Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Kościół pobernardyński w Lublinie

Dawny zespół klasztorny bernardynów z kościołem pw. Nawrócenia Św. Pawła jest położony w śródmieściu Lublina, na południe od placu Wolności, przy ulicy Dolnej Panny Marii 4 / Bernardyńskiej 5.

 

Kościół pobernardyński pw. Nawrócenia św. Pawła w Lublinie
Kościół pobernardyński pw. Nawrócenia Św. Pawła w Lublinie. Fot. Edward Hartwig.

 

Klasztor

 

Zakon bernardynów został sprowadzony do Lublina w drugiej połowie XV wieku. Lubelski klasztor, założony w 1459 roku, był ich trzecią siedzibą w Małopolsce. Został zlokalizowany na przedmieściu, przy dawnym, średniowiecznym trakcie krakowskim. Pierwsze zabudowania były drewniane - murowana budowla w pobliżu murów miejskich mogła zagrażać obronności Lublina. W wypadku zdobycia klasztoru przez nieprzyjaciela, budynek mógł być wykorzystany jako element fortyfikacji podczas oblężenia miasta. W 1473 roku dzięki wstawiennictwu króla Kazimierza Jagiellończyka zaczęto wznosić kościół murowany z cegły. Budowę kościoła ukończono do 1497 roku, następnie wzniesiono klasztor, a około 1519 roku cały zespół budynków otoczono murem.  

 

 

 

Legenda 

 

Według legendy dokończenie budowy kościoła było możliwe dzięki anonimowemu darczyńcy, który przekazał na rzecz zakonników skrzynię wypełnioną pieniędzmi, na wozie zaprzężonym w dwa woły. Legendarną skrzynię można zobaczyć w jednym z korytarzy klasztornych.   

 

Lud lubelski wierzy, iż kościół OO. Bernardynów wzniesiony został z funduszów, przez nieznanego fundatora ofiarowanych. Tajemniczy sposób ofiarowania nadaje temu podaniu urok starej legendy. Oto w ciemną burzliwą noc spostrzegł ktoś z mieszczan lubelskich, że, przed ratuszem stoi wóz z ciężką skrzynią sosnową w cztery woły ukraińskie zaprzężony, i że przy wozie tem niema woźnicy. Czekano na zjawienie się właściciela zaprzęgu, ale, gdy on się nie zgłaszał, ani wieści o nim znaleźć nie można było, otworzono skrzynię i w niej znaleziono pieniądze, oraz list do ówczesnego burmistrza Jakóba Kwanty, zawierający polecenie, aby za sumę przysłaną kościół wzniesiony został. W zakrystyi pokazują do dziś dnia bardzo starożytną, żelazem w kratę okutą, walcowatą, z jednej sztuki wyżłobioną w całku skrzynię, w której jakoby skarb miał być przywieziony. (Inni chcą w niej widzieć skrzynię po bractwie Św. Iwona).   

 

 

 

Unia Lubelska   

 

Kościół bernardynów wraz z klasztorem spłonął podczas pożaru Krakowskiego Przedmieścia w 1557 roku. Zniszczenia były ogromne: przepadło całe wyposażenie kościoła z cennymi ołtarzami i obrazami, zawaliło się także sklepienie świątyni. Cenne przedmioty przyniesione przez mieszczan dla ich uchronienia przed zniszczeniem, przepadły w pożarze. Zginęło dziewięć chroniących się tu osób. Odbudowa kościoła trwała 12 lat. Ukończono ją w 1569 roku — roku zawarcia Unii Lubelskiej.  

 

A jednak dziwnem zrządzeniem Opatrzności stało się, że świątynia stara Ś. Pawła już w lat dwanaście po pogorzeli powstała z ruin i służyła chwale bożej. Oto bowiem w d. 29 czerwca r. 1569 Zygmunt August ukończywszy obrady nad przedmiotem unii Litwy z Koroną, wybiera ten kościół jako największy z lubelskich i w nim w otoczeniu senatu i posłów z Polski, Litwy, Prus itd. a oraz licznego tłumu szlachty i ludu, śpiewa hymn dziękczynny »Te Deum laudamus« — wielbiąc Boga za pomyślny i szczęśliwy początek unii politycznej, która niebawem zawartą została. Niezawodnie więc w tym czasie mury kościoła były wykończone i odpowiednio urządzone ich wnętrze, skoro w nich odbywały się nabożeństwa przy udziale tak wspaniałego i świetnego zgromadzenia.  

Ks. Jan Ambroży Wadowski, Kościoły lubelskie na podstawie źródeł archiwalnych, Kraków 1907

 

 

 

Przebudowy  

 

W 1602 roku klasztor bernardyński ponownie spłonął. Po odbudowie świątynia uzyskała nową, renesansową bryłę. Przedłużono korpus nawowy i prezbiterium, dodano wieżę na sygnaturkę między nawą a prezbiterium oraz wysoką, czworoboczną wieżę zegarową od strony południowej. Pierwotna gotycka hala została przekształcona w kościół bazylikowy. W XIX wieku dokonano rozbiórki czterech kaplic. Przetrwała tylko zachowana do dziś kaplica Uhrowieckich. W 1827 roku przeprowadzono remont kościoła, przy okazji którego przekształcono fasadę kościoła w stylu klasycystycznym i dobudowano obszerną kruchtę. W latach 1858–1860 przeprowadzono kolejny remont, podczas którego zlikwidowano kopuły kaplic w przęsłach nawy oraz obniżono dachy.   

 

 

 

Kasata klasztoru   

 

W 1864 roku nastąpiła kasata klasztoru i dokonano podziału majątku pobernardyńskiego. W 1884 roku utworzono tu funkcjonującą do dziś parafię. Kościół odnowiono, pokryto nową dachówką, a na dawnym cmentarzu przykościelnym ustawiono figurę Niepokalanego Poczęcia NMP. Obecnie kościół pełni funkcję sakralną jako świątynia parafialna. W dawnym klasztorze mieści się plebania i dom parafialny. Od klasztoru bernardynów wzięła swoją nazwę droga biegnąca w kierunku Żmigrodu i rzeki Bystrzycy - dzisiejsza ulica Bernardyńska.

 

 

Figura NMP Niepokalanie Poczętej obok kościoła pobernardyńskiego w Lublinie
Figura NMP obok kościoła pobernardyńskiego w Lublinie.
Fot. Edward Hartwig, lata 30. XX w.

 

 

Ulica Dąbrowskiego (obecnie ul. Bernardyńska) w Lublinie
Ulica Jarosława Dąbrowskiego (obecnie ul. Bernardyńska) w Lublinie.
W głębi widoczny kościół pobernardyński pw. Nawrócenia Św. Pawła. 
Fot. Jerzy Marcinek, 1981 r.