Jesień Narodów – transformacja na Węgrzech
Aby zrozumieć przyczyny i przebieg transformacji na Węgrzech, należy cofnąć się do roku 1956. Społeczeństwo węgierskie w reakcji na fatalną sytuacją gospodarczą i silne represje polityczne wyszło wtedy na ulice, chcąc zmienić rzeczywistość swojego kraju. Nadzieje na zmiany zostały jednak szybko rozwiane, bowiem rewolucja została krwawo stłumiona przez armię radziecką. Była to sroga lekcja zarówno dla społeczeństwa węgierskiego, jak i dla elit rządzących.
Doszło wówczas do zawarcia niepisanego kontraktu władzy z obywatelami, zgodnie z którym miała nastąpić liberalizacja polityki wewnętrznej i poprawa stopy życiowej w zamian za zaniechanie przez Węgrów jakiejkolwiek aktywności politycznej skierowanej przeciw partii rządzącej. Zjawisko to określa się mianem "gulaszowego komunizmu". Realizatorem tej polityki stał się János Kádár, sekretarz generalny KC węgierskiej partii komunistycznej w latach 1956-1988, który przeprowadził poważne reformy gospodarcze w l. 60.i 70. Program ten nieźle sprawdzał się w warunkach węgierskich aż do poł. lat 80-tych, co sprawiło iż poziom życia społeczeństwa był wówczas znacznie wyższy i bardziej wyrównany niż w pozostałych krajach RWPG. Mimo, że gospodarka Węgier funkcjonowała lepiej niż w innych państwach bloku radzieckiego, jej stan nie był najlepszy. Zaczęło się to uwidaczniać w II poł. lat 80-tych; kierownictwo partii zaczęło wówczas pompować w gospodarkę wszystkie rezerwy i pożyczki zagraniczne aby utrzymać stopę życiową mieszkańców na odpowiednim poziomie.
Rok 1988 zwiastował jednak nieuchronne nadejście kryzysu. W łonie partii zdawano sobie sprawę, że leciwy Kadar nie zdoła już przeprowadzić gruntownych i skutecznych reform, toteż w maju tego roku, na zjeździe partyjnym wymieniono całe kierownictwo Biura Politycznego, a na sekretarza generalnego desygnowano Karoly Grosza. Dokonał się więc mały, wewnątrzpartyjny zamach stanu. W ten sposób zapoczątkowano nie tylko radykalne reformy struktur państwa ale również otwarto drogę ku pluralizmowi. W związku ze wspomnianym kontraktem społecznym, ze względu na apolityczność obywateli, na Węgrzech dotychczas nie wykształciła się zorganizowana opozycja (jak w Polsce czy nawet w Czechosłowacji), toteż do zmian zmotywowała rządzących pogarszająca się sytuacja gospodarcza. Dopiero dzięki reformom 1988 roku wśród budzącego się społeczeństwa zaczęły pojawiać się ruchy i partie opozycyjne. 10 stycznia 1989, dzięki ustawie o stowarzyszeniach, praktycznie zalegalizowano system wielopartyjny. Wkrótce też zaczęto zmieniać oficjalne stanowisko w sprawie wydarzeń 1956 roku. Zamiast używać określenia "kontrrewolucja" mówiono już o "powstaniu ludowym". Postać Imre Nagya, bohatera rewolucji węgierskiej (powieszonego w 1956 roku), została oficjalnie zrehabilitowana w 1989 roku. 16 czerwca odbył się jego powtórny pogrzeb, podczas którego władze komunistyczne złożyły mu hołd. Był to konieczny warunek do tego, by rozpocząć dialog ze społeczeństwem i opozycją.
Tuż przed pogrzebem, dnia 13 czerwca rozpoczęły się obrady węgierskiego Okrągłego Stołu. Uczestniczyli w niej przedstawiciele Węgierskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej i Węgierskiego Forum Demokratycznego (niezależnej organizacji opozycyjnej zalegalizowanej w 1988 r.). W odróżnieniu od wydarzeń w Polsce, gra toczyła się nie o parlament kontraktowy, ani nie o podział władzy. Tutaj chodziło wyłącznie o wolne wybory. Takie warunki od początku negocjowała opozycja. 18 września podpisano porozumienie, dzięki któremu wprowadzono konieczne poprawki do konstytucji. 23 października zmieniono nazwę Węgierskiej Republiki Ludowej na "Republikę Węgierską". Od tej pory można mówić o państwie demokratycznym, choć pierwsze wolne wybory
odbyły się dopiero 25 marca / 8 kwietnia 1990 r. Zwyciężyła w nich partia MDF (Węgierskie Forum Demokratyczne) - 42,5 %, która utworzyła koalicję z FKgP (Niezależna Partia Drobnych Posiadaczy) - 11,4 % i KDNP (Chrześcijańsko-Demokratyczna Partia Ludowa) - 5,4 %. Szefem rządu został József Antall (MDF), a prezydentem Árpád Göncz ze Związku Wolnych Demokratów.
