Chcemy w tej gazecie wskrzesić i pokazać „ducha wolności”, jaki panował w Lublinie przez ostatnich 100 lat. To dzięki niemu wielu młodych ludzi tu mieszkających „miało parę” i „ciśnienie” do angażowania się w ważne sprawy, ale też realizowania swoich marzeń i zmieniania świata.

 

Chcemy w tej gazecie wskrzesić i pokazać „ducha wolności”, jaki panował w Lublinie przez ostatnich 100 lat. To dzięki niemu wielu młodych ludzi tu mieszkających „miało parę” i „ciśnienie” do angażowania się w ważne sprawy, ale też realizowania swoich marzeń i zmieniania świata.

 

Teatr NN

Ewangelicka

Niezbyt długa ulica Ewangelicka położona jest po północnej stronie zachodniego odcinka Krakowskiego Przedmieścia. Wybiegając z Krakowskiego nieco ukośnie, skierowana na pn. zach., kontynuowana jest dalej w kierunku północnym już jako ulica Spokojna.

Grażyna Michalska

Ewangelicka
Roboty ziemne na ulicy Ewangelickiej. Zdjęcie z albumu „Dokumentacja fotograficzna remontów z l. 30-tych i 40-tych XX wieku” [archiwum Urzędu Miasta / Archiwum Państwowe w Lublinie]

Nazwa ulicy pojawia się na mapach w pocz. XX w., chociaż jej przebieg pokazywały plany Lublina już od lat 80. XVIII w. Tereny, przez które przebiegała, to były niegdyś rozległe ogrody z porozrzucanymi dworkami mieszczańskimi. Występująca tu sieć dróg, pierwotnie funkcjonalnie powiązana była z obsługą ostatniej linii fortyfikacji miejskich z 1760 roku, przebiegających półpierścieniem od wielkiego szańca u zbiegu obecnej ul. Lubomelskiej z Czechowską, dalej ul. Lipową, aż do łąk nad Bystrzycą. Nazwa ulicy Ewangelickiej wiąże się z wybudowanym w latach 1785-1788 kościołem ewangelickim (luterańskim vel ewangelicko-augsburskim), zaprojektowanym przez architekta Zillechera, o nieustalonym imieniu. Ewangelicy zakupili tu teren, wraz z domem, należący do Adama Łaskarzewskiego. Obecna plebania kościelna kryje w swojej bryle relikty tego staropolskiego domostwa. Przywilej na budowę kościoła, który wydał sam król Stanisław August Poniatowski, zawierał zastrzeżenie, aby oddalony był o 200 łokci od najbliższej świątyni rzymskokatolickiej. Zapewne wzięto wówczas pod uwagę lokalizację, nieistniejącego już od 1819 roku, kościoła Bonifratrów w obrębie obecnego placu Litewskiego. Obok kościoła ewangelickiego o cechach architektury późnoklasycystycznej, zachował się do dzisiaj stary cmentarz z zabytkowymi, unikatowymi w swojej formie nagrobkami. Cały zespół tej zabudowy, zajmujący teren po wschodniej stronie ulicy, wpisany jest do rejestru zabytków. Należy dodać, że nieruchomości, należące do ewangelików, były pierwotnie znacznie rozleglejsze, niż obecnie, uszczuplone po II wojnie światowej na fali niechęci antyniemieckiej. Ewangelicy lubelscy, rzeczywiście byli w dużym stopniu potomkami emigrantów od XVIII w. napływających z Niemiec. Należy jednak koniecznie podkreślić, w przewadze, w przeciągu całej historii, lojalnych wobec Polski – „gdzie się chleb je”, jak podkreślał bp Juliusz Bursche, głowa Kościoła ewangelickiego przed wojną, aresztowany w Lublinie 3 października 1939 r. przez gestapo. Biskup i cała męska część jego rodziny, oddali życie, przeciwstawiając się hitleryzmowi. 11 Listopada, na 100-lecie odzyskania przez Polskę Niepodległości, pośmiertnie Juliusz Bursche zostanie odznaczony Orderem Orła Białego. Na mapie Lublina zatem, miejsce to ma wyjątkowy charakter i jest dowodem symbiotycznego współżycia wielokulturowej społeczności.

Zachodnia pierzeja ulicy Ewangelickiej obudowana jest eklektycznymi kamienicami. Narożna kamienica przy Krakowskim Przedmieściu 47, to w pocz. XX w. własność Towarzystwa Wzajemnego Kredytu. Po II wojnie urządzono tu areszt NKWD, UB i MO, co upamiętnia tablica pamiątkowa. W tamtym czasie nadano ulicy imię nowego patrona – socjalisty Ludwika Waryńskiego. Do dzisiaj nazywa się tak wiele ulic w Polsce. Założyciel partii robotniczej „Proletariat”, aresztowany przez carską policję i więziony w warszawskiej Cytadeli. Zmarł w legendarnej rosyjskiej Twierdzy Szliselburskiej w roku 1889, mając zaledwie 33 lata.

Narożnie z ul. Jasną usytuowany jest pod numerem 4 dom o charakterze dworku miejskiego, zbudowany w 1902 r., obecnie bank spółdzielczy. Kamienice pod numerami 6 i 8 są przykładami charakterystycznych eklektycznych „czynszówek”.

Perspektywę ulicy zamyka gmach obecnie zajmowany przez KUL, a pierwotnie Prywatne Męskie Gimnazjum im. Stefana Batorego. Budowlę wzniesiono w 1911 r. wg projektu arch. Teofila Wiśniowskiego. Twórca architektury o wyraźnej stylizacji secesyjnej był też autorem m. in. Lubelskiej Szkoły Handlowej Zgromadzenia Kupców im. Vetterów (1906-7) oraz współautorem projektu hotelu „Bristol” w Warszawie.

Widzimy więc, że ulica Ewangelicka, chociaż stosunkowo krótka i położona peryferyjnie wobec ścisłego Śródmieścia, stanowi istotny element historycznej tożsamości Lublina.

Słowa kluczowe