Przekazy ikonograficzne pokazują nam, jak wiele zmieniło się w Lublinie w ciągu niespełna stu lat i jak mało wiemy o miejscach i faktach związanych z historią miasta.
Artykuły ze słowem kluczowym "Temat: Brama Pamięci"
Kolej od początku swego istnienia nie tylko odgrywała rolę stymulującą w rozwoju gospodarczym i społecznym, ale była także narzędziem prowadzenia wojny i utrzymania władzy czy wręcz szerzenia terroru.
Kolej była wykorzystywana do deportacji ludności żydowskiej do obozów zagłady. W Lublinie transporty odchodziły z bocznicy kolejowej zlokalizowanej na terenie rzeźni miejskiej przy ul. Zimnej.
Agudas Isroel (Związek Izraela) była ugrupowaniem politycznym o charakterze ortodoksyjnym. Swoim działaniem obejmowała teren całej przedwojennej Rzeczypospolitej, ale najwięcej zwolenników posiadała na Lubelszczyźnie.
W Lublinie do struktur Komunistycznej Partii Polski (KPP) należało około stu osób. Wszelka działalność, początkowo w ramach Komunistycznej Partii Robotniczej Polski, a następnie Komunistycznej Partii Polski, była nielegalna i traktowana przez władze jako antypaństwowa, nigdy też nie została zalegalizowana.
W dniach 9–10 maja 2006 r. miały miejsce odkrywki sondażowe na terenie byłych Zakładów Mięsnych w Lublinie (dawniej Rzeźni Miejskiej) przy ulicy Turystycznej. Odkrywki nadzorowali Agnieszka Stachyra z Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków i Marcin Fedorowicz z Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN”. Prace odkrywkowe wykonywali pracownicy MPWiK w Lublinie. W badaniach brali również udział Marcin Waciński i Henryk Świerszcz z Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN”. Celem badań było odsłonięcie dawnej nawierzchni placu oraz ustalenie przebiegu pierwotnej bocznicy kolejowej i położonej przy niej rampy.
Historię żydowskiego radia w Lublinie rozpoczynają rozrywkowe paraaudycje w języku jidysz nadawane od 1937 roku przez radiowęzeł przy ulicy Siennej. Nazywanie tych wydarzeń mianem radia z jednej strony nawiązywało do panującej wówczas mody na radio i stanowiło „chwyt marketingowy”, z drugiej było wyrazem rzeczywistej potrzeby istnienia takiego medium. Rozwój żydowskiej radiofonii w Polsce uniemożliwił wybuch II wojny światowej. Dopiero po jej zakończeniu w Lublinie odrodziło się Polskie Radio, a wraz z nim powstały pierwsze w historii Polski żydowskie audycje radiowe.
Lublin 1940. Fotografie getta
Na początku listopada 1942 roku funkcjonariusze Służby Bezpieczeństwa (SD) i Policji Bezpieczeństwa (Sipo) w Lublinie przystąpili do całkowitej likwidacji getta szczątkowego w peryferyjnej dzielnicy Majdan Tatarski. Podczas akcji zamordowano wszystkich członków Judenratu na czele z prezesem Markiem Altenem, konfidenta Szamę Grajera oraz komendanta policji żydowskiej Mendla (Mońka) Goldfarba. Pozostałych Żydów pognano do KL Lublin (Majdanek), gdzie zginęli w komorach gazowych. Przez kolejne kilka tygodni trwała grabież i niszczenie materialnej substancji zlikwidowanego getta.
Getto szczątkowe w Lublinie powstało w drugiej połowie kwietnia 1942 roku w robotniczej dzielnicy Majdan Tatarski, położonej na peryferiach miasta od strony południowo-wschodniej. Na stosunkowo niewielkim obszarze umieszczono kilka tysięcy Żydów, którzy ze względu na swoją „uprzywilejowaną” pozycję przetrwali likwidację getta na Podzamczu. Niemcy nazywali nowy żydowski rejon zamieszkania „Musterghetto” („getto wzorcowe”), lecz przeludnienie i panujące w nim warunki były tragiczne. Zagłada dzielnicy następowała etapami, które wyznaczały kolejne selekcje. Ostateczną likwidację getta Niemcy przeprowadzili na początku listopada 1942 roku, mordując na jego terenie około 200 osób, a pozostałych przy życiu kierując do KL Lublin (obozu koncentracyjnego na Majdanku).
Konkurs na opracowanie projektu trwałej przestrzennej formy Miejsca Pamięci - Lubelskiego Placu Śmierci wraz z koncepcją zagospodarowania terenu.
Lubelskim Umschlagplatzem (dawniej również Lubelskim Placem Śmierci) nazywane jest miejsce, z którego niemiecka policja bezpieczeństwa wysyłała transporty lubelskich Żydów do obozu zagłady w Bełżcu w marcu i kwietniu 1942 roku.
