Miejsce egzekucji dzieci z ochronki

Historia ochronki

Ochronkę (sierociniec) dla dzieci żydowskich założono w drugiej połowie XIX wieku. Ochronka była dotowana przez Magistrat miasta Lublina i Gminę Żydowską. W czasie wojny budynek wchodził w obręb getta. Z relacji świadków wiadomo, że w czasie wojny niektóre rodziny żydowskie oddawały tam swoje dzieci, wierząc że dzięki temu będą bezpieczne. Oprócz miejsca pobytu dzieci i starców budynek był także siedzibą Judenratu.

24 marca 1942 roku, w trakcie akcji likwidacyjnej lubelskiego getta na Podzamczu, niemieckie władze okupacyjne wywiozły samochodami ciężarowymi ponad sto dzieci z żydowskiej ochronki wraz z ich trzema opiekunkami. Według zachowanych przekazów pracownice Ochronki – Anna Taubenfeld, Chana Kuperberg i p. Rechtman – nie chciały opuścić dzieci i dobrowolnie zdecydowały się na śmierć. Wszyscy zostali rozstrzelani na terenie dawnej kopalni piasku. Ciała ofiar pochowano na miejscu w masowym grobie. Po wojnie, w 1948 roku, na miejscu egzekucji odbyła się ekshumacja zwłok i szczątki przeniesiono na teren nowego cmentarza żydowskiego w Lublinie przy ulicy Walecznych, gdzie w 1987 roku postawiono pomnik.

 

Historia miejsca

Miejsce egzekucji znajdowało się na terenie kopalni piasku przy ulicy Łęczyńskiej. Zachowały się fotografie lotnicze wykonane przez Niemców w 1944 roku, na których widoczny jest ten obszar.

Istnieją także tzw. mapy pamięci, rozrysowane przez mieszkańców tego terenu, bezpośrednich świadków egzekucji dzieci i ich opiekunek.

Ośrodek Brama Grodzka – Teatr NN od 2004 roku realizuje działania artystyczne, mające na celu upamiętnienie śmierci dzieci i ich opiekunek. Od początku w działania te włączyła się lokalna społeczność dzielnicy Tatary. Upamiętnienie powstałe w ramach projektu Lublin. Pamięć Zagłady wyszło naprzeciw potrzebie mieszkańców włączenia się w opiekę nad tym miejscem, za które już czuli się odpowiedzialni.

Ustalenie miejsca masowego grobu

Współcześnie miejsce rozstrzelania dzieci i ich opiekunek jest usytuowane u zbiegu ulic Maszynowej, Łęczyńskiej i Odlewniczej w dzielnicy Tatary. Jest to osiedlowy obszar zieleni. W ramach działań projektowych na obszarze tym zostały wykonane nieinwazyjne badania sondażowe, mające na celu zlokalizowanie miejsca masowego grobu.

Wyniki nieinwazyjnych badań sondażowych

W celu potwierdzenia relacji opisujących miejsce egzekucji dzieci przeprowadzono nieinwazyjne badania archeologiczne.

Na ich podstawie udało się ustalić z dużym prawdopodobieństwem, że miejsce zbrodni znajdowało się na terenie dzisiejszego boiska. W tym miejscu odkryto trzy wkopy o wymiarach około 20 x 6 – 7 m, 12 x 4 m, 7 x 6 – 14 m, a ich głębokość sięgała co najmniej 1,5 m. Ich wielkości wskazują, że można interpretować je jako doły, w których spoczęły ciała rozstrzelanych dzieci.

Porównanie planów z przedwojennych i powojennych map, zdjęć lotniczych z 1944 roku i obecnych pozwoliło na zaobserwowanie, że opisywany teren uległ dużym przeobrażeniom od czasów II wojny światowej. Krawędź skarpy, która jest częstym elementem topograficznym w relacjach o egzekucji uległa przesunięciu, a dokładniej cofnięciu, w kierunku ulicy Odlewniczej.

Wyniki badań zostały przekazane Wojewódzkiemu Konserwatorowi Zabytków.

Wykonawcy

Badania zostały przeprowadzone przez zespół ekspertów z Lublina

• Marcin Piotrowski – Kierownik badań, wykonawca
• Paulina Piotrowska – wykonawca
• Artur Wdowiak – wykonawca
• Jacek Jeremicz – wykonawca

 

Podziękowania

Szczególne podziękowania kierujemy do Świadka Historii – pana Mariana Sobczyka za pomoc w ustaleniu szczegółów dotyczących miejsca zbrodni.

Dziękujemy ponadto naszym Partnerom z Miejskiej Biblioteki Publicznej – Filii nr 3 – pani Jolancie Niedzińskiej oraz Członkom Rady Dzielnicy Tatary – Przewodniczącemu Rady Dzielnicy – panu Józefowi Nowomińskiemu oraz Przewodniczącemu Zarządu – panu Mieczysławowi Stasiakowi za wsparcie we wszelkich działaniach związanych z realizacją upamiętnienia.

Spotkania z mieszkańcami

W ramach realizowanego projektu została nawiązana współpraca z Miejską Biblioteką Publiczną, Filią nr 3. Dzięki uprzejmości i zaangażowaniu Kierownik Filii, pani Jolanty Niedzińskiej zorganizowane zostały dwa spotkania dla mieszkańców. Pierwsze dotyczyło planów upamiętnienia miejsca śmierci dzieci i opiekunek z żydowskiego sierocińca oraz informacji o planowanym przeprowadzeniu nieinwazyjnych badań. Drugie spotkanie było podsumowaniem prac projektowych, połączonym z oficjalnym odsłonięciem upamiętnienia będącego elementem Szlaku Pamięci.

Zajęcia edukacyjne

W ramach projektu opracowano program edukacyjny dla młodzieży uczęszczającej do szkół, które zlokalizowane są w sąsiedztwie miejsc znajdujących się na Szlaku Pamięci. Działania edukacyjne obejmowały warsztaty dotyczące historii upamiętnianych miejsc lub wydarzeń, podkreślając ich rolę w realizacji akcji Reinhardt w Lublinie i na terenie Generalnego Gubernatorstwa. W ramach programu realizowane były również spacery Szlakiem Pamięci, który upamiętnia zagładę żydowskich mieszkańców Lublina.

Na terenie dzielnicy Tatary w działaniach edukacyjnych wzięła udział młodzież z Zespołu Szkół nr 2. Warsztaty dotyczące historii ochronki, dzielnicy żydowskiej i likwidacji getta odbyły się w szkole. Następnie młodzież wzięła udział w spacerze na miejsce upamiętnienia dzieci i ich opiekunek, które stanowi element Szlaku Pamięci.

 

Upamiętnienie

Miejsce egzekucji dzieci i opiekunek z żydowskiego sierocińca oznakowano za pomocą 2 betonowych płyt. Każda z betonowych płyt ma wymiary 1 m x 1 m oraz metalową opaskę, na której znajduje się ostatnia litera hebrajskiego alfabetu, której krój zaczerpnięty jest z Księgi Zohar. Ponadto na płytach znajdują się napisy w języku polskim i angielskim, informujące o historii i znaczeniu tego miejsca:

W tym miejscu, 24 marca 1942 r., policja niemiecka zamordowała ponad sto dzieci z żydowskiego sierocińca przy ul. Grodzkiej 11 oraz ich opiekunki. W 1948 r. szczątki ofiar ekshumowano i przeniesiono do wspólnej mogiły na nowym cmentarzu żydowskim w Lublinie przy ul. Walecznych.