Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Literatura lubelska (II poł. XIX w. – pocz. XX w.)

Literatura lubelska (II poł. XIX w. – pocz. XX w.)

Sytuacja Lublina po upadku Powstania Styczniowego nie różniła się niczym szczególnym od stanu innych polskich terenów podległych rosyjskiemu zaborcy. Trudna sytuacja w szkolnictwie, postępująca rusyfikacja i ostra cenzura nie przeszkodziły jednak w dojrzewaniu myśli pozytywistycznych na tym obszarze. Wręcz przeciwnie – z Lublinem byli związani główni przedstawiciele nowego kierunku. Tu dorastali Aleksander Świętochowski, Bolesław Prus (w okresie lubelskim – Aleksander Głowacki), a także Julian Wieniawski czy Klemens Szaniawski. Wszyscy oni byli świadkami rozwoju miasta w wielu dziedzinach: oświata i nauka – przy dużym udziale nauczyciela, historyka i bibliofila Hieronima Łopacińskiego, prasa lokalna, szeroko pojęta kultura, urbanistyka. Chętnie wracali myślami do miasta swojej młodości. Lublin był odwiedzany przez wielu znakomitych gości, twórców, którzy zwykle w większym bądź mniejszym stopniu ujęci klimatem miasta utrwalali swoje odczucia w utworach, byli to m.in. M. Konopnicka (poruszona patriotyczną postawą lubelskiej młodzieży) czy H. Sienkiewicz (Lublin i piękne lublinianki wspomina w trylogii).

 

Lubelscy uczniowie, broniąc się przed rusyfikacją, organizowali tajne koła samokształcenia. Pierwsze – ogólnoszkolne – założono w 1881 r. Później tworzono kółka oddzielne dla każdej klasy. Latem młodzież zbierała się w wąwozach za miastem, by tam uczyć się historii polskiej, czytać zakazane utwory, m.in. Mickiewicza, Krasińskiego (np. Przedświt). U schyłku pozytywizmu popularna była Trylogia Sienkiewicza; uczniowie klas najwyższych czytali Świętochowskiego. W latach 1883 i 1884 w Lublinie ukazywało się tajne pismo uczniowskie – „Ognisko Koleżeńskie”, w  którym poruszano m.in. sprawy nauki języka polskiego.

 

Czytaj więcej

Literatura lubelska (I połowa XIX wieku)

Literatura lubelska (I połowa XIX wieku)

W początkach XIX wieku Lublin odwiedził pisarz, Kornel Ujejski. Jako turysta przybył tu w 1844 roku. Również poetka i powieściopisarka, Jadwiga Łuszczewska (Deotyma), odwiedziła miasto w 1853 i 1889 roku. Niestety, nie wszyscy pisarze pozostawiali w swych utworach ślad pobytu w Lublinie. Nawet najbardziej popularny z drugorzędnych poetów romantycznych, rodowity lublinianin, Wincenty Pol nie poświęcił żadnego utworu rodzinnemu miastu. Jednak szereg wzmianek u innych pisarzy odnotowano na temat miasta z tego okresu. Jako ciekawostkę z tego czasu można można też uznać lubelską literaturę masońską.

Czytaj więcej

Kajetan Koźmian

Kajetan Koźmian wprawdzie rezydował w pobliskich Piotrowicach, ale jego działalność publiczna oraz literacka związana była z Lublinem. W wielu jego utworach można spotkać unikalne opisy Lublina.

Czytaj więcej

Z lubelskich wojaży Krasickiego

Z lubelskich wojaży Krasickiego

Adam Andrzej Witusik, autor artykułu, pisze: „W 1782 r. dwa razy przejeżdżał przez Lubelszczyznę znakomity powieściopisarz i poeta, autor Monachomachii Ignacy Krasicki: raz, gdy jechał z Warszawy do rodzinnego Dubiecka i drugi — gdy powracał stamtąd do stolicy".