W lecie 1941 roku utworzono w Trawnikach obóz pracy przymusowej, w którym osadzono Żydów pochodzących z dystryktów lubelskiego i warszawskiego, a następnie deportowanych z zagranicy. Funkcjonował on w pobliżu obozu szkoleniowego dla wachmanów. Obóz pracy istniał do listopada 1943 roku, kiedy to na rozkaz Himmlera wymordowano wszystkich więźniów w ramach akcji „Erntefest”.
Latem 1941 roku niemieckie władze wojskowe utworzyły w Poniatowej na terenie kompleksu pofabrycznego obóz dla jeńców radzieckich, który funkcjonował do wiosny następnego roku. Dogodna lokalizacja oraz istniejąca infrastruktura sprawiły, że jesienią 1942 roku w tym samym miejscu powstał obóz pracy. Osadzono w nim Żydów zagranicznych oraz polskich, lecz większość stanowili przywiezieni wiosną 1943 roku z likwidowanego getta warszawskiego. Obóz składał się z dwóch części – osiedla, gdzie przebywali więźniowie uprzywilejowani oraz obozu centralnego. 4 listopada 1943 roku w ramach operacji „Erntefest” („Dożynki”) zamordowano wszystkich więźniów: 14 000 kobiet, dzieci i mężczyzn.
Obóz pracy w Budzyniu powstał w 1942 roku, w czasie trwania akcji „Reinhardt”. Zatrudnieni w nim więźniowie żydowscy pracowali w przemyśle zbrojeniowym, co pozwoliło im jako jedynym więźniom żydowskim przetrwać do lipca 1944 roku. W obliczu zbliżającego się frontu obóz został ewakuowany. Więźniów wysłano do innych obozów, dzięki czemu wielu z nich przeżyło okupację.
Likwidacja dzielnicy żydowskiej na Podzamczu w materialnej substancji miasta była następstwem z jednej strony fatalnego stanu technicznego większości budynków, a z drugiej wysiedleniem i biologiczną eksterminacją ludności żydowskiej. Zgodnie z niemieckimi planami zniszczeniu miała ulec zabudowa, tak aby nie pozostał żaden namacalny ślad wielowiekowej egzystencji społeczności żydowskiej w Lublinie. Wyburzanie rozpoczęto niedługo po zakończeniu deportacji lubelskich Żydów do obozu zagłady w Bełżcu i przeniesieniu kilku tysięcy pozostałych przy życiu na Majdan Tatarski. Równolegle z instytucjonalnym działaniem władz niemieckich na terenie zlikwidowanego getta trwał szaber.
Ochronka dla Sierot i Starców została utworzona w 1862 roku przez Gminę Wyznaniową Żydowską w celu roztoczenia opieki nad potrzebującymi sierotami i osobami starszymi. Siedzibę zlokalizowano na Starym Mieście przy ulicy Grodzkiej 11. Pod wskazanym adresem placówka funkcjonowała do 24 marca 1942 roku, kiedy Niemcy dokonali jej likwidacji, mordując dzieci i starców.
Od początku okupacji Żydzi byli traktowani jako darmowa siła robocza. Różne instytucje niemieckie prowadziły łapanki, kierując ofiary do wykonywania doraźnych prac w miastach i na placówkach pracy w całym dystrykcie. Pierwsze obozy pracy dla Żydów w dystrykcie lubelskim niemieckie władze okupacyjne zaczęły tworzyć pod koniec 1939 roku. Robotników zatrudniano przy pracach melioracyjnych, budowlanych oraz w różnego typu warsztatach i przedsiębiorstwach, jak również majątkach ziemskich.
Obóz pracy przy ulicy Lipowej 7 powstał na początku grudnia 1939 roku z inicjatywy dowódcy SS i policji w dystrykcie lubelskim Odilo Globocnika. Był to najdłużej funkcjonujący obóz pracy na Lubelszczyźnie, w którym początkowo zatrudniono pracowników cywilnych, a od przełomu 1940 i 1941 roku żołnierzy WP pochodzenia żydowskiego. Trzeciego listopada 1943 roku w trakcie akcji „Erntefest” zamordowano wszystkich żydowskich więźniów na terenie KL Lublin (Majdanek). W styczniu 1944 roku obóz, w którym zatrudniono kilkuset więźniów nieżydowskich, stał się filią Majdanka. Istniał do lipca 1944 roku.
Członkowie Rady Żydowskiej w Lublinie
Szesnastego marca 1942 roku niemieckie organa bezpieczeństwa przystąpiły do likwidacji getta na Podzamczu w Lublinie, rozpoczynając tym samym ludobójczą operację, która w ciągu następnych miesięcy objęła całe Generalne Gubernatorstwo (GG) i miała na celu biologiczną eksterminację ludności żydowskiej, połączoną z grabieżą jej mienia. Był to fragment realizowanego przez Trzecią Rzeszę „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”.