Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Bohdan Kelles-Krauze (1885–1945)

Bohdan Kelles-Krauze – architekt powiatu lubelskiego, malarz. W Lublinie zaprojektował m.in. łaźnię miejską przy ul. Bronowickiej 2 (1922), Gmach Poczty Głównej przy Krakowskim Przedmieściu 50 (1923–1924, we współpracy z Jerzym Siennickim), gmach Gimnazjum ss. urszulanek przy ul. Narutowicza 10 (1925), gmach Gimnazjum im. Zamoyskiego przy ul. Ogrodowej (1925) oraz wiele domów mieszkalnych (m.in. przy ul. Grottgera 8, Głowackiego 20, Chopina 8, Ogrodowej 4).

Budynek Poczty Głównej przy ul. Krakowskie Przedmieście 50 w Lublinie
Budynek Poczty Głównej przy ul. Krakowskie Przedmieście 50 w Lublinie (Autor: Zętar, Joanna (1975- ))

Spis treści

[RozwińZwiń]

ŻyciorysBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Bohdan Konrad Eligard Kelles-Krauze urodził się 2 stycznia 1885 roku w Rakowiczach jako syn barona Michała Krauzego i Weroniki z Makarewiczów. Miał pięcioro rodzeństwa: starszych braci, Jana i Michała, dwie młodsze siostry, Zofię i Annę, oraz najmłodszego z braci, Adama. Pierwsze nauki pobierał u prywatnych guwernerów. W 1894 roku rozpoczął naukę w Drugim Gimnazjum w Kijowie. Świadectwo dojrzałości z nagrodą I stopnia i złotym medalem za osiągnięcia otrzymał w 1903 roku. Następnie wyruszył w podróż do Włoch, gdzie miał okazję zaznajomić się z architekturą i malarstwem. Naukę rysunku rozpoczął w Kijowie u artysty Jakimskiego (imię nieznane), a 1 września 1903 roku dostał się na studia wyższe na Wydziale Fizyczno-Matematycznym Uniwersytetu św. Włodzimierza w Kijowie. Naukę przerwał w lutym 1904 roku, po ośmiu miesiącach zmarła jego matka. Kolejne dwa lata studiował w Instytucie Inżynierów Cywilnych w Petersburgu, a następnie przeniósł się na Wydział Budownictwa Lądowego Politechniki Lwowskiej. Jego profesorami byli m.in. rektor uczelni Edgar Kovats, dziekan Teodor Talowski, prof. Jan Lewiński, rzeźbiarz Tadeusz Błotnicki. Uczestniczył w wycieczkach naukowych prof. Mariana Sokołowskiego, podczas których uczył się wykonywać pomiary, rysunki i dokumentację fotograficzną obiektów, m.in. zabytki Gościeradowa, Modliborzyc, Zamościa, katedry w Kamieńcu. Dyplom uzyskał w 1910 roku. Wyjechał do Monachium, gdzie rozpoczął dalszą edukację w Technische Hochschule oraz w Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych, uczył się malarstwa u Juliusa Extera (członek Secesji Monachijskiej, pionier sztuki nowoczesnej).

W 1911 roku rozpoczął pracę we lwowskim biurze architektonicznym Stanisława Ulejskiego i Karola Richtmana, na stanowisku kierownika budowy i projektanta. W 1912 roku, z młodszą siostrą Zofią, wyjechał do Paryża, gdzie uczył się malarstwa w pracowni Williama Juliana Lapparra (malarz francuski, laureat Prix de Rome, jego szwagrem był znany polski rzeźbiarz Paweł Landowski). Brał czynny udział w zebraniach TAP. W sierpniu 1914 roku udał się do Zakopanego, gdzie poznał swoją przyszłą żonę, Janinę Marię Bocheńską. Po wybuchu I wojny światowej musiał wyjechać do Wiednia (1914–1915), a następnie do Niska (1915–1919), gdzie został zatrudniony jako inżynier-architekt w biurze Zarządu Dróg Krajowych w Gospodarczej Odbudowie Galicji (z tego czasu pochodzi projekt Tarczy Legionów Ziemi Niskiej z 1916 roku). W 1917 roku ożenił się, a rok później urodziła się jego pierwsza córka Janina Beata. Syn Andrzej urodził się w 1923 roku. W 1919 roku wyjechał do Krakowa. Pracował na stanowisku referenta Dyrekcji Państwowych Zakładów Przemysłowych, a następnie w Małopolskim Oddziale Ministerstwa Przemysłu i Handlu. Zamieszkał z rodziną przy ul. Kochanowskiego 19. 