Czytaj więcej

Literatura lubelska (XVIII wiek)

Literatura lubelska (XVIII wiek)

Literatura lubelska w XVIII wieku to literatura tworzona przez wybitnych autorów, zajmujących znaczące miejsce w historii literatury polskiej. Do grona pisarzy związanych z tym miastem w okresie oświecenia  należeli Ignacy Krasicki, Kajetan Koźmian, Julian Ursyn Niemcewicz, Franciszek Zabłocki i wielu innych. Odbicie w ich twórczości znalazły – głównie niezbyt pozytywne – lubelskie realia polityczno-kościelne, charakterystyczne w tym okresie dla całego kraju. Powstawały pamiętniki, poetyckie opisy, czy wreszcie komedie, które, wskazując błędy i wady Polaków, miały skłonić ich zarówno do zmian osobowościowych, jak i do reform prawnych. Ale tematyka utworów nie skupiała się jedynie wokół polityki i obyczajowości. Pojawiają się również opisy ówczesnego (i historycznego) Lublina i Lubelszczyzny oraz panegiryki na cześć sławnych lublinian.

Czytaj więcej

Literatura lubelska (XVII wiek)

Literatura lubelska (XVII wiek)

XVII wiek to dla Rzeczypospolitej wiek wojen. Nastroje spowodowane tym stanem znalazły swoje odbicie w literaturze, również tej związanej z Lublinem. Miasto przemierzali słynni wojownicy: Chmielnicki, Sapieha, Potocki, Lubomirski, Karol Gustaw oraz Michał Wiśniowiecki i Jan Sobieski. Ważne i wyjątkowe zdarzenia zostały odnotowane w dziełach takich twórców jak Paweł Ruszel, Samuel Twardowski, Mikołaj Jemiołowski, Krzysztof Opaliński i wielu innych. Lublin był miastem trybunalskim, tu znajdował się sąd. Kilku znakomitych autorów barokowych miało okazję przyjrzeć się lubelskim rozprawom z bliska, gdyż sprawy niejednokrotnie dotyczyły ich samych bądź ich krewnych. Los chciał, że to właśnie Wespazjan Kochowski, Wacław Potocki i Jan Chryzostom Pasek kojarzyli zapewne Lublin właśnie z… trybunałem i jego częstymi (często opisywanymi) niedociągnięciami. Ale na szczęście dla miasta w literaturze znalazły się również opisy innych wyznaczników lubelskości, jak np. ciekawe dzielnice, dobrzy mieszkańcy, legendarne kościoły i najlepsze gospody. Dzięki temu, mimo niełatwych, krwawych czasów, z tekstów literackich XVII wieku wyłania się pogodny obraz Lublina – tolerancyjnej stolicy regionu.  

Czytaj więcej

Literatura lubelska (XVI wiek)

Literatura lubelska (XVI wiek)

Wiek XVI to czas odrodzenia, złoty wiek w historii państwa polskiego, ale również wiek narodzenia literatury polskiej czy raczej tworzonej w języku polskim. Lubelszczyzna ma niemałe zasługi na tym polu. Tu urodził się Biernat z Lublina, zwany ojcem literatury polskiej. Z regionem lubelskim związany był Mikołaj Rej, drugi wybitny autor dostrzegający wartość i piękno polszczyzny. Ten utrwalił w literaturze nie tylko uroki prostego życia w rytmie natury, ale także obraz lubelskiego sądownictwa, którego realia dobrze poznał jako temperamentny i niepokorny obywatel.

Jan Kochanowski związany był przez całe życie z Lubelszczyzną. Tu znajdował mecenasów i przyjaciół, w jego twórczości nietrudno odnaleźć wątki lubelskie stanowiące wyraz wdzięczności dla zacnych lublinian. Mówiąc o mecenacie trudno nie wspomnieć o roli Zamoyskich, którzy byli wsparciem m.in. dla Szymona Szymonowica.

Legendami obrosło życie burmistrza miasta i poety Sebastiana Fabiana Klonowica, który nie zapomniał o swym mieście, pisząc Roxolania.
Obecność na Lubelszczyźnie wspomnianych wielkich potwierdza, że Lublin był znaczącym punktem nie tylko na szlaku handlowym, ale również kulturowym i artystycznym XVI-wiecznej Polski. Wiek XVI jest zarazem istotnym momentem w rozwoju drukarstwa żydowskiego.

