Istnienie łaźni wiązało się nie tylko z kwestią higieny, ale także z rytuałami religijnymi. Służyły one rytualnemu oczyszczeniu ludzi a nawet przedmiotów, zaś ze względów religijnych, musiały zawierać bieżącą wodę z naturalnego źródła. Początkowo łaźnie zaliczały się do inwestycji kontrolowanych przez urzędników królewskich. Zazwyczaj były budowane w kamienicach, a wraz z nimi przechodziły pod zarząd kolejnych właścicieli.
Artykuły ze słowem kluczowym "Żydzi"
Stary cmentarz żydowski w Lublinie znajduje się na lessowym wzgórzu nazywanym niegdyś „Grodziskiem” na północny-wschód od lubelskiego Starego Miast i Zamku (obecnie w dzielnicy Kalinowszczyzna). Cmentarz otoczony jest kamienno-ceglanym murem, pochodzącym prawdopodobnie z XVI/XVII w. Do cmentarza prowadzą dwa wejścia (znajdujące się obecnie przy ul. Siennej oraz ul. Kalinowszczyzna). Większość nagrobków na cmentarzu została całkowicie zniszczona podczas II wojny światowej. Zachował się natomiast w całości pierwotny teren cmentarza.
Nachman ben Jechoszua Jaakow, zwany również Nachmanem (Łachmanem) Jakubowiczem był arendarzem, czyli dzierżawcą królewskich młynów i poborcą podatku. W 1636 roku został posądzony o mord rytualny na dziecku chrześcijańskim. Zmarł jako ofiara procesu, w którym nie udowodniono mu winy.
W lubelskich księgach grodzkich znajdują się informacje na temat profesji, jakimi trudnili się ludzie w nich odnotowani. Dzięki tym opisom można częściowo odtworzyć listę zawodów występujących w latach 1633–1733 w Lublinie. Przedstawione dane pochodzą z 6983 wzmianek o profesjach.
Dwudziestolecie międzywojenne było okresem gwałtownego rozkwitu żydowskiego życia politycznego, społecznego i kulturalnego. W Lublinie działało wtedy 9 żydowskich partii politycznych i szereg organizacji powiązanych z partiami (w tym drużyn sportowych), wydawano około 30 tytułów prasowych, w mieście funkcjonowały zróżnicowane szkoły żydowskie nauczające po polsku, w jidysz i hebrajsku oraz placówki ochrony zdrowia. Rozwój przemysłu i handlu pociągał za sobą ogólny wzrost demograficzny miasta, chociaż w okresie tym nasiliły się także procesy emigracyjne.
Społeczność żydowska w Lublinie stanowiła w przededniu II wojny światowej 1/3 mieszkańców miasta. Przez 600-letni okres wspólnie z Polakami zamieszkiwali Lublin. Kształtowali życie gospodarcze miasta, rozwinęli handel, rzemiosło, różne rodzaje przemysłu wnieśli istotny wkład w rozwój gospodarczy Lublina.
W wyniku działań fundacji Frenklów teren cmentarza przy ul. Walecznych został ostatecznie uporządkowany. Na część grzebalną przeniesiono ocalałe nagrobki z terenu miasta (obecnie znajdują się tam nagrobki z Wieniawy i Głuska, a także jeden nagrobek z dawnego cmentarza wojennego z I wojny światowej przylegającego do nekropolii) oraz z Puław i Annopola. W lipcu 1991 r. została zakończona odnowa cmentarza żydowskiego i budowa izby pamięci przy ul. Walecznych.
Pamięć o ofiarach Majdanka, niezależnie od ich pochodzenia czy wyznania, była kontekstualizowana i katalizowana poprzez pryzmat religii katolickiej również podczas uroczystości upamiętniających. Na tego rodzaju religijne nawiązania w pierwszych powojennych latach dawały przyzwolenie komunistyczne władze, które dopiero pod koniec lat 40. rozpoczęły nasiloną walkę z kościołem.
Mianem ksiąg pamięci określa się publikacje, tworzone przez Żydów głównie po II wojnie światowej, których celem było opisanie zniszczonych społeczności żydowskich Europy Środkowo-Wschodniej. Idea stworzenia publikacji opisującej życie i zagładę Żydów lubelskich – monografii miasta Lublina – zrodziła się około 1947 roku jeszcze w Polsce, w środowisku Żydowskiego Komitetu Ziomków Lubelskich. Mimo zaangażowania sporych środków finansowych, komitetowi redakcyjnemu w Polsce nie udało się dokończyć prac nad projektowaną monografią. Lubelska księga pamięci ukazała się dopiero w 1952 roku w Paryżu w języku jidysz, pod tytułem Dos buch fun Lublin (jid. Księga Lublina). W 1957 roku w Izraelu (Jerozolima–Tel Awiw) wydano przekład paryskiej księgi na język hebrajski, zatytułowany Lublin, który ukazał się w serii Enciklopedia szel galujot; siferej-zikaron le-arecot ha-gola we-edethja (hebr. Encyklopedia diaspory; księgi pamięci krajów i gmin diaspory). W 2011 roku w Lublinie ukazał się w tłumaczeniu na język polski obszerny wybór artykułów z obu ksiąg pamięci, zatytułowany Księga pamięci żydowskiego Lublina.
