Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie – majątek Surhów

Surhów był dziedzicznym majątkiem rodziny Kickich h. Gozdawa. Od lat 40. XIX wieku należał do Augusta Cieszkowskiego, filozofa, ekonomisty i polityka.

Dwór w Surhowie - widok od północy
Dwór w Surhowie - widok od północy (Autor: nieznany)

Spis treści

[RozwińZwiń]

LokalizacjaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Wieś Surhów, gmina Kraśniczyn, powiat krasnostawski.

FunkcjaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Przed II wojną światową był użytkowany jako budynek mieszkalny, współcześnie znajduje się Dom Opieki Społecznej.

HistoriaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Surhów był dziedzicznym majątkiem rodziny Kickich h. Gozdawa. Na początku XIX wieku właścicielami dóbr zostali Paweł Cieszkowski, dawny poseł na sejm, wraz z żoną, Zofią z Kickich. W latach 40. XIX wieku majątek przejął syn Cieszkowskich, August (1814–1894), ożeniony ze stryjeczną siostrą Heleną Cieszkowską.

August Cieszkowski był filozofem, ekonomistą i politykiem; sprawował funkcję prezesa Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk; brał udział w powstaniu listopadowym. Kolejnym właścicielem był syn Augusta, August Adolf (1861–1932), agronom, filozof i filantrop. W dwudziestoleciu międzywojennym August Adolf Cieszkowski oprócz Surhowa posiadał jeszcze kilka innych dóbr w powiecie krasnostawskim: Jabłonnę, Ryczycę, Stawiska, Suchą i Wilczonek. Surhów był jednym z największych majętności i jego areał wynosił 1574 ha. Po bezpotomnej śmierci Augusta Adolfa w 1932 roku majątek, jako dzierżawę wieczystą, przejął Zygmunt Skolimowski. Nowy właściciel mieszkał i gospodarował w Surhowie do 1944 roku.

KalendariumBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1813–1819 – budowa pałacu;
1814 – narodziny syna Cieszkowskich, Augusta;
1818 – śmierć Zofii Cieszkowskiej;
1818–1820 – wykonanie polichromii przez Mikołaja Montiego;
1840 – objęcie majątku w Surhowie przez Augusta Cieszkowskiego;
1859 – narodziny syna Augusta Cieszkowskiego, Krzysztofa;
1861 – narodziny syna Augusta Cieszkowskiego, Adolfa;
1861 – śmierć żony Augusta Cieszkowskiego, Heleny;
1862 – śmierć ojca Augusta Cieszkowskiego, Pawła;
1894 – śmierć Augusta Cieszkowskiego;
1894 – właścicielem majątku Surhów zostaje August Adolf Cieszkowski;
1932–1944 – po śmierci Augusta Adolfa Cieszkowskiego majątek dzierżawi Zygmunt Skolimowski;
1945 – powstaje placówka dla ociemniałych inwalidów wojennych;
1946 – powstaje Państwowy Zakład dla Nieuleczalnie Chorych;
1953 – pracę w Zakładzie podejmują siostry ze Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi;
1992 – zmiana nazwy na Dom Opieki Społecznej dla Dorosłych;
2015 – zmiana profilu Domu Opieki Społecznej ze względu na przyjęcie nowych mieszkańców leczących się na choroby psychiczne.

ArchitektBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Polichromie i sztukaterie zdobiące wnętrze pałacu zostały wykonane przez włoskiego malarza Mikołaja Montiego w latach 1818–1820.

OpisBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Pałac wybudowano w I połowie XIX wieku, w stylu klasycystycznym, charakteryzującym się symetrycznością. Fundatorami pałacu byli Zofia i Paweł Cieszkowscy. Budynek był parterowy z piętrową częścią środkową i użytkowym poddaszem oraz dwutraktowym układem wnętrza. Front pałacu składał się z dwóch wolno stojących kolumn jońskich i dwóch czworograniastych przyściennych. Portyk wieńczył trójkątny fronton, wypełniony sztukaterią zawierającą tarczę herbową z koroną. Prawdopodobnie przy kolejnej renowacji pałacu owe dekory zostały usunięte.

Jak wiele podobnych obiektów w Polsce budynek powstał na planie prostokąta, został wzniesiony na piwnicach znajdujących się w bocznych częściach pałacu, z wysokim czterospadowym dachem gontowym. Do środkowego ryzalitu ogrodowego przylegał taras z kamiennymi wazonami po bokach. Wszystkie elewacje pałacu pokrywały jasne i gładkie tynki. Na terenie majątku znajdował się ogród, park z bogatym starodrzewiem i dwa stawy. Przed II wojną światową istniała jeszcze inna zabytkowa budowla, a mianowicie spichlerz – zbudowany, podobnie jak pałac, na planie prostokąta, ozdobiony czterokolumnowym portykiem, kryty dwuspadowym dachem.

W dwudziestoleciu międzywojennym majątek nadal należał do rodziny Cieszkowskich, co potwierdziły badania znawców dziejów ziemiaństwa Romana Aftanazego i Tadeusza Epszteina. Po śmierci ostatniego z rodu Cieszkowskich, Augusta Adolfa, Surhów wziął w dzierżawę Zygmunt Skolimowski.

Rodzina Skolimowskich zgromadziła w pałacu znaczne zbiory biblioteczne, które w większości zostały przywiezione przez żonę Zygmunta Skolimowskiego. Wśród licznych obrazów zebranych przez rodzinę wyróżniały się dwa autorstwa Juliusza Kossaka. Wyposażenie pałacu zostało częściowo rozgrabione w 1939 roku, a pozostałe przedmioty przepadły w 1944 roku.

W 1945 roku majątek, jak wszystkie w ówczesnym okresie, został upaństwowiony. W Surhowie powstał ośrodek dla ociemniałych inwalidów wojennych; następnie Państwowy Zakład Specjalny dla Nieuleczalnie Chorych, w którym znalazło się miejsce dla ludzi głuchoniemych czy z chorobami psychicznymi. W 1953 roku chorymi zajęły się siostry ze Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi, które podjęły pracę w charakterze pielęgniarek. W 1992 roku nastąpiła zmiana nazwy obiektu na Dom Pomocy Społecznej. Obecnie w ośrodku hospitalizowane są osoby z chorobami psychicznymi.

 

Opracowała Aneta Bąk-Pitucha

 

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Aftanazy R., Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, województwo bełskie Ziemia Chełmska województwa ruskiego, t. 6, Wrocław 1995.
Bąk-Pitucha A., Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie w latach 1918–1939, Lublin 2012, maszynopis.
Epsztein T., Górzyński S., Spis ziemian Rzeczypospolitej Polskiej w 1930 roku, województwo lubelskie, województwo lwowskie, cz. 1, Warszawa 1990.

Inne źródła
Strona internetowa o Auguście hr. Cieszkowskim, www.cieszkowski.parafia-wierzenica.pl, [dostęp:] 23.10.2015.
Strona internetowa Domu Opieki Społecznej w Surhowie, www.surhow.dps.pl, [dostęp:] 23.10.2015.

Zdjęcia

Słowa kluczowe