Pożar z 1447 roku.
Całość naszej wiedzy o pożodze, która strawiła Lublin w 1447 roku czerpiemy z "Dziejów Polski" Jana Długosza oraz z dwóch przywilejów nadanych przez króla Kazimierza Jagiellończyka. Pożar, o którym mowa wybuchł 4 października (środa po św. Michale) 1447 roku.1 Istnieje także poszlaka w postaci zatwierdzonego przez monarchę wyroku sądu komisarskiego i wyjątki z akt konsystorskich i miejskich dotyczące odbudowy Kościoła Farnego. Z przytaczanego przez autorów zapisu Długosza niewiele możemy się dowiedzieć. Zgodnie z relacją "z pożogi nie ocalał prawie żaden dom."2
Nie wiadomo jak doszło do pożaru, ani gdzie dokładnie się on rozpoczął. Wiemy, że spaliły się kramy pod ratuszem.3 Kramy miał odbudować po pożarze, przed lipcem 1451 roku wójt Jan Pieczeń, za co miał otrzymać prawo do pobierania czynszu od handlarzy korzystających z nich.4 Pożoga nie ograniczyła się jedynie do kramów, przenosząc się także na budynki. Drewniane elementy zabudowy ułatwiały rozprzestrzenianie się ognia na kolejne obszary wewnątrz murów miejskich. Prawdopodobnie spłonął także kościół św. Michała Archanioła, gdyż wiemy ze źródeł, że został później odbudowany przy finansowym wsparciu mieszczan.5 Nie mamy informacji, czy i jakich zniszczeń doświadczył znajdujący się wewnątrz murów miejskich klasztor oo. Dominikanów. Nie wiemy również w jakim stopniu klęską dotknięte zostały przedmieścia
Pożary powodowały liczne zniszczenia i przyczyniały się do ubożenia mieszkańców miasta do tego stopnia, że mieszczanie nie byli w stanie uiszczać należnych podatków. W takich wypadkach władcy starali się pomóc miastom w odbudowie ich pozycji i zamożności. Tak było i tym razem. Aby ulżyć mieszkańcom Lublina król Kazimierz Jagiellończyk wydał w roku następnym dwa przywileje. Na mocy pierwszego uchwalonego w Krakowie z 30 czerwca 1448 roku.6 miasto uzyskało pozwolenie na organizację czterech dorocznych jarmarków: dwóch szesnastodniowych - na święto Oczyszczenia N.M.P. i Zielone świątki oraz dwóch ośmiodniowych – na Wniebowzięcie N.M.P i na dzień Szymona i Judy apostoła. Taka ilość jarmarków sytuowała Lublin w roli ważnego punktu handlowego na mapie Polski, a nawet Europy. Aby zapewnić duży ruch pozwolono na zwolnienie z opłaty cła kupców goszczących w Lublinie podczas dwóch pierwszych jarmarków.7 Na mocy drugiego przywileju – nadanego 7 lipca 1448 roku w Krakowie8 – mieszkańcy Lublina zostali zwolnieni z płacenia mostowego w Łęcznej.
Tekst: opracowanie: P. Marzęda; redakcja A. Janociński 
Poniżej przytoczono za Janem Riabininem przetłumaczony na język polski tekst przywileju dotyczącego jarmarków:
"1448, 30 czerwca, w Krakowie. Król Kazimierz IV, pragnąc dopomóc Lublinowi w nieszczęściach, jakie spadły nań wskutek pożaru, ustanawia 4 doroczne jarmarki (fora annualia): pierwszy, 16-dniowy, zaczynający się na 8 dni przed świętem Oczyszczenia N.M.P. i kończący się w 8 dni po nim; drugi, również 16-dniowy, na Zielone świątki; trzeci, 8-dniowy, na święto Wniebowzięcia N.M.P. i czwarty, również 8-dniowy na dzień Szymona i Judy apost., przy czym zwalnia od opłaty cła kupców, przybywających jedynie na pierwsze dwa jarmarki".9
Dalej cytowane za tym samym badaczem zatwierdzenie wyroku komisarskiego:
"1451, 2 lipca, w Krakowie. Król Kazmierz IV zatwierdza wyrok sądu komisarskiego w sprawie dochodów wójtostwa lubelskiego.
