Paradoksalnie wielką szansą dla „Wschodniej Prowincji Europy” jest to, że pozostaje nieodkryta przez resztę Europejczyków. Jak pisze Ryszard Kapuściński, jest to „dramatyczny świat permanentnie niespokojnych wschodnich rubieży Europy, świat który ludziom Zachodu wydawać się może bardziej egzotyczny, nieodgadniony i tajemniczy niż dalekie barwne kontynenty naszej planety”. Trudno o lepszą rekomendację.
O mapach pamięci
Wracając wspomnieniami do tradycyjnego miasteczka żydowskiego, jego byli mieszkańcy widzą je zamieszkałe przez wszystkich, należącego do dwóch światów: żydowskiego oraz tego innego, który najczęściej był im obcy, choć należeli doń; czasami jedynie podświadomie lub tylko częściowo. Odtwarzany ze wspomnień plan miasteczka zawiera elementy całości, ale też i podkreśla granice pomiędzy obydwoma społecznościami.
Podczas pracy nad Atlasem często towarzyszył mi pewien dysonans: chęć odnotowania położenia miejscowości przedstawionych na mapach, a z drugiej strony ukrycia ich pod polskimi nazwami i współrzędnymi geograficznymi. Atlas map pamięci to z jednej strony atlas miejsc rzeczywistych, a z drugiej krain nieistniejących — niemal mistyfikacja z fałszywą podziałką na południki i równoleżniki, a mimo to, mam nadzieję, okno na miniony świat miast i miasteczek oraz ludzi, którzy w nich żyli.
The Atlas of Mental Maps is an exhibition of unique mental maps portraying towns and cities which were destroyed or radically changed during the Second World War. Although it is possible to use these maps to navigate through the mapped places, to do so one has to reject the familiar logic of cartography and its principles. These maps were created out of the emotions of their authors, and since emotions are their building blocks, they should be considered the main key to their understanding.
„Atlas map pamięci” to wystawa map i planów tworzonych przez dawnych mieszkańców miast i miasteczek w Polsce, Białorusi, Ukrainie, Litwie, Mołdawii i Słowacji (Żydów i nie-Żydów), którzy w ten sposób starali się ocalić od zapomnienia kształt i charakter swoich miejscowości – zniszczonych lub radykalnie zmienionych w wyniku II wojny światowej i przemian powojennych. Wystawa pokazuje różnorodność tych map, ale stara się także uchwycić ich ducha i uczucia, które towarzyszyły ich powstawaniu.
Na wirtualnej wystawie prezentujemy galerię map pamięci pochodzących ze zbiorów Ośrodka oraz z ksiąg pamięci poszczególnych miejscowości, a także szereg materiałów dodatkowych, m.in. artykuły dotyczące map pamięci (w tym bardzo interesujący esej prof. Olgi Goldberg-Mulkiewicz), szczególną mapę pamięci Piask autorstwa Sprawiedliwej Wśród Narodów Świata Marianny Krasnodębskiej, ponadto dokumentację wystawy w Galerii NN z maja 2019 roku i jej katalog, galerię róż wiatrów z map pamięci, bogato ilustrowany dział dotyczący profesjonalnej kartografii w języku jidysz wraz ze słownikiem jidyszowych terminów geograficznych, opowiadamy o Mesjaszu z Tyszowców oraz zabieramy na spacer śladami zapomnianych żydowskich toponimów Lublina.
Zachęcamy również do stworzenia własnej mapy pamięci i przesłania jej na nasz adres.
Kuratorzy wystawy: Piotr Nazaruk, Agnieszka Wiśniewska
O wystawie w Kalendarium Ośrodka „Brama Grodzka — Teatr NN”
Reportaż Moniki Malec „Mapa Pamięci”, Polskie Radio Lublin
For the English summary please visit the following link: About Mental Maps
Za udostępnienie map dziękujemy dyrekcji i pracownikom Yiddish Book Center w Amherst w USA (w szczególności Davidowi Mazowerowi oraz Elissie Sperling), Żydowskiego Instytutu Historycznego im. Emanuela Ringelbluma w Warszawie (w szczególności Krzysztofowi Czajce-Kalinowskiemu), The Paris Yiddish Center – Medem Library (w szczególności Tal Hever-Chybowskiemu), Harvard Library, Harriemu Teunissenowi ze Steegh/Teunissen Map Collection w Dordrecht w Holandii, pani Marii Kowalczuk oraz Kevinowi Brownowi z Geographicus Rare Antique Maps.
W sposób szczególny dziękujemy prof. Oldze Goldberg-Mulkiewicz za możliwość przedrukowania jej artykułu Itineraria miasteczek żydowskich.
Ponadto za pomoc i cenne wskazówki dziękujemy prof. Monice Adamczyk-Garbowskiej, Hannie Volovici, dr Agacie Rybińskiej, Leorze Tec, Wołodymyrowi Dyszlewukowi, Piotrowi Anczewskiemu z Biblioteki Narodowej, Piotrowi Rudzkiemu i pracownikom drukarni Akapit oraz pracownikom Ośrodka: dyrektorom Tomaszowi Pietrasiewiczowi i Witoldowi Dąbrowskiemu, Wioletcie Wejman i Piotrowi Lasocie (Pracownia Historii Mówionej), Marcinowi Fedorowiczowi (Pracownia Ikonografii), Emilowi Majukowi (Shtetl Routes) i Konradowi Nowickiemu (Nowe Media).