Czytaj więcej

Literatura lubelska (XII–XV wiek)

Literatura lubelska (XII–XV wiek)

Lublin pojawia się w polskiej literaturze wraz z jej początkiem. Pierwsi polscy kronikarze – Wincenty Kadłubek i Jan Długosz – nie pominęli Lublina, jego legendarnych początków w swoich dziełach, wyjaśniając jednocześnie na swój sposób pochodzenie nazwy miasta. Dzieje polskie stanowią również źródło wiedzy historycznej na temat średniowiecznego Lublina. Warto podkreślić, że już w XV wieku istniała w Lublinie szkoła – choć parafialna, to jednak zwana akademicką, a to dlatego, że jej wykładowcami byli bakałarze i magistrzy Akademii Krakowskiej. Wyjątkowe miejsce w literaturze lubelskiej tamtego czasu zajmuje Mikołaj z Lublina – pierwszy lublinianin, o którym pojawiają się wzmianki w słowie pisanym. XV wiek jest początkiem drukarstwa w Polsce.

Czytaj więcej

Literatura lubelska

Literatura lubelska

Lublin i Lubelszczyzna od zarania polskiego piśmiennictwa zajmowały znaczącą pozycję na mapie literackiej kraju. Poezja wyraziście i w sposób znaczący wpisuje się w kulturowy charakter Lublina, co czyni nasze miasto miejscem wyjątkowym na mapie Polski.

Czytaj więcej

Literatura lubelska (początek XX wieku–lata 20. XX wieku)

Literatura lubelska (początek XX wieku–lata 20. XX wieku)

Początek XX wieku w literaturze lubelskiej można określić jako prawdziwy wysyp wybitnych twórców, talentów literackich: Arnsztajnowa, Strug, Weyssenhof, Żeromski czy Brzozowski. To zaledwie drobna reprezentacja najbardziej rozpoznawanych lubelskich autorów okresu Młodej Polski. Część z nich urodziła się na Lubelszczyźnie (Arnsztajnowa, Strug), część zaś odwiedzała te tereny na tyle regularnie, że wrośli w nie, stając się nieodłączną i dumną jej częścią (Żeromski). Wśród lubelskich twórców znaleźli się też typowi reprezentanci epoki – cyganie i włóczędzy, do których można zaliczyć L.S. Licińskiego oraz F. Brodowskiego. Konteksty lubelskie w dziełach tych pisarzy właściwie nie powinny być zaskoczeniem. Jednak wątki kierujące uwagę czytelników na tereny Lublina pojawiają się także u innych twórców: W. Reymonta, W. Orkana, M. Dąbrowskiej oraz dramaturgów: Wyspiańskiego, Rydla. Młodopolskich twórców dramatu lublinianie poznawali przede wszystkim za pośrednictwem lubelskiego teatru, który wystawiał u siebie nie tylko wybitne sztuki, ale również ich niekonwencjonalnych twórców (Przybyszewski).

Czytaj więcej

Poezja lubelska 1918–1939

Poezja lubelska 1918–1939

„Lublin w XIX wieku miał opinię miasta skrzypków i poetów. Jego atmosfera, przesycona legendami, zapewne sprzyjała powstawaniu klimatu romantyczności i tęsknot, potocznie zwanych poetyckimi” — pisał w Stalowej tęczy Wacław Gralewski. O ile jednak skrzypkowie lubelscy znani byli w całej Europie, to ze sławą tutejszych poetów owego czasu było o wiele gorzej. Kajetan Koźmian zyskał pewien rozgłos jako przeciwnik romantyków, romantyczne tendencje w poezji wyrażali natomiast urodzeni na ziemi lubelskiej Wincenty Pol i Karol Baliński, a więc pisarze dzisiaj już prawie zapomniani.

Czytaj więcej

Bronisław Ludwik Michalski (1903–1935)

Bronisław Ludwik Michalski (1903–1935)

Bronisław Michalski – pisarz i poeta. Brał czynny udział w życiu literackim Lublina. Na rozwój jego talentu korzystnie wpłynęła znajomość z Józefem Czechowiczem i Józefem Łobodowskim. Jego jedyny wydany za życia tomik poezji Wczoraj wyszedł z Drukarni Popularnej w Lublinie w 1932 roku.

Czytaj więcej