Program Historia Mówiona realizowany jest w Ośrodku „Brama Grodzka – Teatr NN” od 1998 roku. Polega on na rejestrowaniu, opracowywaniu oraz upowszechnianiu relacji mówionych dotyczących Lublina i Lubelszczyzny od dwudziestolecia międzywojennego do czasów współczesnych.

Program Historia Mówiona realizowany jest w Ośrodku „Brama Grodzka – Teatr NN” od 1998 roku. Polega on na rejestrowaniu, opracowywaniu oraz upowszechnianiu relacji mówionych dotyczących Lublina i Lubelszczyzny od dwudziestolecia międzywojennego do czasów współczesnych.

Teatr NN

Żydzi w czasie II wojny światowej w Puławach - Pinchas Kidron - fragment relacji świadka historii Tekst

We wtorek i środę, piątego i szóstego października, Niemcy bombardowali Puławy. Wiele domów [było zburzonych] na ulicy Lubelskiej, było tam dużo zabitych, całe rodziny. Bożnica, kościół i okolica byli bombardowane i spalone. Po wygnaniu Żydów do getta zaczęli Niemcy dokuczać Żydom. Bagnetem cięli połowę brody razem ze skórą twarzy. Młodzi chłopcy [polscy] pomagali Niemcom znajdować Żydy. Getto było na ulicy Piaskowej, Kołłątaja i w okolicy szkoły Adlera. Nie było ogrodzone, był rozkaz, że każdy Żyd, który znajdzie się poza gettem,...

Czytaj więcej

Judenrat i policja żydowska - Zipora Nahir - fragment relacji świadka historii WideoTekst

Była policja żydowska [w getcie]. I ta policja to było ramię wykonawcze czy ręka wykonawcza. Oni mieli bardzo ciężki zawód. Bo powiedziałabym, że Judenrat właściwie wprowadzał pewien porządek, według różnych nakazów, takich czy innych. Bo stworzyła się taka wewnętrzna gmina z zewnętrznymi prawami. Były szpital, była kuchnia… Nie było szkół, bo nie wolno było. Ale była społeczność, którą trzeba było się zająć. Tym się zajmował Judenrat. Ale policja żydowska miała wykonać to. I to bardzo często były nakazania niemieckie, przez...

Czytaj więcej

Lista Judenratu - Mieczysław Fik - fragment relacji świadka historii WideoTekst

Jak Niemcy nastali, to bardzo męczyli Żydów, były te różne kontrybucje. Żydzi myśleli, że się w jakiś sposób uratują. Mieli taki Judenrat, władzę żydowską, zrobili listę mądrzejszych obywateli, takich, którzy byli przed wojną w gminie radnymi, jakimiś ważniejszymi i to przekazali Niemcom. Wydali tych naszych, bo chcieli się podchlebić Niemcom – aresztowali ich wszystkich. A tych wywieźli najpierw do Izbicy, później do Oświęcimia. Podczas wojny, przyjechali z Niemiec Niemka i Polak. On był w niewoli z 1914 roku, nazywał się...

Czytaj więcej

Działalność Judenratu i policji żydowskiej - Janina Tataj - fragment relacji świadka historii Tekst

Co mogę powiedzieć [o Judenracie]? No, w tej sytuacji wszyscy mieli pretensje do Judenratu. Ale teraz ja znam sytuację i wiem jak to wszystko wyglądało. Co Judenrat mógł zrobić? Tylko [Niemcy] przyszli do Judenratu, powiedzieli tak i tak, i wystawić obwieszczenia, że od tego dnia tu i tu i tu, tego i tego nie wolno, te i te ulice zabraniają. Tylko to mogę powiedzieć o Judenracie. Ale Niemcy przyszli, jak dołożyli temu przewodniczącego broń do skroni czy inne, to nie...

Czytaj więcej

"Mój ojciec został rabinem" - Sarah Tuller - fragment relacji świadka historii Tekst

poszukiwaniu Lubliniaków. USA 2010, projekt Lublin. Pamięć Zagłady, Żydzi, rabin, Judenrat, Feldzamen, Symcha „Mój ojciec został rabinem” Mój ojciec został rabinem, bo jeszcze wtedy uważali, że Żydzi potrzebują rabina. Mój ojciec był rabinem. Zrobili z niego rabina. W ogóle mój ojciec skończył ten rabinat. On miał w papiery. I kto, czy Jehuda mu dał tą pracę, czy ktoś inny, nie pamiętam. Mój ojciec był związany, tak że on codziennie chodził do tego Judenratu. On mógł pracować, on mógł mieć jakąś...

