Annopol – akcja „Reinhardt”
Generalne Gubernatorstwo: dystrykt Lublin, powiat Janów Lubelski (do 2. połowy 1942), powiat Kraśnik (od 2. połowy 1942), gmina Annopol.
Granice powiatu pozostały niezmienione, ale jego stolicę przeniesiono z Janowa Lubelskiego do Kraśnika i odpowiednio zmieniono nazwę.
Spis treści
[Zwiń]Społeczność żydowska w czasie II wojny światowej
Utworzenie getta: wiosna 1940 lub grudzień 1940
Liczba żydowskich mieszkańców: 1622 (1939); 1603 (wiosna 1940); 1943 (maj 1942)
Przesiedlenia do Annopola: Kalisz, Łódź, Poznań (63 osoby, grudzień 1939); Warszawa (15 rodzin, grudzień 1939); Kraków (ok. 200 osób, listopad 1941)
Likwidacja getta: 15 października 1942
Kierunek deportacji: Kraśnik (ok. 1500 osób, 15 października 1942, później do Bełżca); Gościeradów (ok. 100 osób, 15 października 1942); Janiszów (ok. 300 osób, 15 października 1942)
Masowe egzekucje: styczeń 1940 (10 osób); 15 października 1942; połowa listopada 1943 (ok. 400 osób, Nowa Wieś)
Przebieg akcji „Reinhardt”
Żydzi w Annopolu dowiedzieli się o deportacjach „na Wschód” już w kwietniu 1942 r. Taką informację otrzymali od uciekiniera z Lublina; najczęściej jednak nie dowierzali, że coś podobnego może wydarzyć się w Annopolu.
15 października odbyła się likwidacja annopolskiego getta, w którym przebywało ok. 1900 Żydów. Blisko 100 młodych osób wysłano do obozu pracy w Gościeradowie, 300 – do obozu pracy w Janiszowie, niezdolnych do marszu rozstrzelano na miejscu. Pozostałych przesiedlono do Kraśnika, skąd 18 października lub na początku listopada razem z Żydami z innych miejscowości wywieziono do obozu zagłady w Bełżcu. Przed akcją z Annopola zbiegła do okolicznych lasów grupa młodych mężczyzn.
6 listopada wieczorem oddział Gwardii Ludowej dowodzony przez Grzegorza Korczyńskiego zajął obóz w Janiszowie, gdzie przebywało ok. 600 Żydów. Do partyzantów dołączyło 10–15 więźniów. Pozostali, pochodzący z okolic, przeważnie uciekli do lasu. Ci, którzy nie znali terenu i miejscowej ludności, postanowili pozostać w barakach. W ciągu nocy część uciekinierów powróciła do obozu.
Rankiem 7 listopada esesmani w asyście wachmanów i polskich strażaków przybyli do Janiszowa i przepędzili pozostałych Żydów do Annopola, zabijając po drodze ok. 50 osób. Z Annopola wysłano ich do obozu pracy w Budzyniu. Spośród zbiegłych do lasu nie przeżył nikt – zostali odnalezieni i zamordowani przez esesmanów, policjantów i ludność miejscową. Tylko niewielu udało się przeżyć kilka miesięcy; większość zginęła w ciągu kilku dni.
W Annopolu pracowała jeszcze grupa więźniów z obozu w Budzyniu. W lipcu 1943 r. do grupy dołączyło kilkuset Żydów przysłanych z Krychowa (byli to przeważnie Żydzi czescy i słowaccy). W połowie listopada ok. 400 robotników zamordowano w kopalni na terenie Nowej Wsi. Do końca 1943 lub nawet na początku 1944 r. pewna liczba Żydów pracowała jeszcze w gospodarstwie rolnym Łazarczyka pod Annopolem.
