Dzielnice Lublina – Zemborzyce
Dzielnica Zemborzyce położona jest około 10 kilometrów na południowy zachód od centrum Lublina, na wschodnich rubieżach łagodnie pofalowanej, porozcinanej polami Równiny Bełżyckiej. Zemborzyce, jako jedna z podlubelskich wsi powstała około XIV wieku. Była to wieś królewska, stąd liczne, często bardzo szczegółowe, wzmianki na jej temat w szeroko pojętych źródłach historycznych.
Spis treści
[Zwiń]Lokalizacja
XIV–XVI wiek
Zemborzyce, jako jedna z podlubelskich wsi powstała około XIV wieku. Była to wieś królewska, stąd liczne, często bardzo szczegółowe, wzmianki na jej temat w szeroko pojętych źródłach historycznych.
Wiadomo, iż w XV wieku do wsi należało 14 łanów, mieściło się w niej 8 karczm oraz jeden działający dzięki przepływającej nieopodal rzece młyn. W XVI wieku wieś miała już 18 łanów oraz zlokalizowane nad Bystrzycą, nieopodal granicy z Krężnicą targowisko. Tak prężnemu rozwojowi sprzyjało bezpośrednie sąsiedztwo traktu królewskiego łączącego Kraków z Wilnem. Traktem tym bardzo często podróżowali zarówno Jagiellonowie jak i kupcy z dalekich części Europy, co powodowało potrzebę posiadania przez wieś odpowiedniej infrastruktury hotelowo-tranzytowo-rozrywkowej. Niestety, na przełomie XVI i XVII wieku szlak ów, na skutek przeniesienia stolicy z Krakowa do Warszawy stracił na znaczeniu, co przyczyniło się do upadku wsi.
XVII–XVIII wiek
Tadeusz Kościuszko w Zemborzycach
XIX wiek
Wojskowego spisu ludności Galicjiwiemy, że Zemborzyce liczyły sobie 905 mieszkańców mieszkających w 142 gospodarstwach. Jednak, jak wynika z innych dokumentów, już w 1827 roku wieś zamieszkiwało 1664 mieszkańców. Po klęsce Powstania Styczniowego nadeszły dla Zemborzyc nieco spokojniejsze czasy. Zmęczeni walką i konspiracją mieszkańcy pragnęli spokoju i odbudowy swoich domostw, gospodarstw, wsi, rodzin.
Początek XX wieku
W 1905 roku Zemborzyce liczyły 2591 mieszkańców, zajmujących 274 domostwa. Ze znaczących wydarzeń początku XX wieku należy wspomnieć, iż w 1906 roku powołano do życia Towarzystwo Ochotniczych Straży Pożarnych. Dwa lata później powstała spółdzielnia spożywcza Jedność
. Świadczy to o odradzającej się inicjatywie obywatelskiej.
I wojna światowa mimo, iż zginęło w niej wielu mieszkańców wsi, przyniosła też pozytywne skutki. Austriacy, w ofensywie przeciwko carskiej Rosji wybudowali bowiem linię kolejową Rozwadów – Lublin, skutkiem czego Zemborzyce zyskały stację kolejową.
II wojna światowa
Niedługo po klęsce wrześniowej, w styczniu 1940 roku w Zemborzycach powstaje pierwszy oddział konspiracyjny. Dowodził nim Stanisław Tomaszewski, a oddział przybrał nazwę Stołecznego Stowarzyszenia Samoobrony, który później został włączony do Armii Krajowej.
W 1941 roku we wsi kwaterowały wojska niemieckie. W związku z tym mieszkańcy obciążani byli częstymi robotami na rzecz okupanta oraz licznymi kontyngentami. Nie obyło się też bez mordów na ludności. Najgłośniejszy przypadek dotyczył otworzenia ognia do bezbronnych pasażerów pociągu zatrzymanego przez Niemców na stacji w Zemborzycach. Zginęły wtedy trzy niewinne osoby.
W lipcu 1944 roku wojska polskie oraz radzieckie wyparły Niemców z Lubelszczyzny. Uciekających przez Zemborzyce okupantów ścigała Armia Czerwona, która na polach należących do wsi zniszczyła kilka pojazdów przeciwnika oraz zostawiła po sobie kilka pojedynczych mogił Niemców poległych w tych walkach. Oprócz tego, na polach rozlokowano stanowiska baterii przeciwlotniczych, a w Starym Gaju założono szpital polowy, po którego ziemiankach ślady widnieją do dziś.
Socjalizm
Zaraz po wojnie Zemborzyce parokrotnie były teatrem działań Polskiego Podziemia walczącego z – tym razem – radzieckim okupantem. W okresie 1944–1947 miało miejsce wiele incydentów, pobić, rabunków, gwałtów i morderstw dokonywanych w ramach tej walki przez każdą ze stron.
