Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Teatr NN

Teatr NN powstał w Lublinie w 1990 roku. Utworzyły go osoby wcześniej związane z działającymi tu teatrami alternatywnymi. Był to w Polsce rok wielkich zmian w życiu społecznym, politycznym i ekonomicznym. Upadł komunizm, rodziła się nowa epoka.

Wszystko, co robiłem do tej chwili, całe moje bycie w teatrze, wyrastało z buntu wobec systemu politycznego, w którym żyłem i z którym głęboko się nie zgadzałem. W 1990 roku znalazłem się w zupełnie innej sytuacji – nie było już opresyjnego państwa. Po raz pierwszy od dziesiątków lat powstało pole do autentycznej aktywności społecznej.

Miejscem, w którym Teatr NN rozpoczął swoją działalność była Brama Grodzka. Wtedy nie potrafiłem jeszcze dostrzec jej wyjątkowości. W związku z bardzo złym stanem technicznym budynku, w 1991 roku zdecydowaliśmy się na jej opuszczenie i pracę w innym miejscu. Po kilku miesiącach podjąłem decyzję o powrocie do zrujnowanej Bramy – okazało się, że coś silnego łączy mnie z nią. W ten sposób w 1992 roku Teatr NN został gospodarzem Bramy. Wtedy też zacząłem odkrywać historię Bramy i miasta żydowskiego, do którego prowadziła przed wojną. Stało się tak, jakby Brama czekała, aż dojrzeję do spotkania z nią.

Historię mojego powrotu do Bramy opisuje chasydzka opowieść.

Przypowieść

Mieszkającemu w Krakowie  Żydowi o imieniu Ajzyk przyśniło się, że pod jednym z mostów w Pradze ukryty jest skarb. Pojechał tam i odnalazł most, który zobaczył we śnie. Pilnującemu strażnikowi opowiedział o swoim śnie. Ten wyśmiał go i powiedział, że również miał sen o skarbie ukrytym w piecu, w mieszkaniu pewnego krakowskiego Żyda Ajzyka. Ajzyk wrócił do domu, rozebrał piec, znalazł skarb i stał się bogatym człowiekiem.

To jest opowieść o tym, że czasami wyruszamy w świat w poszukiwaniu skarbu, nie dostrzegając, że ten skarb jest obok nas, w miejscu, w którym żyjemy.

Dlaczego NN

Nazwanie się NN miało podkreślać moje odcięcie się od przeszłości, zamknięcie pewnego okresu w życiu i rozpoczęcie zupełnie nowego etapu, już w nowej rzeczywistości. Było to też nawiązywanie do postawy średniowiecznych artystów decydujących się na bycie anonimowymi i pozostawanie w cieniu swojego dzieła, w ukryciu. Podpisem artysty powinno być to, co zrobił, a nie on sam. To wszystko miało podkreślać narodziny nowego teatru, określało też mój stosunek do niego.

Nomen nescio – imienia nie znam
Wtopić się
w swoje dzieło, wtulić się
w jego ciepło
i istnieć tylko poprzez
nie. Zakryć twarz
czarnym welonem. Odejść
na spotkanie Ciemności
bez obaw i strachu
zostawiając swój Teatr
odbity
w czyichś uważnych oczach
Zostawiając swój ślad

Teatr NN w Bramie Grodzkiej

Tak więc Teatr NN stał się od 1992 roku gospodarzem Bramy. Teraz trzeba było do tego miejsca wprowadzić życie. Nie tylko poprzez granie przedstawień, ale również poprzez inne działania. Teatr NN miał już wtedy za sobą trzy premiery: Wędrówki niebieskie (1990), Ziemskie pokarmy (1991), Inwokacja (1992), a ja miałem piękne teatralne marzenia i plany. W ciągu następnych trzech lat przygotowałem jeszcze dwa kolejne przedstawienia: Zbyt głośną samotność (1993) i Moby Dicka (1995). W tym czasie, trochę wbrew sobie, z artysty coraz bardziej stawałem się animatorem i osobą odpowiedzialną za odbudowę zrujnowanej Bramy, za ratowanie pamięci z nią związanej.

Odejście od teatru nie oznaczało, że zniknął on z życia Ośrodka. Tylko dzięki doświadczeniu zebranemu w pracy teatralnej mogło powstać w Bramie wiele projektów, w których czuje się wpływ na nie teatru. Wystarczy wspomnieć Misteria Pamięci, czy też teatralizowanie przestrzeni Bramy Grodzkiej przez wprowadzanie do niej różnych obiektów o charakterze scenografii teatralnej.

Program „Pamięć – Miejsce – Obecność”

Obecność Teatru NN w tym szczególnym miejscu, w Bramie Grodzkiej, oznaczała wzięcie odpowiedzialności za pamięć o nieistniejącym mieście żydowskim i jego zagładzie. Dlatego program teatru zaczął krystalizować się wokół znaczenia trzech słów: pamięć, miejsce, obecność/ odpowiedzialność. To one tworzą jego symboliczne osie. Program ten został opisany w 1994 roku w tekście Pamięć – Miejsce – Obecność.

Charakter działalności Teatru NN z tego okresu oddają słowa Witolda Chmielewskiego:

Szczególne miejsce – Teatr NN w Bramie zwanej żydowską. Spotkania odbywają się w Sali teatralnej, na scenie, wobec widowni i słuchaczy. Sala skonstruowana jak w Reducie Osterwy i Limanowskiego – scena na poziomie podłogi, widownia powyżej. W miejscu tym spotykają się twórcy teatru i filmu, pisarze, poeci, muzycy, plastycy, aktorzy, dziennikarze, teoretycy i socjolodzy kultury, etnolodzy, wydawcy, pedagodzy, profesorowie i studenci, twórcy i animatorzy życia kulturalnego. Taki jest ten przedziwny teatr – miejsce twórczej ekspresji i miejsce bardzo poważnie, głęboko i współcześnie pojmowanej i praktykowanej kultury, łączy się tam jakimś sposobem ludzi i zjawiska na pozór nie dające się pogodzić ze sobą. Tatarzy krymscy, Ukraińcy, Czesi, Słowacy, Rosjanie, Romowie, Litwini, Żydzi, Niemcy. Kameralny, skromny teatr i nowocześnie wyposażone w elektronikę profesjonalne centrum kultury. Poetyckie, skupione refleksje, żywiołowe ekspresje, próby teatralne i codzienny trud organicznej pracy, w tym prowadzenie wielkich remontów.

Powstanie  Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN”

Przekształcenie się w 1997 roku Teatru NN w nową instytucję kultury Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN” oznaczało dla mnie zwieńczenie pewnej drogi. Prowadziła ona od nieformalnej grupy teatralnej działającej jeszcze w czasach PRL-u i kontestującej rzeczywistość opresyjnego państwa (był to studencki teatr Grupa Chwilowa), poprzez działający już w nowej rzeczywistości Teatr NN, do autorskiej i samodzielnej instytucji kultury.

Historia Teatru NN, a później Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN” pokazuje, że artyści potrafią i mogą tworzyć program o charakterze społecznym i edukacyjnym, wykraczający poza sztukę – zachowując ją jako duchowe centrum, źródło, do którego powraca się po siłę i wiarę w sens tego, co się robi. Dlatego w nazwie nowej instytucji pozostała nazwa Teatru NN, wskazując, że jej fundament tworzy teatr.