Paweł Huelle (1957–2023)

Korzenie rodzinne i dzieciństwoBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Paweł Huelle urodził się 10 września 1957 roku w Gdańsku, jako syn Tadeusza Huellego, inżyniera, i Ireny z Korczów, historyka.

O pochodzeniu swojej rodziny pisarz wspomniał w rozmowie z Donatą Subbotko:

Huellowie byli Austriakami, którzy się spolonizowali. Początek sagi sięgałby Jakuba Huellego, który w XVIII w. był oficerem austriackim i został postrzelony pod Lwowem. Zaniesiono go do najbliższego dworku, gdzie opiekowała się nim piękna Polka, co zaowocowało małżeństwem, którego jestem ogniwem. […] W moich żyłach płynie krew austriacka, szwedzka, węgierska, żydowska, ukraińska i polska. I jestem Polakiem. Jako Polakowi dobrze mi w takiej obudowie¹.

W dalszej części rozmowy Huelle mówi o swoich dziadkach:

Rodzice taty, Maria i Karol, pochodzili ze Lwowa. Przed wojną przenieśli się do Mościc. Dziadek, inżynier chemik, tworzył Zakłady Azotowe i został ich wicedyrektorem. W czasie I wojny służył w armii austriackiej i przeżył we Włoszech atak gazowy […]. W 1920 r. został szefem artylerii na wojnie z bolszewikami. W czasie II wojny był jednym z pierwszych więźniów Auschwitz. Przeżył. […] Ja dziadka Karola nie znałem, zmarł rok po moim urodzeniu, chociaż o nim pisałem, wplatam życie w książki².

Wspomina dalej, w jaki sposób Gdańsk stał się jego rodzinnym miastem:

Mój ojciec Tadeusz wiosną 1945 r. wsiadł do kajaka na Dunajcu w Mościcach i wysiadł na Motławie w Gdańsku. […] Z Mościc uciekł, bo był w AK, a jego dowódcę aresztowano. […] Tata nie miał nic; plecak tylko. Kajak zostawił i poszedł w miasto spalone szukać nowego życia. To była dla niego ziemia obiecana, chociaż nikt mu jej nie obiecał, sam ją sobie wymyślił. W Gdańsku zapisał się na politechnikę i został mechanikiem okrętowym³.

Dzieciństwo Huellego przebiegało w spokojnej atmosferze. Jak sam stwierdził, „była to typowa inteligencka rodzina, niezamożna”⁴. W czasie wolnym, wspólnie z kolegami z podwórka, rozbrajali niewybuchy i bawili się w wojnę.

W domu pisarza przykładano dużą wagę do wychowania syna:

Mama dbała, żebyśmy z bratem czytali, i sama nam czytała. Wieczorami namiętnie słuchaliśmy «Teatru Polskiego Radia». Raz w miesiącu szedłem z mamą do sklepu, gdzie mogłem sobie wybrać płytę z muzyką. Pierwszą była IV symfonia Beethovena. Chodziliśmy też do filharmonii⁵.

Edukacja, działalność opozycyjna, małżeństwo i pracaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Już w szkole podstawowej kształtowała się świadomość narodowo-patriotyczna Pawła Huellego. Tak wspomina pisarz wydarzenia związane z Grudniem 1970 roku:

Miałem 13 lat, ale już wiedziałem, o co chodzi. Pamiętam zdanie ojca, powściągliwego w komentowaniu sytuacji politycznych: «To początek ich końca, zapamiętaj sobie». […] Po grudniu paliliśmy w szkole portrety Gomułki i Cyrankiewicza. […] Moja pierwsza «akcja opozycyjna» polegała na tym, że 15 minut przed złożeniem kwiatów przed bramą stoczni szedłem do budki telefonicznej, dzwoniłem pod wskazany numer i meldowałem, czy esbecy już są, czy ich nie ma⁶.

