O bazie danych Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN"
Baza danych Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN" to podzielony na moduły, zorganizowany zbiór rekordów dotyczący przeszłości Lublina i Lubelszczyzny. Powstała w celu uporządkowania, wzajemnego powiązania oraz przedstawienia w przystępny sposób informacji archiwalnych i historycznych pochodzących z różnych źródeł.
Od 2012 roku rozpoczęto w Ośrodku prace związane z zaprojektowaniem i następnie wdrożeniem bazy danych dedykowanej do gromadzenia informacji o historii miasta i regionu. Powstały system umożliwia wyszukiwanie informacji na temat osób, wydarzeń, miejsc i źródeł oraz budowę sieci relacji między poszczególnymi elementami.
Jest to nowatorskie rozwiązanie, dzięki któremu redaktorzy serwisu mogą sprawie opracowywać wielowymiarowe narracje wydarzeń historycznych. Jednocześnie zasób bazy danych jest dostępny dla wszystkich użytkowników, dzięki czemu każdy internauta może swobodnie eksplorować zgromadzone zbiory.
Spis treści
[Zwiń]Cel powstania i zawartość bazy danych
Od początku swojej działalności Ośrodek "Brama Grodzka – Teatr NN" zajmuje się gromadzeniem materiałów historycznych oraz informacji na temat przeszłości Lublina i Lubelszczyzny. W toku działalności Ośrodka istotnym problemem okazał się skokowy przyrost zbiorów. Wraz z upływem lat zarządzanie zbiorami przy użyciu tradycyjnych metod stawało się coraz mniej efektywne. Równolegle, wszechobecny postęp technologiczny dostarczył narzędzi cyfrowych (arkusze kalkulacyjne, skorowidze internetowe, bazy danych), które ułatwiają gromadzenie, porządkowanie i codzienną pracę z dużymi zbiorami danych.
Od 2016 roku Ośrodek systematycznie gromadzi, porządkuje, opisuje i udostępnia informacje o mieszkańcach Lublina i Lubelszczyzny, jak również o związanych z nimi miejscach i wydarzeniach.
Dane te obejmują okresy historyczne, dla których istnieją wiarygodne materiały źródłowe, pozwalające identyfikować osoby i miejsca. W miarę możliwości informacje te są również udostępniane w ramach systemu jako odrębne rekordy. Z oczywistych względów najobszerniejszy materiał źródłowy dotyczy przede wszystkim wieku XX, następnie XIX oraz, w mniejszym stopniu, wieku XVIII i czasów wcześniejszych, sięgając średniowiecza.
Moduły zastosowane w bazie danych
Baza danych składa się z czterech podstawowych modułów:
- Ludzie
- Miejsca
- Wydarzenia
- Źródła
Moduły pozwalają w prosty i przejrzysty sposób przetwarzać, porządkować i prezentować duże ilości informacji dotyczących miasta i regionu.
Moduł „Ludzie”
Zawiera informacje o dawnych mieszkańcach miasta i regionu. Opracowane są one na podstawie dostępnych materiałów źródłowych, takich jak listy mieszkańców, spisy podatkowe, akty metrykalne, materiały prasowe i wiele innych. Zawiera podstawowe dane o konkretnej osobie, pozwalające na jej identyfikację: imię i nazwisko, data urodzenia lub wiek, adres zamieszkania, imiona rodziców, wykonywany zawód.
Można tu znaleźć informacje dotyczące przedstawicieli różnych grup społecznych zamieszkujących Lublin i Lubelszczyznę na przestrzeni wieków. Są tu m.in. rekordy królów polskich, którzy przebywali czasowo na tych terenach, czy o mieszczan i szlachty, którzy podlegali jurysdykcji sądów grodzkich i ziemskich i w związku z tym zostali uwiecznieni w księgach.
Istotną częścią zbioru są przedstawiciele społeczności żydowskiej Lublina i Lubelszczyzny, zamieszkujący tu co najmniej od XV wieku, a którzy w toku dramatycznych wydarzeń dziejowych bezpowrotnie zniknęli z panoramy naszego miasta i regionu. Każda osoba w bazie występuje przeważnie w powiązaniu z miejscem, w którym funkcjonowała. Może to być miejsce zamieszkania, szkoła, warsztat rzemieślniczy itp.). Ważnym elementem są relacje z innymi osobami (członkami rodziny, sąsiadami, uczniami i nauczycielami szkoły, do której uczęszczała). W module tym istnieje możliwość tworzenia zbiorów osób powiązanych ze sobą (rodziny, organizacje, grupy towarzyskie, klasy szkolne, itp.).
