Isaac Bashevis Singer (1904–1991)

RodzinaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Batszeba Zylberman i Pinkas Mendel Singer, rodzice Icchoka pobrali się w Biłgoraju w 1889 roku. Jego ojciec należał do żarliwych wyznawców chasydyzmu, matka była córką rabina z Biłgoraja. Ich dzieci zgodnie przyznają, że Bóg musiał pomieszać rodzaje w niebie tworząc ojca mężczyzną, a matkę kobietą, nie odwrotnie. Nazywali ich doskonale niedobraną parą¹. Icchok miał trójkę rodzeństwa. Jego najstarsza siostra Hindełe Ester została później pisarką, przyjmując nazwisko Esther Kreitman. Jego starszy brat Israel Joszua w przyszłości stał się wybitnym pisarzem żydowskim. Mosze, jego najmłodszy brat, został chasydem.

DzieciństwoBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Gdy Icchok, zwany w domu Iciełe, miał 3 lata rodzina przeprowadziła się do Radzymina. Jego ojciec dostał pracę nauczyciela w jesziwie. Mieszkali tam jednak krótko. Już w 1908 roku przeprowadzili się do Warszawy. Mały Iciełe o ognisto rudych włosach, mlecznobiałej cerze i błyszczących niebieskich oczach urodę odziedziczył po babce – Chanie Zylberman. Ulubionym jego zajęciem było pokrywanie czystych kartek nieczytelnym pismem i rysunkami. 

KrochmalnaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W Warszawie rodzina Singerów zamieszkała na ulicy Krochmalnej 10. Pinkas Mendel nie znał języka rosyjskiego, toteż nie mógł oficjalnie być rabinem. Dla mieszkańców kamienic przy ulicy Krochmalnej był nim nieoficjalnie. Decydował o sprawach czystości rytualnej, udzielał rozwodów, rozsądzał spory. Batszeba, piękna i wykształcona kobieta, źle znosiła trud życia w Warszawie oraz rolę rabinowej.

Mały Icełe wiele czasu spędzał na balkonie. Widok rozciągał się na ubogą część miasta tętniącą życiem: targujących się handlarzy, okrzyki bawiących się dzieci, żydowskie piosenki dochodzące z gramofonów. Mieszkanie Singerów, biedne i skromne, pozostawało prawie nieumeblowane. W pustym pokoju ojca leżały tylko książki. W sypialni stały dwa łóżka. Jak wspominał później Icchok, jego dom był bardziej domem Boga, niźli człowieka. Świat z Krochmalnej był w jego twórczości źródłem natchnienia. Lata młodości spędzone w rygorystycznym pod względem religijnym domu rodzinnym, który był jednocześnie domem modlitwy i izbą sądowo-rozjemczą, Singer uwiecznił w cyklu opowiadań autobiograficznych Urząd mojego ojca. Icchok uczęszczał do chederu, a później do 1917 roku studiował Talmud pod opieką ojca. Pod wpływem starszego rodzeństwa sięgał również po lektury niereligijne.

BiłgorajBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W 1917 roku Batszeba z trzynastoletnim wówczas Icchokiem i młodszym Mosze udała się do Biłgoraja, do domu dziadków – Chany Zylberman i Jakuba Mordechaja Zylbermana, który już wówczas nie żył. Decyzja o przeprowadzce została podjęta w obliczu głodu, jaki zapanował w stolicy. Dziesięciotysięczne miasteczko na Lubelszczyźnie było zamieszkane przez około trzy i pół tysiąca Żydów. W biłgorajskim okresie swojego życia, przyszły pisarz, nasłuchał się ludowych powieści i przesądów o demonach i cudach. Miasto to stało się prototypem żydowskiego sztetla. Był to świat nieskażony przez cywilizację, bez kanalizacji i elektryczności. Spotkać tu można było bardzo pobożnych Żydów w chałatach, którzy modlili się trzy razy dziennie zgodnie z codziennym rytuałem ich religii.

Po zakończeniu I wojny światowej jego matka z najmłodszym synem wyjechali do Dzikowa, gdzie Pinkas objął urząd rabina. Icchok pozostał w Biłgoraju. W latach 1918–1920 zaczął pisać wiersze i opowiadania po hebrajsku. Podjął pracę jako nauczyciel. W Biłgoraju pozostał do początku lat dwudziestych. Na parę miesięcy udał się do rodziców. Następnie wyjechał do Warszawy, do której powrócił Israel Joszua po pobycie w Związku Sowieckim. Chcąc sprostać oczekiwaniom ze strony religijnych rodziców, Icchok zapisał się na uczelnię-seminarium Tachkemojni. Nigdy jednak nie podjął w niej nauki.

Związek Literatów i Dziennikarzy ŻydowskichBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W 1923 roku Icchok zdecydował się pozostać na stałe w Warszawie. Zrzucił tradycyjny strój żydowski i obciął pejsy. Coraz bardziej pasjonował się literaturą. Tak jak pobyt w Biłgoraju umożliwił mu poznanie prowincji, wraz z jej tradycją i przesądami, tak szerokie kontakty brata Israela Jehoszui Singera, ułatwiły mu styczność z cyganerią tego okresu  - artystami, literatami skupionymi w Związku Literatów i Dziennikarzy Żydowskich (...)². Związek miał swoją siedzibę na podwórzu przy ulicy Tłomackie 13. Niedaleko usytuowana była Wielka Synagoga. Miejsce to Icchok nazwał „świątynią literatury jidisz”. Założony po I wojnie światowej związek cieszył się powodzeniem. Należał do niego każdy ówczesny znaczniejszy pisarz żydowski. Mimo świeckiego charakteru, związek przypominał sztibl, małą chasydzką bożniczkę. Poznał tam takie postacie jak: H.D. Nomberg, Perec Markisz, Aron Cejtlin.

