Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Historia Pracowni Ikonografii

Pomysł stworzenia w Ośrodku „Brama Grodzka - Teatr NN” specjalnego działu zajmującego się zbieraniem i opracowaniem fotografii pojawił się na początku 1997 roku. Z inicjatywy Ośrodka w „Gazecie w Lublinie” - lubelskim oddziale „Gazety Wyborczej” - opublikowano apel skierowany do Lublinian o dostarczanie przedwojennych zdjęć, w celu zorganizowania wystawy „Wielka Księga Miasta. Lublin w fotografii do 1939 roku”. Akcja spotkała się z ogromnym zainteresowaniem ze strony mieszkańców miasta - zgromadzono kilkaset fotografii dokumentujących życie Lublina przed 1939 rokiem

Historia Pracowni Ikonografii

 

Akcja spotkała się z ogromnym zainteresowaniem ze strony mieszkańców miasta - zgromadzono kilkaset fotografii dokumentujących życie Lublina przed 1939 rokiem. W kolejnych numerach „Gazety w Lublinie” ukazywały się opowieści autorów i właścicieli zdjęć. Z czasem kwerendę rozszerzono o zasoby lokalnych instytucji statutowo zajmujących się zbieraniem fotografii, takich jak: Muzeum Lubelskie (wraz z oddziałami: Muzeum Historii Miasta Lublina oraz Muzeum im. Józefa Czechowicza), Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. H. Łopacińskiego, Biblioteka UMCS, Archiwum Państwowe w Lublinie, Archiwum Kurii Metropolitalnej, Archiwum Wojewódzkiego Oddziału Państwowej Służby Ochrony Zabytków, a także archiwa Miejskiego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego, Zakładu Gazowniczego i Lubelskich Zakładów Energetycznych. Poszukiwania prowadzono także poza Lublinem, w zbiorach Archiwum Dokumentacji Mechanicznej, Archiwum Akt Nowych, Instytutu Sztuki PAN, Żydowskiego Instytutu Historycznego, Wojskowego Ośrodka Geodezji i Teledetekcji i dziale zbiorów ikonograficznych Biblioteki Narodowej. Od 1999 roku prowadzono także korespondencję z instytucjami zagranicznymi dotyczącą fotografii Lublina sprzed 1939 roku (m.in.: z Amsterdam Netherlands Films Museum, Musée d`Histoire du Judaisme w Paryżu, Tel Aviv University, Instytucie YIVO i National Center for Jewish Film). Zebrane zdjęcia posłużyły do zbudowania dwóch wystaw: “Wielka Księga Miasta. Lublin w Fotografii do 1939 roku”, pokazanej w maju 1998 roku, oraz “Portret Miejsca”, otwartej w maju 1999 roku. 

 

 

Wielka Księga Miasta

 

Wystawa “Wielka Księga Miasta. Lublin w Fotografii do 1939 roku” była jednym z pierwszych projektów zrealizowanych w Ośrodku “Brama Grodzka - Teatr NN”. Celem było pokazanie wyglądu przedwojennego Lublina, za pomocą starych fotografii i dokumentów, oraz wspomnień mieszkańców miasta. Projekt był wspólnym przedsięwzięciem Ośrodka „Brama Grodzka- Teatr NN” i lubelskiego oddziału “Gazety Wyborczej”. Na łamach “Gazety w Lublinie” publikowano apele do czytelników o przynoszenie starych zdjęć Lublina. Ponadto od marca 1997 do maja 1998 roku ukazało się prawie 100 artykułów, opracowanych przez Małgorzatę Bielecką-Hołdę, opisujących życie codzienne miasta przed 1939 rokiem. Wystawa “Wielka Księga Miasta” zainicjowała działania związane z przywracaniem pamięci o przedwojennym, wielokulturowym Lublinie. 