Moduł „Miejsca”
Porządkuje informacje dotyczące przestrzeni geograficznej w różnych okresach historycznych (od XVI do XXI w.). Jest zbudowany z elementów o różnym stopniu szczegółowości: regionów, miast, dzielnic, ulic, parcel, domów. Ze względu na stopień uogólnienia pojęciowego miejsca mogą być reprezentowane w sposób umowny (np. pinezka pokazująca „środek” miasta) jak również poprzez bardzo dokładnie określone ciągi współrzędnych (np. geometria domu, parceli). Ważną częścią modułu są archiwalia kartograficzne, dzięki którym mamy możliwość poznania i wyobrażenia sobie wyglądu miejsca w przeszłości. Dawne mapy i plany stanowią tło dla prezentacji minionych wydarzeń, dzięki czemu narracja historyczna zostaje osadzona we właściwym kontekście. Pozwala to na śledzenie zmian przestrzennych, które zachodziły na danym obszarze w konsekwencji różnych wydarzeń historycznych (np. Zagłada Żydów i wyburzenie dzielnicy żydowskiej w Lublinie, a następnie całkowite przeobrażenie tej przestrzeni w okresie powojennym). Daje możliwość tworzenia map i szlaków tematycznych.
Moduł „Wydarzenia”
Pozwala na uporządkowanie i opisanie wszystkich typów wydarzeń, w tym tych o charakterze historycznym (np. lokacja miasta, wybuch epidemii, początek okupacji niemieckiej), jak i tych dotyczących życia pojedynczych osób lub miejsc (urodzenie, zawarcie małżeństwa, remont domu, początek funkcjonowania zakładu fryzjerskiego pod danym adresem).
Wydarzenia funkcjonują w ścisłym powiązaniu z modułami wymienionymi powyżej (Ludzie, Miejsca). Są także nieodzownym łącznikiem pomiędzy miejscami a ludźmi – dana osoba łączy się z konkretnym miejscem w określonym czasie (oznaczonym dokładną datą bądź przedziałem czasowym).
Moduł „Źródła”
Wszystkie informacje zawarte w wymienionych powyżej 3 modułach (Ludzie, Miejsca i Wydarzenia) oparte są na sprawdzonych materiałach źródłowych. Moduł ten pozwala na porządkowanie, opisywanie oraz cytowanie w odpowiednim miejscu danego zapisu źródłowego.
Informacje te pochodzą z materiałów archiwalnych (w tym dokumentów pisanych, ikonograficznych i kartograficznych), źródeł drukowanych (np. prasa) oraz opracowań historycznych. Ważnym elementem tej kategorii są również relacje świadków historii (historia mówiona), dzienniki, wspomnienia i pamiętniki. W module „źródła” zapisywane są także informacje genealogiczne przekazywane przez potomków dawnych mieszkańców Lublina i Lubelszczyzny, często w formie luźnych notatek.
Funkcjonalność bazy danych
Jak zaznaczono we wstępie poszczególne osoby, miejsca, wydarzenia oraz źródła są reprezentowane przez osobne rekordy. Każdy rekord posiada unikalny identyfikator i jest reprezentowany przez pojedynczy artykuł w panelu zarządzania platformą internetową (CMS). Zarządzanie pojedynczym elementem bazy jest analogiczne do tworzenia wpisu na blogu. Sekretem działania platformy jest rozbudowany zestaw funkcji, umożliwiający redaktorom korzystanie z zasobu informacji zgromadzonych w bazie. Wszystkie te elementy są następnie wykorzystywane w bardziej złożonych formach opisu, jak historie rodzin lub organizacji, mapy tematyczne czy kalendaria wydarzeń. W ten sposób baza danych pozwala na tworzenie rozbudowanych relacji, które są czytelne dla użytkownika.
W ramach bazy danych możliwe jest m.in.:
- odtwarzanie połączeń rodzinnych dzięki możliwości definiowania relacji typu dziecko-rodzic lub mąż-żona;
- powiązanie danej osoby z informacjami pochodzącymi z różnorodnych źródeł (dokumenty urzędowe, materiały prasowe, opracowania historyczne, fotografie, relacje historii mówionej);
- scalanie rekordów dotyczących tej samej osoby pochodzących z różnych zapisów źródłowych;
- powiązanie osoby z różnymi miejscami, z którymi miała styczność na przestrzeni życia w różnych okresach;
- powiązanie wydarzeń z rekordami dotyczącymi źródeł, zawierającymi informacje o pochodzeniu źródła lub, w przypadku dokumentów publikowanych cyfrowo, odnośniki w postaci linków odsyłających do
- miejsca pozyskania informacji;
- tworzenie rozmaitych typów map na podstawie bazy miejsc z wykorzystaniem różnych podkładów, geometrii oraz markerów.