Czytaj więcej

Próby wyciągnięcia z więzienia na Zamku - Adam Adams - fragment relacji świadka historii WideoTekst

W Lublinie był Judenrat. Ja pamiętam, że był Judenrat, ale ja nie pamiętam, żeby oni coś robili złego. Przeciwnie, ja pamiętam, że jak myśmy siedzieli w więzieniu i jak moja matka poszła do Judenratu, to oni pomagali jej, jak wydostać nas z tego więzienia, z Zamku Lubelskiego. Jak pamiętam, tam zawsze był człowiek, który był blisko tych Niemców, rozmawiał po niemiecku, dawał im tą przekupkę, tą kawę albo pieniądze. Bo matka kilka razy dawała pieniądze i dawała tą kawę na...

Czytaj więcej

Prześladowanie ludności żydowskiej przez Niemców - Bencion Drutin - fragment relacji świadka historii WideoTekst

Okrutnie się do nas odnosili, pierwszą rzecz [jaką] zrobili, to wszystkich Żydów – lekarzy, adwokatów, nauczycieli, tych, co mają sklepy, fabryki, wezwali żeby się stawili na plac. Wzięli ich wszystkich [w] kierunku Hrubieszowa i cały czas bili ich, cały czas mordowali. Tym, co zostali jeszcze przy życiu, powiedzieli, żeby przeszli granicę do ZSRR. Rosjanie nie zgodzili się na to i strzelali [do nich]. Kto zdążył uciec, to wrócił i opowiedział nam, co się stało z nimi. Mój ojciec także był...

Czytaj więcej

Policja żydowska i Judenrat - Różka Doner - fragment relacji świadka historii WideoTekst

W Lublinie z tą żydowską [policją] nie miałam dużego styku, ale słyszałam, że wydają, to słyszałam. W Warszawie już miałam z nimi styk, tak. Oni pomagali wydawać – był rozkaz, trzeba było brać stu Żydów, dwustu Żydów, to oni szukali i przywozili. Podczas ostatniej wywózki – nie mogę powiedzieć, że z tego powodu się cieszyłam, bo to nie był czas na uciechy – zabrali tych wszystkich policjantów żydowskich. Zabrali ich też. Do Oświęcimia-Brzezinki szło wszystko. Żadnego styku nie miałam z...

Czytaj więcej

Egzekucje Żydów w Tyszowcach - Leopold Grzybowski - fragment relacji świadka historii AudioTekst

W 1939 roku jeszcze rozpoczął się rok szkolny i myśmy chodzili do tej szkoły, która została oddana do użytku w 1938 roku. Rok szkolny się zaczął, ale jak przyszli Niemcy, to nas stamtąd usunęli. Dziedzic Głogowski był na tyle patriotą i dobrym człowiekiem, że oddał nam trzy swoje pokoje na szkołę, rodzice przywieźli ławki i tam się uczyliśmy. Dziedzic miał tam swoją siedzibę, to była dawna siedziba rządcy, jeszcze została resztka tego budynku, on był spalony. Chodziliśmy tam do szkoły....

Czytaj więcej

Prześladowania Żydów w czasie okupacji - Leopold Grzybowski - fragment relacji świadka historii Tekst

Z początku Niemcy jeszcze tak nie prześladowali Żydów. To się zaczęło tak na ostro dopiero w 1941 roku. Wtedy urządzili u nas getto. Było kilka budynków żydowskich – najpierw była dawna siedziba GS-u, potem magazyn, stare koryto naszej dawnej rzeki, a za tym korytem było kilka budynków żydowskich. Tam właśnie spędzili tych wszystkich Żydów, którzy zostali, bo część może uciekła, i tam ich w getcie trzymali. Powstała tzw. rada, Judenrat. Tam byli brani bogatsi, którzy byli taką administracją wśród Żydów....

Czytaj więcej

Judenrat w Lublinie - Chawa Goldminc - fragment relacji świadka historii WideoTekst

W Lublinie [Judenrat] to był na Grodzkiej. Ja pamiętam go, ja pamiętam, co się stało. Żydzi dawali kontrybucje. Dawali, dawali... i już nie było co dać. Nie można było chodzić w kołnierzyku futrzanym, bo się było zastrzelonym Żyd... nie wolno było chodzić… nic, nie miał żadnego prawa. To potem oni chcieli coś, nie wiem, czy dziewięć kilo złota. Dokładnie nie pamiętam. Już nie było od kogo brać. Bogatych już nie było, bo kto mógł to uciekł, a kogo złapali, to...

Czytaj więcej