Kolejnym etapem w życiu literata było ukończenie Liceum Ogólnokształcącego w Gdańsku-Wrzeszczu. Po uzyskaniu matury w 1976 roku, rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Gdańskim. Wkrótce poślubił też malarkę Idę Łotocką, która studiowała w Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku. Po skończeniu studiów, w sierpniu 1980 roku, Huelle zgłosił się do stoczni w drugim dniu strajku:

Mój skromny udział polegał na tym, że nocą na rowerze rozwoziłem ulotki. Co tu było robić? Nie miałem pracy, a miałem czas, choć byłem już żonaty. [...] Potem byłem depeszowcem w Biurze Informacji Prasowej «Solidarności». To był jedyny dział, który działał całą dobę. Trzeba było odbierać i robić raporty dla Lecha Wałęsy⁷.

Po wprowadzeniu stanu wojennego współpracował z niezależnymi pismami podziemnymi, m.in. z „Podpunktem”. W latach 1983–1986 pracował jako nauczyciel języka polskiego w różnych szkołach w Gdańsku, po czym przez rok był redaktorem w wydawnictwie Almapres. Był również współzałożycielem, a później członkiem zespołu redakcyjnego gdańskiego pisma „Punkty Mówione” (1988–1989). W 1987 roku został asystentem w Zakładzie Filozofii Gdańskiej Akademii Medycznej. Dwa lata później został członkiem polskiego PEN Clubu (obecnie jest wiceprezesem tej organizacji). Po 1989 roku pracował w telewizji w Gdańsku, a w 1994 roku został dyrektorem Ośrodka Gdańskiego Telewizji Polskiej, którą to funkcję pełnił do 1999 roku.

Był stałym współpracownikiem „Twórczości”, „Tygodnika Powszechnego”, „Gazety Gdańskiej”. Pisał również felietony dla „Gazety Wyborczej”.

Debiut literacki i dalsza twórczośćBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Paweł Huelle zadebiutował w 1983 roku recenzją książki Andrzeja Brauna Rzeczpospolita chwilowa, opublikowaną na łamach „Twórczości”. Wiersze, fragmenty prozy i recenzje literackie zamieszczał m.in. w „Podpunkcie”, „Twórczości” i „Gwieździe Morza”. Pisał również słuchowiska radiowe, m.in. Chagall (1987). Rozgłos przyniosła mu debiutancka powieść Weiser Dawidek wydana w 1987 roku. Ta zawikłana historia o młodym żydowskim chłopcu rozgrywająca się w Gdańsku, pełna niedopowiedzeń i zagadek zyskała przychylność krytyki, jak i czytelników. Została nawet okrzyknięta „książką dziesięciolecia”, „arcydziełem”, czy też „zwycięstwem literatury”⁸.

Mogą zaświadczyć o tym chociażby fragmenty recenzji Leszka Żulińskiego z 1988 roku:

Mądra to książka i przejmująca, subtelna w swych psychologicznych, obyczajowych i społecznych niuansach, intrygująca w świadomych niedopowiedzeniach, za sprawą których dzieje się cała magia opisanej historii. […] I wszystko to mieściłoby się w ramach standardowego doświadczenia tematycznego literatury, gdyby nie fakt, że debiutant Paweł Huelle rozpoczął swoje pisarstwo od tego poziomu warsztatowego, do którego inni dochodzą na ogół latami żmudnej pracy. Lub najczęściej nie dochodzą w ogóle, mimo że piszą książkę za książką. […] Myślę, że debiut Pawła Huelle, zupełnie zaskakujący swą dojrzałością refleksyjną i artystyczną, niebanalny i zapowiadający oryginalny talent autora, także w podpowiadaniu nowych formuł przeżywania i rozumienia świata, jest demaskacją licznych utopii młodej prozy, która stała się ofiarą własnych pseudoeksperymentów⁹.