Ale okres wczesnopowojenny ma nie tylko bolesne strony. Był to także okres odbudowy państwa po zawieruchach wojennych. W 1945 roku w Zemborzycach rozpoczęła działalność Spółdzielnia Gminna. W kolejnych latach powstała szkółka drzew owocowych, młyn, poczta, odbudowano i rozbudowano stację kolejową. W sąsiedztwie zmodernizowanej linii kolejowej zaczęły powstawać zakłady pracy, działające głównie w branży budowlanej ale także szewskiej, krawieckiej i szklarskiej. W 1957 roku powstał Wiejski Ośrodek Zdrowia.
Kolejne dekady przyczyniły się do zmiany charakteru Zemborzyc. Zemborzyce stały się osadą podmiejską, połączoną z miastem liniami MPK. W latach siedemdziesiątych, za sprawą powstałego Zalewu Zemborzyckiego, popularność Zemborzyc wzrosła. Wybudowane nad zalewem ośrodki wypoczynkowe ściągały złaknionych lublinian nie tylko nad sama wodę ale również do malowniczo położonych Zemborzyc, które posiadały rozwiniętą sieć restauracji, sklepów, kawiarni.
Podziały i perturbacje administracyjne
Parafia
Na początku wieku XVII, parafia poszerzona została o teren sąsiedniej parafii w Krężnicy, gdyż tą w roku 1628 spalili heretycy. Po odbudowaniu krężnickiej świątyni stała sie ona kościołem filalnym parafii zemborzyckiej. W połowie XVI wieku do drewnianego kościoła dobudowano murowaną zakrystię, po której ślady znaleźć można w przyparafialnym ogrodzie do dziś. Pod podłogą zakrystii umieszczono grobowce kapłanów pełniących posługę w parafii.
Pod koniec XVIII wieku ksiądz proboszcz Sebastian Krakowiecki postanowił gruntownie odremontować drewniany kościół. Dzięki jego energicznym działaniom, w 1778 roku rozpoczął się skrupulatny i przemyślany remont świątyni. Wykonano masywną ceglaną podmurówkę, a ściany kościoła solidnie oszalowano. Obok odremontowanego kościoła postawiono drewnianą dzwonnicę. Wybudowano również drewnianą, pokrytą gontem plebanię oraz szpital, utrzymywany dla potrzeb parafian dzięki korzystnym transakcjom finansowym prowadzonym przez przedsiębiorczego proboszcza. Wokół tych budynków stały dodatkowo zabudowania gospodarcze, istniejące na potrzeby parafii. Były to drewniane, kryte strzechą budynki. W tym samym roku, na gruntach będących własnością parafii stanęła drewniana, kryta gontem karczma, będąca już jednak prywatną własnością kreatywnego kaznodziei.
W połowie XIX wieku, 3 sierpnia 1865 roku, na skutek gwałtownej nawałnicy zniszczone zostały wszystkie zabudowania gospodarcze probostwa, dzwonnica, szpital, organistówka oraz karczma należąca do proboszcza. Wyjątkowo gwałtowną burzę przetrwała tylko sama plebania oraz znajdujący się nieopodal spichlerz.
Po upadku Powstania Styczniowego dla kościoła katolickiego w zaborze rosyjskim nastały ciężkie czasy. Władze carskie skonfiskowały większość dóbr należących do kościoła, a biurokracja kościelna prowadzona była w języku rosyjskim.
W dzisiejszej parafii, oprócz wymienionych ław, od 1910 roku, kiedy to oddano świątynię w ręce parafian, nie zmieniło się nic. Kilkakrotnie remontowana, czy to na skutek zniszczeń
naturalnychczy wojennych, dziś ciągle znajduje się w dobrym stanie. Kościół wyposażony jest w ołtarz główny, oraz trzy boczne: Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, Matki Boskiej Szkaplerznej oraz św. Antoniego. Ołtarze zdobione są zabytkowymi obrazami, z których najstarszy pochodzi z XVII wieku. Innym cennym zabytkiem jest piaskowcowa chrzcielnica w stylu wczesnego baroku pochodząca z 1630 roku. Również wyposażenie parafii jest zabytkowe: monstrancja regencyjna z 1725 roku, trzy klasycystyczne i barokowe krucyfiksy, dwie pateny, relikwiarz św. Andrzeja Boboli, trzy kielichy, w tym najstarszy z 1560 roku.
Literatura
Kondracki J., Geografia regionalna Polski, Warszawa 2001.
Łoziński R., Zemborzyce. Szkice z dziejów wsi i dzielnicy miasta, Lublin 2005.
Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski, red. M. Mileska, Warszawa 1983.