Marianna Hajduk - relacja świadka historii z 30 września 2015

Nazywam się Marianna Hajduk, z domu byłam Harmas. Urodziłam się 20 sierpnia [19]26 roku w Izbicy. Tam [chodziłam] do szkoły i przeżyłam całe życie. Nie było telewizorów, radia, elektryczności na wsi i my jako dzieci, bawiliśmy [się] swoimi zabawami, graliśmy w różne palanty, skakaliśmy. [To była] młodzież taka z mojego roku, starsze, młodsze. Do szkoły poszłam [gdy] miałam siedem lat, skończyłam siedem klas, ale siódmą klasę, to już kończyłam za okupacji. We wrześniu miałam iść do szkoły, [ale] 1 września...

Czytaj więcej

Izbica [to] była wieś i było miasto. Wieś – Izbica, [tam] gospodarze mieszkali, chłopi, robotnicy, Polacy i tam był dwór. [Dalej] była taka droga do lasu za torami, to nazywali „Przysiółek”, tam [też] Polacy mieszkali. Tu, w mieście, te wszystkie budynki niedawno wybudowane, [stoją] na placach żydowskich. Przed wojną nie było wódki we wszystkich sklepach, jak dzisiaj. Tylko wódkę do sprzedania, miało trzech inwalidów wojennych, dwóch Żydów i jeden Polak. Zgłaszało się [do nich, ile się] chce alkoholu [i] oni...

Czytaj więcej

W Izbicy były pompy trzy, takie tłoczące, to wszystko żydowskie, [ale] jak Polacy mieszkali, [to też] brali wodę. Nasza wieś, na wzgórku, to miała na dole takie źródło wody. Rolnicy, obmurowali to źródło, zrobili dach, przykryli, żeby tam brud [się] nie sypał, a tu, na brzegach, takie dwa otwory, z jednej strony i z drugiej, przychodziło się do tej studni, nabierało wody wiadrami i niosło się na ramionach na wieś, na te górki, po schodach. Jak przyszła zima [i trzeba...

Czytaj więcej

1 września byłam w mieszkaniu sama, w pokoju układałam książki, bo już 2. w poniedziałek, [miałam] pójść do szkoły i słyszę taki straszny huk. Sześć razy! „Hu! Hu! Hu! Hu! Hu! Hu!”. Zerwałam się przestraszona, widzę, że jakieś samoloty są na niebie. Wypadam na podwórze, a tu [lecą] po trzy eskadry samolotów i bombardują Izbicę. Jechał podobno pociąg osobowy i oni bombardowali ten pociąg. Dwie bomby spadło [na] łąki– tam nikogo nie uszkodziło. Dwie bomby już tu na wsi, w...

Czytaj więcej

Na wiosnę Niemcy dali drewno, żeby odbudować to wszystko. Jakiś sufit zrobili, podłogę drewnianą, jeden pokoik wykończyli, no i żeśmy jakoś tak zamieszkali w tym domku. Nas było w domu wszystkich czworo dzieci, [jedna] siostra [żyła] już osobno [z mężem], a [troje] przy rodzicach. Brat był najstarszy, później siostra, ja byłam najmłodsza. [Przez] zimę nie mieliśmy [prawie] co jeść. Zostało trochę kartofli, [tyle co] wykopanych i wsypanych do piwnicy, ale nie było tej piwnicy czym przykryć. Mróz z wierzchu [i]...

Czytaj więcej

Jak Niemcy weszli [to] zaczęli łapać tych chłopców, co chodzili do gimnazjum, w Krasnymstawie. Tu za miastem był pan Kostrzewa, [zabrano mu] dwóch synów. Sztandel, był kierownikiem szkoły, syna mu aresztowali. W Tarnogórze nauczyciel, Śliwa, co nas uczył, zabrany został, szwagier jego – zabrany. Dużo [ludzi] aresztowali i gdzieś się [oni] podziali, każdy wyglądał, bo przecież nie [byli to] zbrodniarze, może przyjdą, może ich zobaczą. Parę listów przyszło, że są w Oświęcimiu na robotach. Jeszcze wtedy nikt nie wiedział, co...

Czytaj więcej

My nic nie wiedzieliśmy, [kiedy] zaczęli wysiedlać Żydów. Śpimy w nocy, [słyszymy] strzały jakieś, nikt nie wie, co to jest. Wolno nam było od siódmej godziny rano dopiero wychodzić, to [i tak, wtedy] nikt nie wychodził. Jak tam trzeba było do obory, to szedł, ale żeby tak [poza podwórko] to [ludzie] się bali. Spędzili Żydów [w jedno miejsce], później podstawili towarowy pociąg i tych Żydów do tego pociągu, i gdzieś wywozili, bo to kilka razy te łapanki były. Raz w...