 

 

 

Portret Miejsca

 

Odmienny charakter miała kolejna, tym razem stała wystawa “Portret Miejsca”, otwarta w maju 1999 roku. W oparciu o materiały pozyskane podczas przygotowywania wcześniejszej wystawy “Wielka Księga Miasta” została stworzona stała ekspozycja, będąca jednocześnie aranżacją wnętrza Bramy Grodzkiej. Na wystawie zaprezentowano kilkaset fotografii oraz slajdów. Wykorzystano także stare plany miasta oraz zdjęcia wielkoformatowe, w tym zdjęcia lotnicze dzielnicy żydowskiej i panoramę miasta. Ważnym elementem wystawy była makieta Lubelskiego Zespołu Staromiejskiego, w skali 1:250, obejmująca nieistniejącą już obecnie dzielnicę żydowską, zniszczoną podczas II wojny światowej. Budowa makiety była możliwa dzięki współpracy z Rishon LeZion - miastem partnerskim Lublina, które wsparło ten projekt finansowo. Makieta powstała w oparciu o dokumentację architektoniczną, plany geodezyjne z 1942 r., materiały z lubelskiego archiwum dozoru budowlanego. Wystawie towarzyszyły fragmenty nagrań historii mówionej - wywiadów z mieszkańcami miasta, którzy wspominali swoje domy rodzinne, sąsiadów, ulice, sklepy i ulicznych sprzedawców; przywołując zapamiętane z dzieciństwa smaki, zapachy i kolory dawnego Lublina. 

 

 

 

Lublin. Pamięć Miejsca"

 

 

Materiały ze zbiorów Pracowni Ikonografii zostały również wykorzystane do przygotowania nowej, uzupełnionej i znacznie rozbudowanej wystawy “Lublin. Pamięć Miejsca”, otwartej w 2011 r. Podczas przygotowywania nowej ekspozycji zachowano wiele elementów z wcześniejszej wystawy „Portret Miejsca”, uzupełnionych o nowe materiały ze zbiorów Pracowni Ikonografii. Wzdłuż trasy zwiedzania umieszczono dziesiątki przeglądarek do zdjęć – mini-fotoplastikonów – w których prezentowane są zdjęcia charakterystycznych miejsc Starego Miasta i nieistniejącej już dzielnicy żydowskiej na Podzamczu. Zostały także przygotowane zestawy fotografii dotyczące rodziny Hartwigów i innych ważnych fotografów przedwojennego Lublina: Stefana Kiełszni, Stanisława Magierskiego i innych. Na jednej ze ścian umieszczono fotografie stanowiące archiwum rodziny Żytomirskich, przekazane Ośrodkowi przez izraelską artystkę Netę Żytomirską-Avidar. W drugiej części wystawy, „Pamięć  Światła – Pamięć Sprawiedliwych”, poświęconej zagładzie społeczności żydowskiej w Lublinie, wyeksponowano kolorowe fotografie żydowskiej dzielnicy zrobione w roku 1941 przez niemieckiego żołnierza - Maxa Kirnbergera. Ważnym elementem nowej wystawy stała się wirtualna makieta przedwojennego Lublina, w całości opracowana na podstawie materiałów ze zbiorów Pracowni Ikonografii. Pracownia dostarczała także materiały do przygotowania kolejnych multimedialnych przewodników po Lublinie. 

 

 

 

Zapomniana Przeszłość

 

W 2001 roku podczas realizacji w Ośrodku projektu “Zapomniana Przeszłość - Wielokulturowe Tradycje Lubelszczyzny” rozpoczęto zbieranie zdjęć wykonanych w innych miejscowościach województwa lubelskiego lub związanych historycznie z regionem lubelskim. Głównym celem projektu było przywrócenie pamięci o historii i kulturze regionu, stanowiącego przez stulecia miejsce spotkania Wschodu i Zachodu, gdzie do II wojny światowej mieszkali obok siebie przedstawiciele różnych narodów i wyznań. Podczas wyjazdów w ramach projektu wykonywano dokumentację fotograficzną wybranych miejsc i obiektów, przeprowadzano kwerendę w zasobach archiwalnych i bibliotecznych, a także szukano przedwojennych fotografii w zbiorach prywatnych, do tej pory niedostępnych dla badaczy. Na bazie zebranych informacji i materiałów w Ośrodku „Brama Grodzka – Teatr NN” powstał portal edukacyjny „Wirtualna Biblioteka Lublina i Regionu Lubelskiego”, obecnie będący częścią portalu www.pamiecmiejsca.tnn.pl. Oprócz materiałów ikonograficznych, portal zawierał także pliki tekstowe i dźwiękowe, dające spójny obraz wielokulturowego dziedzictwa regionu lubelskiego. 