System informacji geograficzno-historycznej H-GIS
Integralną częścią bazy danych jest system informacji geograficzno-historycznej (H-GIS).
Pozwala on na tworzenie map wraz z opisem zjawisk i wydarzeń z przeszłości. Dzięki temu uzyskujemy przedstawienie faktów historycznych we właściwym kontekście przestrzeni. Ponadto daje to możliwość zrozumienia przekształceń przestrzennych, które zaszły na danym obszarze. Chcąc porównać lokalizacje dawnych ulic i parceli ze współczesną mapą bądź zdjęciem satelitarnym, można zestawić warstwy z różnych okresów historycznych. W przypadku zmian nazw ulic oraz numeracji domów i działek istnieje możliwość szybkiej identyfikacji dawnego adresu.
Zastosowania
Przykładowe opracowania rodzin i map tematycznych:
Projekty
W oparciu o prace nad bazą danych realizowane są następujące projekty:
Lublin. 43 tysiące
Najbardziej wymownym i symbolicznym działaniem realizowanym z wykorzystaniem bazy danych jest projekt „Lublin. 43 tysiące”. Ma on na celu odtworzenie wiedzy o przedwojennych, żydowskich mieszkańcach miasta, kładąc nacisk na przywrócenie tożsamości i upamiętnienie każdej pojedynczej osoby z uwzględnieniem kontekstu przestrzennego i czasowego. 43 tysiące to przybliżona liczba Żydów stanowiących w 1939 roku około ⅓ całkowitej populacji Lublina.
Lublin–Antwerpia
Projekt „Lublin-Antwerpia” dodaje do bazy danych informacje pozyskane z akt policyjnych z Antwerpii, dokumentujące losy lubelskich Żydów, którzy znaleźli się tam w latach 20. i 30. XX wieku (przeważnie w ramach emigracji zarobkowej). Akta te zawierają szczegółowe notatki dotyczące życiorysu danej osoby, a także opisy powiązań rodzinnych oraz fotografie. Losy osób, które wyjechały do Antwerpii przeplatają się z historiami ich rodzin, które pozostały w Lublinie.
Mapa Unii Lubelskiej
Rekonstrukcja planu Lublina z okresu podpisania Unii Lubelskiej to interdyscyplinarny projekt wykorzystujący wiedzę z zakresu historii, architektury, geografii miast, kartografii, historii sztuki i archeologii. Opierając się na dokumentacji badawczej, udostępnionej przez Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków oraz różnego typu źródłach znajdujących się w zasobach Archiwum Państwowego w Lublinie i Archiwum Archidiecezjalnego w Lublinie a także opracowaniach naukowych, eksperci podjęli się graficznego przedstawienia zabudowy, sieci wodnej oraz układu dróg i działek w obrębie miasta. Przy rekonstrukcji planu Lublina z 1569 roku uzyskane informacje zostały podzielone na trzy główne grupy, które na mapie zaznaczone są różnymi kolorami:
- miejsca i budynki pewne, potwierdzone zarówno źródłami historycznymi jaki i archeologicznymi lub architektonicznymi
- miejsca i budynki, które znane są z jednego rodzaju źródeł np. tylko historycznych
- miejsca i budynki będące rekonstrukcjami, znane tylko z ogólnych wzmianek historycznych
Do tak powstałej mapy zostały dodane informacje historyczne o ówczesnych mieszkańcach Lublina i związanych z nimi wydarzeniach.
Aktualizacje bazy danych
Baza danych zawiera kilkaset tysięcy rekordów we wszystkich modułach. Zawartość jest systematycznie uzupełniana i redagowana oraz aktywnie rozszerzana o kolejne – w miarę postępu opracowań, dostępu do nowych dokumentów oraz informacji pochodzących od osób prywatnych. Warto zaznaczyć, że baza jest w pewnym sensie żywym tworem. Wprowadzone rekordy podlegają nieustannej weryfikacji, m. in. eliminacji nieścisłości faktograficznych, doprecyzowaniu ram czasowych i przestrzennych, scalaniu duplikatów - także tych wynikających z zapisu tych samych informacji w źródłach różnojęzycznych. Zgodnie z prawem skali, każdy „nowo odkryty” dokument jest weryfikowany względem tysięcy zgromadzonych rekordów. Nowe ustalenia, po ich zatwierdzeniu, są na bieżąco wprowadzane do bazy. Dzięki temu platforma teatrnn.pl jest najbardziej aktualną bazą informacji o historii miasta i regionu.