Sam pisarz o procesie powstawania tej powieści powiedział:

Książka powstawała jednym tchem. Trwało to dokładnie tyle, ile trwa ciąża – dziewięć miesięcy. Centralny zamysł fabularny tkwił we mnie, a w trakcie pisania zmiany dotyczyły tylko szczegółów, to znaczy miałem dokładnie przemyślany przebieg fabularny powieści, ale musiałem z sobą uzgodnić drobiazgi¹⁰.

W kolejnych latach ukazywały się jego następne opowiadania i powieści, nasiąknięte problematyką egzystencjalną i psychologiczną i osadzone w realiach i topografii Gdańska. Dają się również zauważyć bardzo wyraźne wątki autobiograficzne, oraz snująca się refleksja nad tradycją oraz kulturą rodzinnego miasta. W 1994 roku ukazały się Wiersze Pawła Huellego. Tak napisał o nich Krzysztof Masłoń:

Większość wierszy z tego tomu dokumentuje powrót do dzieciństwa, do rodziny i miejsc znanych od zawsze. Miejsc z innego świata, bardziej opowiedzianego niż zapamiętanego, bardziej mitycznego niż realnego¹¹.

Paweł Huelle jest także twórcą utworów dramatycznych: Kto mówi o czekaniu? (1994), Ostatni kwadrans (2000), Kąpielisko Ostrów (2001), Sarmacja (2008), Zamknęły się oczy Ziemi (2011), a także współautorem scenariuszy do filmów: O dwóch takich, co nic nie ukradli (1999), Wróżby kumaka (2005) i NZS. Tak się zaczęło… (2005).

W 2000 roku powstał film Weiser w reżyserii Wojciecha Marczewskiego, który jest filmową adaptacją powieści Weiser Dawidek.

Paweł Huelle zmarł 27 listopada 2023 roku.

Związki z LublinemBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Paweł Huelle napisał trzy utwory dramatyczne dla Teatru im. Juliusza Osterwy w Lublinie: Kąpielisko Ostrów (prapremiera 12 marca 2001), Sarmacja (prapremiera 12 kwietnia 2008) i Zamknęły się oczy Ziemi (premiera 9 kwietnia 2011) – wszystkie w reżyserii Krzysztofa Babickiego. Tematem sztuki Zamknęły się oczy Ziemi jest historia buntu w klasztorze Zgromadzenia Sióstr Rodziny Betańskiej w Kazimierzu Dolnym. Mimo kontrowersji, jakie towarzyszyły tej sztuce, cieszyła się ona dużym zainteresowaniem.

Tak wypowiedział się o przedstawieniu reżyser Krzysztof Babicki:

To zależy, jak się do tego tematu podchodzi. W Lublinie środowisko jest bardzo zróżnicowane. Wielu księży, wykładowców z KUL przychodziło na spektakl i nie widzieli w przedstawieniu niczego skandalizującego. Widzieli oczywiście problem. Bardzo rzadko porusza się tego rodzaju tematykę w teatrze, ale nie było jakiegoś frontu odmowy, bo ludzie jednak przychodzili, dyskutowali, spierali się. Taka jest funkcja teatru. Ja w każdym razie nie miałem poczucia, że robimy obsceniczną profanację¹².

Paweł Huelle był też częstym gościem Ośrodka „Brama Grodzka – Teatru NN”. W Bramie Grodzkiej odbyły się rozmowy o jego książkach Ostatnia wieczerza (24 kwietnia 2007 roku) i Śpiewaj ogrody (23 maja 2014 roku). Był też gościem sesji Poemat o mieście Lublinie. Pasaże (27 listopada 2007 rok) oraz Festiwalu Miasto Poezji (2008, 2014). W 2021 roku wraz z Pawłem Próchniakiem wziął udział w rozmowie o książce Promieniowanie tła. Szkice o wierszach i czytaniu.