Czytaj więcej

[Remiza] stoi do tej pory, [tak jak] przed wojną stała. Strażacy mieli [tam] spotkania, różne zebrania [się odbywały], szkoły przedstawienia robiły. [W czasie wojny remiza] była Niemcami obstawiona. Chodził niemiecki partol z pepeszami, nikt nie podchodził, bo bał się, [że] zastrzelą. [Niemcy] prowadzili [Żydów na] cmentarz żydowski. [On] był na wzgórku, teraz [rosną tam] drzewa, ale [wtedy] było pusto, z daleka było widać [co się dzieje]. W trakcie wojny, to z Krasnegostawu, z Zamościa przywozili Żydów i w tej remizie...

Czytaj więcej

[W czasie wojny] to łapali na ulicach ludzi, przetrzymywali [w budynku gminy], i wywozili do Lublina, [a stamtąd] do Niemiec na roboty. Ten hitlerowiec, Engels, nie miał gdzie tej młodzieży trzymać, [a] był cmentarz żydowski, [to] pozabierali te pomniki, [i zbudowali] takie więzienie dla tych tymczasowych, co aresztowano i mordowano [od razu]. Raz siostrę moją i siostrę stryjeczną złapali, wzięli tą młodzież, zawieźli do Lublina. W Lublinie, gdzieś podobno było bocznica specjalna, taki dworzec i stamtąd wysyłali do Niemiec. Ojciec...

Czytaj więcej

okupacja niemiecka, Niemcy, prześladowanie ludności, wysiedlenia z Zamojszczyzny, Rotunda Zamojska Wysiedleni ludności polskiej z Zamojszczyzny Polaków wysiedlali z wiosek [mówili], że tu będzie III Rzesza. W nocy przyjeżdżali, wioskę okrążyli, wszystkich [na] jakiś plac spędzili i później wieźli ich do Zamościa. Były takie starsze kobiety, matki, babki, [które mówiły]: „Panie, ja nie pójdę ze swojego domu! Ja chcę umrzeć w moim domu” – to podobno zabijali takich starców na podwórku, a młodych brali. W Zamościu zbudowali jakieś budy, szałasy, już...

Czytaj więcej

Ksiądz Jabłoński był proboszczem, przed wojną i po wojnie trochę. Znał tu parafię, znał naszych ludzi, jak się wioska spaliła, i ludzie nie mieli gdzie mieszkać, to on wziął [ich] na plebanię, bo miał kilka pokoi. U nas nie było księdza młodego, wikariusza, duża parafia – jeden proboszcz był. [W końcu] dali nam młodego księdza, [tam] były budynki dla wikariusza. Ksiądz przyjechał, ale z rodziną: matką, ojcem, bratem i siostrą. Mieli tam dwa pokoiki, kuchnię. Byli może, miesiąc, dwa, może...

Czytaj więcej

Nocami wojska szły. Szosa, u nas główna była z Warszawy na Lwów, na ZSRR, ludzie [mieszkający przy szosie] widzieli i mówili: „Całą noc szło to wojsko.”. Tam wygrywali [na] początku, a później zaczęli przegrywać. [Wtedy] się zrobiło troszkę luźniej, gestapowcy [nie męczyli], folksdojcze też się trochę uspokoili, a młodzież, w lesie, zawiązała partyzantkę. To były Bataliony Chłopskie i AK-a. U nas, w Izbicy to były Bataliony Chłopskie, a tam w Tarnogórze, to byli AK-owcy. Ci partyzanci, głodni, zmarznięci, szli do...

Czytaj więcej

Była klinkiernia, były dwa żydowskie tartaki, ale pracowali Polacy i ten materiał Niemcy wywozili. Przyjeżdżali Niemcy i mierzyli, jak ma być [drewno] cięte. Żydzi już nie mieli do tego prawa, [a] później już nie żyli. Klinkiernia robiła klinkier, takie cegły na szosę, też podjeżdżały samochody niemieckie i wywozili [to]. Funkcjonowały jeszcze wtedy dwa młyny i też zboże do Niemiec [wywozili]. Jak się zawiązała partyzantka, [to] nocą jakoś weszli do klinkierni, zabrali pasy [i] klinkiernia nie mogła pracować. Poszli do tartaków,...