Relacje
Z zasobów Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN”:
- Krystyna Orzeł, ur. 1926
Egzekucja Żydów w Annopolu – fragment relacji świadka historii [WIDEO]
- Edmund Dąbrowski, ur. 1930
W kopalni fosforytu pracowali Żydzi, później wszystkich wymordowano – fragment relacji świadka historii [WIDEO]
Przyprowadzili młodą Żydówkę i oddali w ręce Niemców – fragment relacji świadka historii [WIDEO]
Widziałem te pożydowskie baraki – fragment relacji świadka historii [WIDEO]
Pamięć
Stary cmentarz żydowski przy ul. Świeciechowskiej 8, użytkowany do 1892 r., został sprofanowany przed wojną, a następnie całkowicie zniszczony podczas okupacji. Obecnie na tym terenie znajduje się ośrodek zdrowia.
Nowy cmentarz żydowski przy ul. Radomskiej uległ znacznym zniszczeniom w czasie wojny i tuż po niej. Na ogrodzonym obecnie terenie zachowało się ok. 20 macew oraz pomnik poświęcony ofiarom Zagłady. Treść inskrypcji: „Ku czci annopolskich mężczyzn, kobiet i dzieci, zamordowanych przez niemieckich morderców podczas drugiej wojny światowej”.
Pomnik na cmentarzu żydowskim, źródło zdjęcia (licencja Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Poland)
Synagoga znajdująca się przy ul. Świeciechowskiej została zniszczona w czasie II wojny światowej.
Kilka pożydowskich domów stoi do dzisiaj wokół rynku, w tym dom z kuczką przy ul. Lubelskiej 1 (na poddaszu).
Oznakowana zbiorowa mogiła Żydów zamordowanych przez Niemców w 1943 r. znajduje się w pobliżu ul. Skały.
W lokalnej Izbie Pamięci na ekspozycji można zobaczyć kilka żydowskich świeczników.
Działania
- 1995 – odsłonięcie pamiątkowej tablicy w miejscu masowej mogiły Żydów. Treść inskrypcji: „Jr 31,15 Słuchaj! W Rama daje się słyszeć lament i gorzki płacz. Rachel opłakuje swych synów, nie daje się pocieszyć bo już ich nie ma. Pamięci Żydów pomordowanych przez Hitlerowców w 1943 r.”
- 30 listopada 2012 – uczennice III klasy gimnazjum Miejskiego Zespołu Szkół uczestniczyły w programie Szkoła Dialogu, organizując akcję porządkowania cmentarza żydowskiego, warsztaty o tematyce żydowskiej oraz spacer śladami annopolskich Żydów. Grupą opiekowała się nauczycielka Barbara Kuś. Zajęcia prowadził m.in. Wiesław Liwiński – burmistrz Annopola, znawca historii Żydów z Kraśnika
- 5 lutego 2013 – w gimnazjum św. Jadwigi Królowej realizowany był projekt „Dobrzy ludzie w czasach zła”, którego celem było przybliżenie uczniom postaw Polaków podczas II wojny światowej. Opiekunem projektu była Dorota Romańska-Kieler. W ramach projektu powstał też blog prowadzony przez jednego z uczniów
Literatura
- Annopol, [w:] The Yad Vashem Encyclopedia of the Ghettos During the Holocaust, G. Miron, S. Shulhani [red.], tom I, A–M, Jerusalem 2009.
- Annopol, Wirtualny Sztetl, https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/a/485-annopol, [dostęp 19.01.2018].
- Kubiszyn M., Annopol, [w:] Śladami Żydów. Lubelszczyzna, Lublin 2012.
- Silberklang D., Gates of Tears. The Holocaust in the Lublin District, Jerusalem 2013.
*Autorzy treści zamieszczonych na stronie dołożyli wszelkich starań, aby dotrzeć do aktualnego stanu badań nad przebiegiem akcji „Reinhardt” w danej miejscowości oraz informacji o inicjatywach upamiętniających lokalną społeczność żydowską. Prosimy o kontakt wszystkie osoby, które mogą przyczynić się do aktualizacji tych treści. Kontakt: [email protected]