W rozmowie z Teresą Dras, na pytanie „czy Lublin jest fotogeniczny?” pisarz tak odpowiedział:

Jest tak bardzo fotogeniczny, że aż wam tego zazdroszczę. Myślę oczywiście o Starym Mieście, bo blokowiska wszędzie są nijakie. Gdańsk również ma piękną Starówkę, ale to tylko atrapa, starannie odbudowana po wojennych zniszczeniach. Oczywiście dobrze, że tak się stało, jednak śliczne fasady gdańskich kamienic nie wywołują we mnie tych metafizycznych dreszczy, jakich doświadczam w Lublinie, dotykając murów stojących od 400–500 lat. Jedno z najlepszych zdjęć, jakie udało mi się zrobić, to panorama lubelskiego Starego Miasta. Podoba mi się to spiętrzenie domów i kościołów, złapane w kadrze¹³.

Nagrody i wyróżnieniaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Za swoją debiutancką powieść Weiser Dawidek Paweł Huelle otrzymał m.in. Nagrodę Artystyczną Gdańskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuki (1987), Nagrodę Młodych przyznaną przez „Literaturę” za najlepszy debiut w 1987 roku, a także nagrodę Fundacji im. Kościelskich w Genewie w 1988 roku.
W 1992 roku za przekład niemiecki Opowiadania na czas przeprowadzki (1991), otrzymał nagrodę A. Gryphiusa. W 1996 roku otrzymał natomiast Nagrodę Fundacji Alfreda Jurzykowskiego. W 2001 roku za powieść Mercedes-Benz. Z listów do Hrabala został laureatem Paszportu „Polityki”, a w 2005 roku otrzymał Nagrodę Miast Partnerskich Torunia i Getyngi im. S. B. Lindego. W 2008 roku za książkę Ostatnia Wieczerza został nominowany do Nagrody Literackiej Nike. Cztery lata później prezydent Bronisław Komorowski odznaczył go Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

O twórczości Pawła HuellegoBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Andrzej Lam:

Huelle odwołuje się zarówno do odziedziczonych obrazów mitologicznych, jak i tworzy na ich wzór własne, oznaczające trwanie poza czasem i wbrew jego niszczącej sile. Rytuałowi inicjacji towarzyszy w prozie Pawła Huelle wysiłek pokonywania przeszkód, jak we wzorcu klasycznym […] Czytankową wersję rzeczywistości zastąpiła symboliczna kreacja¹⁴.

Irena Janowska-Woźniak:

Pisarstwo Pawła Huellego daje się określić wspólnym pojęciem użytym nie bez powodu przez samego twórcę w tytule ostatniej jego książki – historie. W polu widzenia autora zawsze bowiem znajduje się fabuła. […] Historia goni tu historię, a każda wabi, zaprasza do zatrzymania się choćby na chwilę, do zatrzymania się nad dziwnością świata, nad tajemniczymi obrotami ludzkich losów¹⁵.

Agnieszka Osiecka:

Paweł Huelle jest akuszerem historii. Tam, gdzie jej nie ma, odgaduje ją. Tam, gdzie jest poszarpana, składa ją na nowo. […] Huelle odważnie zagląda na każdej niemal stronicy do metafizycznej jamy, i to jest druga cecha tej magnetycznej prozy, dla której tak bardzo chce się ją czytać. Proza ta nasycona jest życiem jak żywicą¹⁶.

WierszeBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Napis na ołtarz w Oliwie

Jezus tańczy jak chasyd
Chociaż go zabili
A potem zmartwychwstał

Jezus z dziurami w stopach
Tańczy jak rabbuni z Drohobycza
Albo z Monasterzysk

Wirujący lotnik
Przyszłości

Szczep winny z gałęzi Jessego
Joszua ben Jozef
Tancerz
Nieśmiertelności

Śnieg

Czekałem go i przyszedł.
Niepostrzeżony. Bardzo cicho.
Lekko i delikatnie.
Obejmowałem wszystkie jego cząstki
Tak, żeby widział, że go kocham:
Ustami. Dłońmi. Całym sobą
W tysiącach bezszelestnych płatków.
I to był pierwszy śnieg.
Spłynął jak Mesjasz, który
Niepostrzeżenie przeszedł ulicami miasta.
Królowie byli nieobecni.