Doszło wówczas do zawarcia niepisanego kontraktu władzy z obywatelami, zgodnie z którym miała nastąpić liberalizacja polityki wewnętrznej i poprawa stopy życiowej w zamian za zaniechanie przez Węgrów jakiejkolwiek aktywności politycznej skierowanej przeciw partii rządzącej. Zjawisko to określa się mianem "gulaszowego komunizmu". Realizatorem tej polityki stał się János Kádár, sekretarz generalny KC węgierskiej partii komunistycznej w latach 1956-1988, który przeprowadził poważne reformy gospodarcze w l. 60.i 70. Program ten nieźle sprawdzał się w warunkach węgierskich aż do poł. lat 80-tych, co sprawiło iż poziom życia społeczeństwa był wówczas znacznie wyższy i bardziej wyrównany niż w pozostałych krajach RWPG. Mimo, że gospodarka Węgier funkcjonowała lepiej niż w innych państwach bloku radzieckiego, jej stan nie był najlepszy. Zaczęło się to uwidaczniać w II poł. lat 80-tych; kierownictwo partii zaczęło wówczas pompować w gospodarkę wszystkie rezerwy i pożyczki zagraniczne aby utrzymać stopę życiową mieszkańców na odpowiednim poziomie.
Rok 1988 zwiastował jednak nieuchronne nadejście kryzysu. W łonie partii zdawano sobie sprawę, że leciwy Kadar nie zdoła już przeprowadzić gruntownych i skutecznych reform, toteż w maju tego roku, na zjeździe partyjnym wymieniono całe kierownictwo Biura Politycznego, a na sekretarza generalnego desygnowano Karoly Grosza. Dokonał się więc mały, wewnątrzpartyjny zamach stanu. W ten sposób zapoczątkowano nie tylko radykalne reformy struktur państwa ale również otwarto drogę ku pluralizmowi. W związku ze wspomnianym kontraktem społecznym, ze względu na apolityczność obywateli, na Węgrzech dotychczas nie wykształciła się zorganizowana opozycja (jak w Polsce czy nawet w Czechosłowacji), toteż do zmian zmotywowała rządzących pogarszająca się sytuacja gospodarcza. Dopiero dzięki reformom 1988 roku wśród budzącego się społeczeństwa zaczęły pojawiać się ruchy i partie opozycyjne. 10 stycznia 1989, dzięki ustawie o stowarzyszeniach, praktycznie zalegalizowano system wielopartyjny. Wkrótce też zaczęto zmieniać oficjalne stanowisko w sprawie wydarzeń 1956 roku. Zamiast używać określenia "kontrrewolucja" mówiono już o "powstaniu ludowym". Postać Imre Nagya, bohatera rewolucji węgierskiej (powieszonego w 1956 roku), została oficjalnie zrehabilitowana w 1989 roku. 16 czerwca odbył się jego powtórny pogrzeb, podczas którego władze komunistyczne złożyły mu hołd. Był to konieczny warunek do tego, by rozpocząć dialog ze społeczeństwem i opozycją.
Tuż przed pogrzebem, dnia 13 czerwca rozpoczęły się obrady węgierskiego Okrągłego Stołu. Uczestniczyli w niej przedstawiciele Węgierskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej i Węgierskiego Forum Demokratycznego (niezależnej organizacji opozycyjnej zalegalizowanej w 1988 r.). W odróżnieniu od wydarzeń w Polsce, gra toczyła się nie o parlament kontraktowy, ani nie o podział władzy. Tutaj chodziło wyłącznie o wolne wybory. Takie warunki od początku negocjowała opozycja. 18 września podpisano porozumienie, dzięki któremu wprowadzono konieczne poprawki do konstytucji. 23 października zmieniono nazwę Węgierskiej Republiki Ludowej na "Republikę Węgierską". Od tej pory można mówić o państwie demokratycznym, choć pierwsze wolne wybory
odbyły się dopiero 25 marca / 8 kwietnia 1990 r. Zwyciężyła w nich partia MDF (Węgierskie Forum Demokratyczne) - 42,5 %, która utworzyła koalicję z FKgP (Niezależna Partia Drobnych Posiadaczy) - 11,4 % i KDNP (Chrześcijańsko-Demokratyczna Partia Ludowa) - 5,4 %. Szefem rządu został József Antall (MDF), a prezydentem Árpád Göncz ze Związku Wolnych Demokratów.