Czytaj więcej

Front się zbliżał, [myśleliśmy, że] już będzie wyzwolenie. [Ludzie z] Zamojszczyzny uciekają, zabierają konie, krowy, wozy, idą te całe transporty. Pamiętam, [że] jakiś koń uciekł i przybiegł do nas do obory, jakie to było szczęście. Folksdojcze wyjechali, miasto było puste. Z Hrubieszowa uciekły kobiety z dziećmi i zamieszkały w żydowskich domach, [wojsko radzieckie] zmobilizowało mężczyzn. Niemcy pocięli tory, [ciągle byli u nas], we dworze, w klinkierni. Tu jak się z Izbicy wyjeżdża, to [jest] las Dąbrowa i w tym lesie...

Czytaj więcej

[Po] pierwszym wysiedleniu Żydów, [przyjechali] folksdojcze. Oni sobie te lepsze domki pozajmowali. Zrobili jakieś dwa sklepy, takie kasyna wojskowe, później zrobili kuchnię w żydowskim domu, tam Polka pracowała, gotowała obiady. Chyba oni się tam stołowali, nie wiem, jak tam było, [bo] do miasta to się mało chodziło, bo się bało ich. Jak tych Żydów wypędzili, [to oni] zostawiali [też] takie domki małe, drewniane takie, a ci folksdojcze w zimie nie mieli czym palić, [to] rozbierali te domki i palili [tym...

Czytaj więcej

Mieliśmy dwoje dzieci, one nie miały gdzie się uczyć, wtedy praca była w klinkierni i dali ziółka . Wybudowali piękne budynki i tam ziółka się sadziło. Była mięta pieprzowa, kozłek, arcydzięgiel, melisa. Jak kto miał kawałeczek pola [i] poszedł do klinkierni, [to] oni nam dawali nasiona, my żeśmy sieli to, plewili, tak wyrabiali, jak oni chcieli, [dostarczało się im] i dużo pieniędzy się za to brało. Mąż pracował – tu było parę złotych, ja miałam z tych ziół parę złotych,...

Czytaj więcej

Młyny pożydowskie pracowały, Niemcy pytlowali, później Rosjanie, [po wojnie] związki zajmowały się młynami, ostatni młyn długo [pracował], pamiętam [go], tu był pod górą, ale później gdzie się podział, czy on się zawalił, czy zburzyli. Ten dworski młyn wodny długo [funkcjonował]. Teraz niedawno popsuło się, nikt nie remontował. Teraz stoi taka rudera, do sprzedania, ale jakoś nikt nie kupuje.

Czytaj więcej

Hrabia uciekł, [gdy] Niemcy [się wycofywali], bo bał się Rosjan. W dworze zostały różne narzędzia rolnicze, ci ludzie, co tam pracowali i kawał pola. [We] wrześniu i październiku, jeszcze ci robotnicy jego trochę zasiali [na tych] polach dworskich. Resztę tych pól dworskich dawali chłopom, kto chciał, zgłaszał się, [dzielili na] hektary i dawali ludziom. Mój ojciec poszedł, dostał hektar, mój mąż poszedł, [też] dostaliśmy hektar. Wyremontowali jakoś te budynki dworskie. Z boku [dworku] mieli drugi budynek murowany, parterowy, tam kuchnia...

Czytaj więcej

Jeden Żyd [co] się uratował i on po wojnie przyjeżdżał, to Blatt Toivi był. On rok młodszy był ode mnie, z nami do szkoły chodził, był z takich bogatszych Żydów. Jego ojciec miał emeryturę po wojnie, bo z Piłsudskim walczył. Znaliśmy go, nasz kolega [ze szkoły]. Parę lat po wojnie zgłosił się do Izbicy, poszedł do liceum, chciał z młodzieżą rozmawiać. Opowiadał o swoich przeżyciach, za okupacji był w Sobiborze, my w czasie okupacji nie wiedzieliśmy, że tam była taka...

Czytaj więcej

Był jeden Żyd z Zamościa, ale później on się przechrzcił. Przeżył wojnę, wykształcił się [na] księdza, bo go przechowały zakonnice w Lublinie i przyjechał do nas, do parafii, do Tarnogóry, i opowiadał swoje losy z ambony w kościele. Mówił, że [jego i] brata, siostrę, i rodziców przywieźli z Zamościa i ich tu trzymali w tej remizie. Oni tam ze dwie doby [byli], załatwiali się pod siebie, bo przecież oni nie wychodzili. Byli głodni, a gestapowcy, jak przyjechali, [to] zamawiali w...

Czytaj więcej