1) Kramy (institae) pod ratuszem, które wójt Jan Pieczeń, sam odbudował po pożarze, winny stanowić jego wieczną własność (debet pro se habere et perpetuis temporibus possidere), kramarze zaś, zajmujący kramy te, winni płacić czynsz wójtowie i jego sukcesorom; w poniedziałki, jako w dni targowe (dies fori), powyżsi kramarze oraz inni, niekorzystający z kramów wójtowskich, mogą rozkładać kramy (extendere tuguria seu institas) w innych miejscach w obrębie miasta i sprzedawać w nich towary. 2) Jatki rzeźnicze (macella carnium), znajdujące się w miejscach z dawna na nie przeznaczonych, mają należeć do wójta; co do praw rzeźników, posiadających jatki w innych miejscach, to starosta wraz z rajcami winien zrewidować (revidere et examinare) prawa te i wydać wyrok, od którego można odwołać się do sądu najwyższego grodu krakowskiego. 3) Cztery jatki rzeźnicze, o które toczył się spór między wójtem a radą, przyznano na wieczne czasy wójtowi wraz ze wszelkimi prowentami. 4) Co do wymaganego przez wójta od sukienników (pannicidae) czynszu, to – wobec sprzeczności zachodzącej między mieszczanami z jednej strony, którzy twierdzili, że król uwolnił ich (w 1447 r.) z powodu pożaru miasta od wszelkich opłat należnych tak jemu, jak również innym osobom, a wójtem z drugiej, który utrzymywał, że zwolnienie to dotyczy jedynie opłat należnych królowi, wójt zaś nie chce z tego powodu tracić czynszów swoich, - król nakazał, aby sąd sześciu miast, przy czym w razie przychylnego dla wójta wyroku sukiennicy będą obowiązani zapłacić wszystkie czynsze, tak bieżące, jak również zaległe".10
I opracowane w przypisie przez Jana Ambrożego Wadowskiego wyjątki z akt:
"Jak wszystkich Lublinian przebudowa i wykończenie kościoła Ś. Michała w tych czasach zajmowała, świadczy o tem zapis, jaki uczynił "Nicolaus Cristini de Lublin, clericus Cracoviensis dioecesis Sancti Pancratii in antiqua Breszto prebendarius et in ecclesia Cracoviensi altarista", który własnoręcznie w aktach miejskich cywilnych r. 1461 zapisując ogród na osiedlenie OO. Bernardynów, a na wybudowanie im kościoła dając kamienicę, żastrzega: "Si autem eleemosyna Xpi fidelium in tantum augeretur quod alique pecunie pro ipsa domo mea empte eltra structuram ecclesie remaneret, extune convertant (rajcy lubelscy, których do sprzedania tego domu upoważania) pro testitudine parochialis ecclesiae Sancti Michaelis etc." AADL. Vol. pod tyt.: "Acta Civilia ab an. 1406 ad an. 1478". W tym także czasie biskupi krakowscy, a nawet legaci Stolicy Apostolskiej na prośby mieszczan lubelskich obdarzali kościół Ś. Michała przywilejami i odpustami, aby wiernych zachęcić do pobożności większej i hojniejszych ofiar na rzecz tego kościoła".11
Przypisy
- Wróć do odniesienia Zob. H. Gawarecki , S. Paulowa , M.Stankowa , Klęski pożarów w Lublinie, Rocznik Lubelski 1973, T. XVI, s. 214. Autorzy powołują się na adnotację znajdującą się w: J. Długosz, Dzieje Polski, t. V, Kraków 1870, s. 38.
- Wróć do odniesienia Tamże.
- Wróć do odniesienia Zob. Zatwierdzenie wyroku komisarskiego w sprawie dochodów wójtostwa lubelskiego przez króla Kazimierza IV, [w:] J. Riabinin, Materiały do historii miasta Lublina 1317-1792, nr 33, s. 11-12.
- Wróć do odniesienia Tamże. .
- Wróć do odniesienia J.A .Wadowski, Kościoły lubelskie, wydanie drugie reprint, Norbertinum, Lublin 2004, s. 171-172. Autor powołuje się na akta konsystorskie.
- Wróć do odniesienia Zob. Przywilej organizacji jarmarków przez miasto Lublin nadany przez króla Kazimierza IV 30 czerwca 1448 roku, [w:] J. Riabinin, Materiały do historii miasta Lublina..., s. 10.
- Wróć do odniesienia Tamże.
- Wróć do odniesienia Zob. Przywilej zwalniający mieszczan lubelskich z opłaty mostowej w Łęcznej, [w:] J. Riabinin, Materiały do historii miasta Lublina..., s. 10.
- Wróć do odniesienia Przywilej organizacji jarmarków przez miasto Lublin nadany przez króla Kazimierza IV 30 czerwca 1448 roku, cyt za: J. Riabinin, Materiały do historii miasta Lublina..., s. 10.
- Wróć do odniesienia Zatwierdzenie wyroku komisarskiego w sprawie dochodów wójtostwa lubelskiego przez króla Kazimierza IV, cyt za: J. Riabinin, Materiały do historii miasta Lublina 1317-1792, nr 33, s. 11-12.
- Wróć do odniesienia J.A. Wadowski, Kościoły lubelskie...s. 172.