Na jesień (II)

Trawy skoszone. Ogrody czekają
Na szrony pierwsze. Szrony
Jednak dają nam do zrozumienia,
Że chociaż krótka – chwila ocalenia
Jest jeszcze przed nami i wypełnia
Ciszę. Jeszcze mysz biegnie trawnikiem.
Jeszcze kreta słyszę, jak przez korytarze
Ciemnego labiryntu niesie swe lichtarze
Instynktu ślepca, bo przecież on nie wie,
Że nad nim świecą gwiazdy, lub słońce po niebie
Toczy się na zachód, ciesząc nasze oczy.
Ogrody czekają. Nim szron nas zaskoczy.

Dorobek literackiBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Paweł Huelle, Weiser Dawidek, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1987.

Paweł Huelle, Opowiadania na czas przeprowadzki, PULS, Londyn – Warszawa 1991.

Paweł Huelle, Wiersze, Atext, Gdańsk 1994.

Paweł Huelle, Pierwsza miłość i inne opowiadania, PULS, Londyn – Warszawa 1996.

Paweł Huelle, Inne historie, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 1999.

Paweł Huelle, Mercedes-Benz. Z listów do Hrabala, Znak, Kraków 2001.

Paweł Huelle, Byłem samotny i szczęśliwy, Rosner & Wspólnicy, Warszawa 2002.

Paweł Huelle, Castorp, Znak, Kraków 2004.

Paweł Huelle, Ostatnia Wieczerza, Znak, Kraków 2007.

Paweł Huelle, Opowieści chłodnego morza, Znak, Kraków 2008.

Paweł Huelle, Śpiewaj ogrody, Znak, Kraków 2014.

Paweł Huelle, Ulica Świętego Ducha i inne historie, Znak, Kraków 2016.

Paweł Huelle, Talita, Znak, Kraków 2020.

 

