Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Dominik Merlini (1730–1797)

Dominik Merlini (1730–1797) – architekt włoskiego pochodzenia, działający głównie w Warszawie. W Lublinie przebudował Trybunał Koronny oraz Bramę Grodzką.

Trybunał Koronny w Lublinie
Trybunał Koronny w Lublinie (Autor: Zętar, Joanna (1975- ))

Spis treści

[RozwińZwiń]

ŻyciorysBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Dominik Merlini urodził się w 1730 roku w Castello w północnych Włoszech, jako syn Franciszka i Anny Marii Fontany. Rodzina Fontanów, a w szczególności Jakub Fontana – pierwszy architekt Królestwa Polskiego – utarła mu drogę do Polski. Studia odbył prawdopodobnie w Lombardii. W Warszawie przebywał od 1760 roku. Zawodu uczył się w pracowni Jakuba Fontany, dzięki któremu dostał się na dwór.

W 1761 roku został architektem królewskim, w 1768 roku nobilitowany, tytuł szlachecki otrzymał w 1775 roku. Po śmierci Jakuba Fontany w 1777 roku, Dominik Merlini objął stanowisko architekta Rzeczypospolitej. Był zamożny, posiadał dwie cegielnie, dom w centrum Warszawy przy Bramie Krakowskiej oraz drugi dom między ulicami Książęcą i Wiejską, również w Warszawie.

Ożenił się z Polką Marianną z Sambergów Kiemserową w 1764 roku, z którą miał dwanaścioro dzieci. W 1789 roku ciężko zachorował. W 1797 roku zmarł w Warszawie, pochowano go na cmentarzu Powązkowskim.

Charakterystyka twórczościBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Dominik Merlini swoją twórczością wpisał się w nurt klasycyzmu stanisławowskiego. Projektował budowle o prostych formach, nawiązujących do architektury starożytnego Rzymu, z kolumnowymi portykami i tympanonem dekorowanym płaskorzeźbą. Wiele inspiracji czerpał z budowli Andrea Palladia. Chętnie stosował również kamienne balustrady czy ozdobne wsporniki.

KalendariumBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1762 – projekt kaplicy Pana Jezusa w kościele pw. św. Jana w Warszawie;
1765 – projekt przebudowy Pałacu Kazimierzowskiego na Szkołę Rycerską w Warszawie;
1766–1771 – projekt przebudowy Zamku Ujazdowskiego;
1774–1776 – projekt Białego Domu w Parku Łazienkowskim;
1775–1777 – projekt przebudowy Łazienek;
1775–1777 – projekt przebudowy Myślewic w Parku Łazienkowskim;
1775–1778 – projekt odbudowy Ermitrażu w Parku Łazienkowskim;
1776–1778 – projekt Wielkiej Oficyny w Parku Łazienkowskim;
1776 – projekt Sali Canaletta i Sali Audiencyjnej na Zamku Królewskim w Warszawie;
1777 – projekt kaplicy na Zamku Królewskim w Warszawie;
1777 – projekt dworu w Pieniakach;
1777–1780 – projekt Wielkiej Sali Asamblowej w Zamku Królewskim w Warszawie;
1779–1782 – projekt biblioteki w Zamku Królewskim w Warszawie;
1781–1787 – projekt przebudowy Trybunału Koronnego w Lublinie;
1781–1784 – projekt kościoła Bazylianów w Warszawie;
1782–1788 – projekt przebudowy kościoła w Rogalinie;
1783 – projekt odbudowy pałacu Krasińskich w Warszawie;
1784 – projekt pałacu Na Wyspie w Parku Łazienkowskim;
1784–1786 – projekt Sali Tronowej, Rycerskiej i Konferencyjnej na Zamku Królewskim w Warszawie;
1785 – projekt przebudowy Bramy Grodzkiej w Lublinie;
1785 – projekt pałacu Antoniego Jabłonowskiego w Warszawie;
1786–1789 – projekt Pomarańczarni z Teatrem w Parku Łazienkowskim;
1786–1789 – projekt pałacyku Królikarnia w Warszawie;
1787 – projekt dworu w Międzyrzeczu Koreckim;
1787 – projekt przebudowy katedry płockiej.

Najważniejsze projekty i realizacjeBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Większość prac architektonicznych Dominik Merlini wykonał na zlecenie Stanisława Augusta Poniatowskiego. Od 1775 roku rozpoczął przebudowę Zamku Królewskiego w Warszawie, projektując Salę Canaletta i Salę Audiencyjną (1776), kaplicę (1777), bibliotekę (1779–1782), Wielką Salę Asamblową (1777–1780) oraz Salę Tronową, Rycerską i Konferencyjną (1784–1786). Ponadto Merlini jest autorem pięciu niezrealizowanych projektów przebudowy wnętrz i elewacji całego zamku.