Początki twórczościBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W 1924 roku zaczął pracować jako korektor w „Literarisze bleter”, literackim tygodniku wydawanym w Warszawie w języku jidysz. Tłumaczył na jidysz utwory Knuta Hamsuna, Stefana Zweiga, Thomasa Manna. Na łamach tego czasopisma zadebiutował w 1925 roku opowiadaniem w języku ijdisz Ojf der elter (Na starość). W tym samym roku opowiadanie zdobyło nagrodę pisma, w którym zostało opublikowane.

Singer zaczął pisać pod pseudonimem Icchok Baszewis, pochodzącym od imienia matki, Batszeby. Jego utwory pojawiały się też w czasopismach „Di jidisze welt” i „A mol in a jojwl” oraz dziennikach „Hajnt” i „Undzer ekspres”.

W 1932 razem z Aronem Cejtlinem zaczął redagować efemeryczne pismo w języku jidisz „Globus”. W nim opublikował w 1933 roku swoją pierwszą powieść Szatan w Goraju, która ukazywała się w odcinkach. W formie książkowej została wydana w roku 1935. Jest to jedyna powieść Baszewisa wydana przed wojną w Polsce.

EmigracjaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W 1935 roku opuścił Warszawę. W ślad za bratem wyemigrował do Nowego Jorku. Tam powstawały jego najsłynniejsze powieści: Sztukmistrz z Lublina, Spuścizna, Szosza, Dwór. Jeszcze w tym samym roku rozpoczął pracę w żydowskim dzienniku „Forwerts”. W 1964 roku Baszewis został członkiem Amerykańskiego Instytutu Sztuki i Literatury.

NagrodyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Isaac Bashevis Singer był wielokrotnie nagradzany i odznaczany. W 1970 roku zdobył prestiżową nagrodę National Book Award za twórczość dla dzieci. Po raz drugi, ale już za całokształt twórczości, nagrodę tę otrzymał 1974 roku. W 1975 roku otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie. Rok 1978 przyniósł mu literacką Nagrodę Nobla. Jak dotąd jest to pierwszy i jedyny pisarz spośród twórców w języku jidysz, który otrzymał tę nagrodę.

TwórczośćBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Pisarz wydał kilkanaście powieści i zbiorów opowiadań, część w oryginale jako Icchok Baszewis, resztę w przekładach na język angielski. W obszernym dorobku szczególne miejsce zajmują opowiadania. Zdaniem krytyki w nich najpełniej objawia się narratorskie mistrzostwo pisarza. Szczególny rozgłos zyskały opowiadania utrzymane w tonie ludowej baśni, gdzie rzeczywistość miesza się z fantazją, tradycja z nowoczesnością, bluźnierstwo z głęboką wiarą, makabra z humorem, dobro ze złem, a ludzie żyją w niezwykłym świecie rządzonym pozornie przez zjawiska nadprzyrodzone³.Duża część jego twórczości wiąże się ze wspomnieniami z Polski. Odtwarzał zaginiony, żydowski świat z czasów przedwojennych. Źródło weny literackiej Singera często przypisuje się Biłgorajowi i warszawskiej ulicy Krochmalnej.

PowieściBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

• Szatan w Goraju (1933 – powieść publikowana w odcinkach w „Globusie”, 1935 – wydana w formie książkowej w języku jidisz, 1955 – przekład w języku angielskim);
• Grzeszny Mesjasz (1935–1936 – publikowana w odcinkach);
• Rodzina Muszkatów (1945–1948 – publikowana w odcinkach w „Forwerts”, 1950 – ogłoszona  w formie książkowej zarówno w języku jidysz, jak i w wersji angielskiej);
• Sztukmistrz z Lublina (1959 – powieść publikowana w odcinkach w „Forwerts”, 1960 – przekład na język angielski);
• Niewolnik (1962);
• Dwór (1967);
• Spuścizna;
• Wrogowie. Historia miłości (1972);
• Urząd mojego ojca;
• Szosza (1978);
• Miłość i wygnanie (1984);
• Opowieść o królu pól;
• Certyfikat (1992);
• Cienie nad rzeką Hudson (1997);
• Szumowiny (1991);
• Meszuge (1994).

Ostatnie lata życiaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Przez ostatnie lata życia cierpiał na chorobę, która wiązała się z zanikami pamięci. A przecież żył pamięcią (…). Kiedy ją stracił, odszedł⁴.Isaac Bashevis Singer zmarł 24 lipca 1991 roku w Miami na Florydzie. Miał osiemdziesiąt siedem lat.

Hasło zostało opracowane w ramach projektu zrealizowanego we współpracy
z Europejskim Centrum Integracji i Współpracy Samorządowej „Dom Europy”.

PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1. Wróć do odniesienia A. Tuszyńska, Singer. Pejzaże pamięci, Gdańsk 1994, s. 25.
2. Wróć do odniesienia M. Adamczyk-Garbowska, Wstęp [w:] Isaac Bashevis Singer, Grosik na raj i inne opowiadania, Warszawa 2001, s. 6-7.
3. Wróć do odniesienia M. Adamczyk-Garbowska, Wstęp [w:] Isaac Bashevis Singer, Grosik na raj i inne opowiadania, Warszawa 2001, s. 5.
4. Wróć do odniesienia A. Tuszyńska, Singer. Pejzaże pamięci, Gdańsk 1994, s 11.