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

• Grażyna Antoniewicz, Huelle na dworcu, [w:] „Dziennik Bałtycki” 2014, nr 33.
• Grażyna Antoniewicz, W Domu Zarazy betanki z Lublina, [w:] „Dziennik Bałtycki” 2011, nr 229.
• Zofia Barbarycz, Słowo ponad realia. Zapis wieczoru autorskiego, [w:] „Głos Wybrzeża” 1988, nr 28.
• Bez anioła dawno bym się roztrzaskał. Z pisarzem Pawłem Huellem rozmawia Donata Subbotko, [w:] „Gazeta Wyborcza” 2014, nr 20.
• Jan Błoński, Duch powieści i wąs Stalina, [w:] „Tygodnik Powszechny” 1987, nr 44.
• Przemysław Gulda, Porywająca symfonia o mieście, [w:] „Gazeta Wyborcza – Trójmiasto” 2014, nr 7.
• Irena Janowska-Woźniak, Sylwy i dyscyplina formy, [w:] „Nowe Książki” 2000, nr 5.
• Jestem metafizykiem. Męskie rozmowy Latkowskiego, [w:] „Wprost” 2014, nr 3.
• Witold Kiedacz, Debiut dzieckiem podszyty, [w:] „Dziennik Polski” 1987, nr 166.
• Andrzej Lam, Smętek oswojony, [w:] „Wiadomości Kulturalne” 1994, nr 15.
• Krzysztof Masłoń, O kolejach sto lat temu, [w:] „Rzeczpospolita” 1994, nr 121.
• Artur Nowaczewski, Dlaczego Monsignore?, [w:] „Topos” 2007, nr 4.
• O Lublinie i o Islamie. Z pisarzem Pawłem Huellem rozmawia Teresa Dras, [w:] „Kurier Lubelski” 2007, nr 278.
• Agnieszka Osiecka, Poetka, [w:] „Ex Libris”, dodatek do „Czasu Krakowskiego” i „Życia Warszawy” 1991, nr 8.
• Jerzy Pilch, Książka wszechczasów, [w:] „Tygodnik Powszechny” 1992, nr 38.
• Jarosław Reszka, Zimny Bałtyk i gorąca uparta tęsknota, [w:] „Dziennik Toruński” 2008, nr 251.
• Mirella Siedlaczek-Mikoda, Na początku była Księga, [w:] „Śląsk” 2008, nr 12.
• Barbara Szczepuła, Zdewastowany ogród pani Grety Hoffman przy ul. Polanki, [w:] „Dziennik Bałtycki” 2014, nr 25.
• Bogdan Twardochleb, Gdyby napisać inaczej…, [w:] „Nowe Książki” 1987, nr 11.
• Paweł Urbaniak, Polaków obraz własny, [w:] „Nowe Książki” 2007, nr 4.
• Współcześni Polscy pisarze i badacze literatury. Słownik Bibliograficzny, oprac. zespół pod red. Jadwigi Czachowskiej i Alicji Szałagan, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1994.
• Jarosław Zalesiński, Huelle i Babicki o Polakach, [w:] „Dziennik Bałtycki” 2011, nr 85.
• Jacek Zalesiński, W dolinie melancholii, [w:] „Dziennik Bałtycki” 2001, nr 256.
• Helena Zaworska, Tajemniczość, [w:] „Gazeta Wyborcza” 1999, nr 299.
• Leszek Żuliński, Dziwny nieznajomy, [w:] „Literatura” 1988, nr 2.
• Paweł Huelle, [online:] http://culture.pl/pl/tworca/pawel-huelle, [dostęp:] 20.05.2014.

PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1. Wróć do odniesienia Bez anioła dawno bym się roztrzaskał. Z pisarzem Pawłem Huellem rozmawia Donata Subbotko, [w:] „Gazeta Wyborcza” 2014, nr 20.
2. Wróć do odniesienia Tamże.
3. Wróć do odniesienia Tamże.
4. Wróć do odniesienia Tamże.
5. Wróć do odniesienia Tamże.
6. Wróć do odniesienia Tamże.
7. Wróć do odniesienia Tamże.
8. Wróć do odniesienia Paweł Huelle, [online:] http://culture.pl/pl/tworca/pawel-huelle, [dostęp:] 20.05.2014.
9. Wróć do odniesienia Leszek Żuliński, Dziwny nieznajomy, [w:] „Literatura” 1988, nr 2.
10. Wróć do odniesienia Zofia Barbarycz, Słowo nad realia. Zapis wieczoru autorskiego, [w:] „Głos Wybrzeża” 1988, nr 28.
11. Wróć do odniesienia Krzysztof Masłoń, O kolejach sto lat temu, [w:] „Rzeczpospolita” 1994, nr 121.
12. Wróć do odniesienia Grażyna Antoniewicz, W Domu Zarazy betanki z Lublina, [w:] „Dziennik Bałtycki” 2011, nr 229.
13. Wróć do odniesienia O Lublinie i Islamie. Z pisarzem Pawłem Huellem rozmawia Teresa Dras, [w:] „Kurier Lubelski” 2007, nr 278.
14. Wróć do odniesienia Andrzej Lam, Smętek oswojony, [w:] „Wiadomości Kulturalne” 1994, nr 15.
15. Wróć do odniesienia Irena Janowska-Woźniak, Sylwy i dyscyplina formy, [w:] „Nowe Książki” 2000, nr 5.
16. Wróć do odniesienia Agnieszka Osiecka, Poetka, [w:] „Ex Libris”, dodatek do „Czasu Krakowskiego” i „Życia Warszawy” 1991, nr 8.