 

 

 

Lubelska fotografia po 1944 roku

 

W 2005 roku, w związku z obchodami 25. rocznicy utworzenia „Solidarności” i programem „Lubelski Lipiec”, rozpoczęto zbieranie fotografii Lublina wykonanych po 1944 roku. Poszukiwania zaowocowały dotarciem do fotografii autorstwa Grzegorza Józefczuka z wydarzeń w lipcu 1980 roku w Lublinie, zdjęć ze strajków studenckich na UMCS w 1981 roku i zasobów archiwum „Kuriera Lubelskiego”. Zdjęcia związane z historią powojennego Lublina i powojennej Polski były także zbierane podczas działań w ramach projektu www.wagon.pl w 2005 i 2010 roku. 

 

 

 

1989

 

Obecnie Pracownia Ikonografii zbiera także materiały dotyczące najnowszej historii Polski, w tym wydarzeń związanych ze zmianami ustrojowymi w 1989 roku. Najwięcej materiałów zawiera kolekcja “Kuriera Lubelskiego”, ale warte wspomnienia są także zdjęcia Waldemara Malugi, przedstawiające Lublin pod koniec lat 80., a także w dniu wyborów 4 czerwca 1989 roku. Wyjątkową kolekcją jest zbiór fotografii Agencji Fotograficznej “Terra” 

 

 

 

2009 - 2019

 


Wszystkie zdjęcia opracowane do 2009 roku były udostępnione on-line w bazie ikonograficznej Ośrodka „Brama Grodzka - Teatr NN”. Od 2010 roku nowe materiały umieszczane są w Bibliotece Multimedialnej Ośrodka „Brama Grodzka - Teatr NN" - Biblioteka Multimedialna Teatrnn.pl http://biblioteka.teatrnn.pl/dlibra/dlibra. Materiały opublikowane w bibliotece multimedialnej są wykorzystywane do tworzenia opowieści o historii Lublina i Lubelszczyzny. Zdjęcia z archiwum Ośrodka są publikowane w lubelskich gazetach, książkach, na portalach internetowych. Były także wielokrotnie wykorzystywane przy produkcji filmów dokumentalnych poświęconych Lublinowi. Pracownia Ikonografii jest źródłem materiałów dla studentów i naukowców zajmujących się szeroko pojętą historią miasta i regionu. Archiwum Fotografii Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN” tworzyła od 1997 roku Agnieszka Wiśniewska, następnie prowadziła je we współpracy z Beatą Markiewicz. Od 2005 do 2009 roku Pracownią Ikonografii kierowała Joanna Zętar. W latach 2009 - 2015 obowiązki koordynatora pełnił Marcin Fedorowicz. Od sierpnia 2015 roku za Pracownię Ikonografii odpowiadała Karolina Kryczka-Kowalska. W 2017 roku zastąpiła ją Agnieszka Ląkocy–Sulej, a w grudniu 2018 roku obowiązki kierowania Pracownią przejęła Nina Mleczkowska. Od 2019 roku działaniami Pracowni Ikonografii kieruje Patryk Pawłowski. Pracownia korzysta także z pomocy stażystów, praktykantów i wolontariuszy, którzy pomagają przy obróbce zdjęć i wprowadzaniu ich na stronę Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN” www.teatrnn.pl.