Funkcjonariusze służący w Oddziałach Wartowniczych Dowódcy SS i Policji pełnili istotną rolę w realizowanej od marca 1942 r. operacji „Reinhardt”. Formacji tej wyznaczona została rola pomocnicza w procesie eksterminacji ludności żydowskiej. Używano jej w trakcie likwidacji gett, do pełnienia warty w obozach pracy, koncentracyjnych i zagłady, jak również do przeprowadzania licznych egzekucji.
Od lat 30. aktywny członek ruchu nazistowskiego w Austrii. Od 1939 roku dowódca SS i policji w dystrykcie lubelskim. Bliski współpracownik Heinricha Himmlera. Bezwzględny realizator i kreator polityki germanizacyjnej oraz eksterminacji ludności żydowskiej w ramach akcji „Reinhardt”. Od 1943 roku wyższy dowódca SS i policji w rejonie Morza Adriatyckiego, gdzie odpowiadał na zagładę Żydów i walkę z partyzantką. Popełnił samobójstwo w maju 1945 roku.
Obóz zagłady w Sobiborze zlokalizowany został w dystrykcie lubelskim w niedużej odległości od Chełma i Włodawy. Budowę obozu w Sobiborze rozpoczęto na przełomie zimy i wiosny 1942 r. Powierzchnia obozu wynosiła ok. 50 ha. Był to największy obóz spośród obozów włączonych w akcję "Reinhardt".
Obóz koncentracyjny na Majdanku (KL Lublin) zaplanowany był przede wszystkim jako obóz pracy, źródło siły roboczej i miejsce grabieży mienia. Na pewnym etapie funkcjonowania stał się jednak ośrodkiem eksterminacji przede wszystkim dla więźniów pochodzenia żydowskiego.
Obóz zagłady w Bełżcu został zlokalizowany na styku trzech dystryktów: lubelskiego, krakowskiego oraz Galicja, przy trasie kolejowej łączącej Lublin ze Lwowem. W niedużej odległości od Bełżca znajdowała się Rawa Ruska, która stanowiła ważny węzeł komunikacyjny. Niemcy szacowali, iż teren tych trzech dystryktów zamieszkuje co najmniej 1 mln Żydów. Bełżec stał się pierwszym obozem zagłady akcji „Reinhardt”, będący obozem eksperymentalnym.
Komory gazowe – jedna z najbardziej przerażających konsekwencji nazistowskiej ideologii – zostały pomyślane jako „humanitarny” sposób przeprowadzania masowych egzekucji. Zastosowano je m.in. podczas akcji Reinhardt
oraz w obozie Auschwitz II - Birkenau. Masowa eksterminacja z użyciem silnych substancji trujących (tlenek węgla) rozpoczęła się na początku grudnia 1941 roku. Jako środka do mordowania używano początkowo ruchomych komór gazowych, a następnie stacjonarnych komór gazowych. Do dnia dzisiejszego komory gazowe zachowały się jedynie w byłym obozie na Majdanku oraz w Auschwitz I.
Obóz zagłady w Treblince był trzecim obozem funkcjonującym w ramach Aktion „Reinhardt” rozpoczętej w marcu 1942 r. Kiedy powstawał dwa pierwsze obozy w Bełżcu i w Sobiborze działały – Niemcy mordowali w nich ludność żydowską z dystryktów lubelskiego, krakowskiego i „Galicja”. Pierwszy powstał obóz w Bełżcu. Na jego wzór zbudowano obóz w Sobiborze. Doświadczenia zdobyte w obu tych ośrodkach zagłady Niemcy wykorzystali przy budowie obozu w Treblince. Obóz ten stał się najbardziej „perfekcyjnym” obozem w ramach Aktion „Reinhardt”.
Powstanie obozu na Majdanku (KL Lublin) było związane z planami germanizacji terenów Europy Wschodniej. Według tych planów Majdanek miał być źródłem siły roboczej. Przeznaczony był dla więźniów różnych narodowości, przy czym najliczniejszą grupą więźniów byli Żydzi. Obóz na Majdanku różnił się od obozów zagłady w Bełżcu i Sobiborze pod wieloma względami.
W wyniku masowej eksterminacji ludności żydowskiej pozostawały po niej dobra materialne, które zgodnie z hitlerowskim ustawodawstwem przechodziły na własność państwa niemieckiego. Ubrania i rzeczy codziennego użytku przekazywane były do Głównego Urzędu Gospodarczo-Administracyjnego SS (WVHA), a za jego pośrednictwem rodzinom niemieckim, które ucierpiały wskutek działań wojennych. Rzeczy gorszej jakości były wystawiane na aukcje, na których towar mogły nabyć np. polskie rodziny. Kosztowności i dewizy deponowano w Banku Rzeszy. Punktem odniesienia w poniższym tekście jest Lublin oraz wybrane miejsca związane z eksterminacją Żydów w ramach akcji „Reinhardt”.
Akcja „Reinhardt”, której celem była początkowo eksterminacja Żydów zamieszkujących obszar Generalnego Gubernatorstwa, rozszerzona na Żydów z różnych okupowanych państw europejskich, rozpoczęła się w nocy z 16 na 17 marca 1942 roku od likwidacji getta w Lublinie, gdzie znajdował się również sztab całej operacji.