Kolejnym zleceniem od Stanisława Augusta Poniatowskiego była rozbudowa Łazienek. Merlini przebudował Zamek Ujazdowski (1766–1771), odbudował Ermitraż (1775–1778), na nowo wzniósł Biały Dom (1774–1776), przebudował Myślewice (1775–1777), Wielką Oficynę (1776–1778) oraz Pomarańczarnię z Teatrem (1786–1789). W 1778 roku zaprojektował również zbiornik wody w kształcie wielkiego grobowca. Łazienki wyremontował i powiększył w latach 1775–1777, a w 1784 roku przekształcił je w pałac Na Wyspie. Prace trwały do 1795 roku, przy współpracy z J.Ch. Kamsetzerem, J.B. Plerschem, M. Bocciarellim, A. Le Brunem, G. Monalim oraz T. Riglim.

Z innych projektów warszawskich Dominika Merliniego należy wymienić przebudowę Pałacu Kazimierzowskiego na Szkołę Rycerską (1765), odbudowę pałacu Krasińskich (1783), projekt pałacu Antoniego Jabłonowskiego (1785, późniejszy ratusz Warszawy) oraz projekt pałacyku Królikarnia (1786–1789). Królikarnia to klasycystyczny pałac przy ulicy Puławskiej zbudowany na zlecenie Karola Aleksandra Tomatisa, wzorowany na słynnej Villa Rotonda Andrea Palladia. Merlini zaprojektował piętrową budowlę na planie kwadratu z zaakcentowaną i podwyższoną częścią środkową, mieszczącą okrągłą salę i zwieńczoną kopułą. Fasadę zachodnią zdobi portyk wsparty na czterech jońskich kolumnach.

Merlini projektował także budowle kościelne, są to m.in. kaplica Pana Jezusa w kościele pw. św. Jana w Warszawie (1762), kościół Bazylianów w Warszawie (1781–1784), przebudowa katedry płockiej (1787), przebudowa kościoła w Rogalinie (1782–1788). Prawdopodobnie zaprojektował również dwór w Pieniakach (1777) oraz w Międzyrzeczu Koreckim (1787).

Projekty i realizacje w LublinieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W Lublinie w latach 1781–1787 Merlini przebudował Trybunał Koronny mieszczący się na Rynku na Starym Mieście. Nadał mu klasycystyczny wygląd, rozbudował i poszerzył. W 1785 roku zaprojektował przebudowę Bramy Grodzkiej, pozostałość pierwszych obwarowań miasta. Merlini nadał budynkowi charakter handlowo-mieszkalny i przykrył całość dwuspadowym dachem. Zmienił także rozkład wnętrza, na parterze zaprojektował cztery pomieszczenia handlowe, a na piętrze dwa pokoje, sień i kuchnie.

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  • Baranowski J., Inwentarze pałacu Krasińskich późnej Rzeczypospolitej, Warszawa 1910.
  • Chmiel A., Wawel, t. II, Kraków 1913.
  • Dobrowolski T., Sztuka Krakowa, Kraków 1950.
  • Dominika Merliniego z r. 1791, „Roczniki Humanistyczne”, Lublin 1949.
  • Gawarecki H., Gawdzik C., Ulicami Lublina, Lublin 1976.
  • Gawarecki H., Lublin i okolice: przewodnik, Warszawa 1980.
  • Kiślański Z., Pałacyk w Królikarni, „Przegląd Techniczny”, t. XVIII, 1883.
  • Kozakiewicz S., Valsolda i architekci z niej pochodzący w Polsce, „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury” 1947, t. IX.
  • Kowalczyk I., Lublin. Przewodnik turystyczny, nr 1, Lublin 2000.
  • Kowalczyk I., Lublin. Przewodnik turystyczny, nr 2 , Lublin 2001.
  • Król A., Zamek Królewski w Warszawie, Kraków 1926.
  • Łoza S., Architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa 1954.
  • Morelowski M., Przemiany formy lubelskiego ratusza w świetle ineditów architektonicznych Dominika Merlini z r. 1781, „Roczniki Humanistyczne", Lublin 1949.
  • Portret, nieznanego autora, Muzeum Narodowe Warszawa, reprodukcja w „Biuletynie Historii Sztuki i Kultury” 1975, nr 1.
  • Tatarkiewicz W., Budżet domowy stanisławowskiego artysty, „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury”, t. XV, nr 1.
  • Tatarkiewicz W., Dominik Merlini, Warszawa 1954.
  • Tatarkiewicz W., Merlini Dominik, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XX, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
  • Tatarkiewicz W., O materiałach dotyczących zamku warszawskiego, Warszawa 1914.
  • Tatarkiewicz W., Budowa Pałacu w Łazienkach, Warszawa 1916.
  • Tatarkiewicz W., Rządy artystyczne Stanisława Augusta, Lwów 1925.
  • Tatarkiewicz W., O sztuce polskiej XVII i XVIII w., Warszawa 1966.
  • Tatarkiewicz W., Wiadomości o życiu i pracach Dominika Merliniego, „Rocznik Historii Sztuki” 1956, t. I.
  • Zieliński K.W., Monografia Lublina, Lublin 1878.

Powiązane artykuły

Zdjęcia

Wideo

Inne materiały

Słowa kluczowe