Bychawa – akcja „Reinhardt”
Generalne Gubernatorstwo: dystrykt Lublin, powiat Lublin, gmina Bychawa.
Spis treści
[Zwiń]Społeczność żydowska w czasie II wojny światowej
Utworzenie getta: 19401
Liczba żydowskich mieszkańców: ok. 1900 (wrzesień 1939); 2733 (maj 1942)
Przesiedlenia do Bychawy: Łódź (ok. 125 osób, przed marcem 1940); Kraków (grudzień 1940); Kraków (101 osób, 26 i 28 lutego 1941); Kraków (145 osób, 4 marca 1941); Bełżyce (kilkaset osób, połowa października 1942)
Likwidacja getta: 11 października 1942
Kierunek deportacji: obóz pracy w okolicach Bełżca (lato 1940)2; brzeg rzeki Bug (koniec wiosny 1941)3; Majdanek (1942); Bełżyce (2600 osób, 11 października 1942, później do Sobiboru lub Bełżca); Budzyń (ok. 500 osób, 8 maja 1943)
Masowe egzekucje: 1939 lub 1. połowa 1940 (7 osób); grudzień 1941; 10 października 1942
Przebieg akcji „Reinhardt”
19 maja 1942 roku zarządca powiatu lubelskiego Emil Ziegenmeyer wymienił Bychawę wśród sześciu miejscowości, z których Żydzi mieli zostać wysiedleni
. W rzeczywistości chodziło o ich uśmiercenie, choć nie odbyło się to od razu.
10 października o świcie do getta wkroczyli esesmani i wachmani. Wszystkich Żydów zmuszono do stawienia się na placu rynkowym. Po przeliczeniu zebranych, esesmani otworzyli ogień do tłumu, zabijając część ludzi. Tym, którzy przeżyli, pozwolono wrócić do domów.
Getto w Bychawie zostało zlikwidowane następnego dnia, czyli 11 października. 2100–2600 jego mieszkańców przepędzono do Bełżyc, zabijając po drodze tych, którzy opóźniali marsz. 13 października Żydów z Bychawy, razem z Żydami z innych miejscowości, wysłano do obozu zagłady. Był to według różnych opracowań obóz zagłady w Sobiborze lub obóz zagłady w Bełżcu.
W deportacji Żydów bychawskich czynny udział wziął oddział wachmanów, którym dowodził nadwołżański Niemiec Karol Lemichow-Hercenberg. Był on byłym czołgistą Armii Czerwonej, który w 1943 r. zdezerterował i przyłączył się do Gwardii Ludowej.
Kilka dni po akcji w Bychawie sprowadzono z Bełżyc kilkaset Żydów, których zamknięto w obozie pracy. Ich zadaniem była rozbiórka żydowskich domów w miasteczku. Obóz ten został zlikwidowany 8 maja 1943 r., a ok. 500 jego więźniów wysłano do obozu pracy w Budzyniu (stąd część wiosną 1944 r. trafiła do KL Lublin – obóz na Majdanku).
Okupację przeżyło ok. 50 bychawskich Żydów.
Relacje
Z zasobów Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN”:
- Waleria Jakubiak, ur. 1927
Zagłada Żydów w Bychawie – fragment relacji świadka historii [TEKST]
Pamięć
Stary cmentarz żydowski przy ul. Kościuszki, znajdujący się w sąsiedztwie synagogi, został zdewastowany przez Niemców w czasie II wojny światowej. Nagrobki posłużyły do brukowania ulic i placów. Po wojnie fragment cmentarza został wykorzystany jako działka pod budowę piekarni GS, a w 1988 r. przez niższą część poprowadzono kanał drenujący. Na terenie nekropolii złożono kilkanaście fragmentów macew odnalezionych na terenie miasta.
Nowy cmentarz żydowski przy ul. Partyzantów 76 był tylko częściowo użytkowany przed wojną. Funkcjonował jeszcze w 1941 r. Został zniszczony przez Niemców. Nie zachowały się żadne macewy. Obecnie na jego terenie znajduje się pole uprawne.
Synagoga przy ul. Kościuszki 5 została częściowo zniszczona w czasie II wojny światowej. Po wojnie została przebudowana na potrzeby straży pożarnej. Od lat 60. XX w. mieścił się tam magazyn Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej. W 2007 r. synagoga została odzyskana przez Gminę Żydowską, a następnie sprzedana prywatnemu właścicielowi. Przeprowadził on remont dachu, a obecnie przygotowuje się do renowacji wnętrz.
Budynek mykwy w pobliżu synagogi został podczas II wojny światowej znacząco zniszczony. Po wojnie został przebudowany i służył jako siedziba zakładu gumowego. Obecnie jest to własność prywatna.
Działania
- 23 lipca 2007 – zwrócenie synagogi Gminie Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie
- listopad 2007 – sprzedaż synagogi lokalnemu bychawskiemu przedsiębiorcy, Antoniemu Wieczorkiewiczowi
- 8 czerwca – odsłonięcie pomnika w Piotrowicach koło Bychawy w miejscu egzekucji 12 Żydów (dokonane przez Niemców w latach 1942–1943). Pomnik powstał z inicjatywy Fundacji Pamięć, Która Trwa, przy współpracy z Urzędem Gminy w Strzyżewicach i Zespołem Szkół Techniki Rolniczej w Piotrowicach
- 2017 – ogrodzenie nowego cmentarza żydowskiego zrealizowane przez Fundację Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego
- 19 kwietnia 2018 – spotkanie poświęcone pamięci Żydów bychawskich zamordowanych w czasie okupacji niemieckiej, zorganizowane przez Fundację „Bychawa – miasto wielu kultur” we współpracy z Ośrodkiem „Brama Grodzka – Teatr NN”
Literatura
- Kopciowski A., Dzieje Żydów bełżyckich, [w:] Spaleniec K. [red.], Studia z dziejów Bełżyc, Bełżyce 2006.
- Kubiszyn M., Bychawa, [w:] Śladami Żydów. Lubelszczyzna, Lublin 2012.
- Ricks S., Crago L., Dean M., Bychawa, [w:] The United States Holocaust Memorial Museum Encyclopedia of Camps and Ghettos, 1933–1945, G.P. Megargee, M. Dean [red.], t. II, cz. A, Bloomington–Indianapolis 2012.
- Silberklang D., Gates of Tears. The Holocaust in the Lublin District, Jerusalem 2013.
*Autorzy treści zamieszczonych na stronie dołożyli wszelkich starań, aby dotrzeć do aktualnego stanu badań nad przebiegiem akcji „Reinhardt” w danej miejscowości oraz informacji o inicjatywach upamiętniających lokalną społeczność żydowską. Prosimy o kontakt wszystkie osoby, które mogą przyczynić się do aktualizacji tych treści. Kontakt: [email protected]
Przypisy
- Wróć do odniesienia Oficjalnie w Bychawie istniał Judensammelort, czyli „miejsce gromadzenia Żydów”. Żydzi w swoich relacjach przeważnie nie wspominają o istnieniu getta w Bychawie.
- Wróć do odniesienia Kilka miesięcy później część Żydów wysłanych do obozu powróciła.
- Wróć do odniesienia Po kilku tygodniach większość Żydów wysłanych do pracy powróciła.