W 1921 roku Bohdan Kelles-Krauze przeniósł się z rodziną do Lublina, gdzie objął stanowisko architekta powiatu lubelskiego w Okręgowej Dyrekcji Robót Publicznych. Zamieszkał przy Krakowskim Przedmieściu 68. W 1923 roku został etatowym architektem, co znacząco wzmocniło jego pozycję zawodową. Należał do Stowarzyszenia Techników Województwa Lubelskiego, był wiceprezesem Koła Architektów. W 1927 roku został kierownikiem oddziału architektoniczno-budowlanego. W 1930 roku przeprowadził się do zakupionego domu na dawnym przedmieściu Lublina (róg ulic Grottgera i Skłodowskiej). W latach 1934–1935 pełnił funkcję komisarza w komisji egzaminacyjnej Urzędu Wojewódzkiego w Lublinie, przyznającej stanowiska I kategorii w państwowej służbie technicznej. Podczas pracy architekta powiatowego wraz z małżonką odbył podróż do Włoch (1924–1925). Po powrocie do kraju odwiedzali także Kazimierz nad Wisłą, Nałęczów oraz region Huculszczyzny.

Bohdan Kelles-Krauze aktywnie uczestniczył w życiu kulturalnym Lublina. Zainicjował Wystawę Sztuki i Starożytności (1921), Wystawę Architektoniczną (1923), brał udział w wystawach Koła Artystów Polskich, przewodniczył Komisji Plastycznej Lubelskiego Związku Pracy Kulturalnej.

Po wybuchu wojny założył przedsiębiorstwo budowlane, w którym zatrudnił i ukrywał ok. 200 Żydów. Prowadził wówczas remonty i przebudowy na zlecenie niemieckich władz okupacyjnych. W 1944 roku został zmuszony do przeprowadzki na ul. Narutowicza 11/8, a do swojego domu wrócił dopiero po zakończeniu wojny. Mimo pogarszającego się stanu zdrowia, Krauze brał czynny udział w odbudowie miasta oraz w pracach Polsko-Sowieckiej Komisji do Zbadania Zbrodni Niemieckich popełnionych na Majdanku.

Bohdan Kelles-Krauze zmarł w wieku 60 lat, 25 września 1945 roku, prawdopodobnie w wyniku powikłań po zapaleniu płuc. Został pochowany na cmentarzu przy ulicy Lipowej w Lublinie.

Charakterystyka twórczościBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Bohdan Kelles-Krauze należy do czołowych przedstawicieli środowiska lubelskiego w okresie międzywojennym. W swoim życiu umiejętnie łączył pasję malarską z odpowiedzialnym stanowiskiem architekta powiatowego. Jego twórczość rozwijała się od stylów historycznych i form dworku polskiego do nowoczesnej, modernistycznej architektury. Projektował funkcjonalne, dobrze oświetlone budynki o prostej, asymetrycznej i lekkiej bryle, zgodnej z założeniami architektonicznymi Le Corbusiera.

W twórczości malarskiej Bohdana Kelles-Krauzego widoczne są wpływy postimpresjonistycznej sztuki Gauguina i Cezanne'a. Ich tematyka to głównie pejzaże, martwe natury oraz portrety, utrzymane w jasnej palecie z plamą barwną, oscylującą między rozedrganą plamą impresjonistów a geometrycznym, uproszczonym ujęciem, nieraz obwiedzionym konturem.

KalendariumBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1911–1912 – Bohdan Kelles-Krauze pracuje w biurze architektonicznym Ulejskiego i Richtmana we Lwowie.

1921
– Bohdan Kelles-Krauze przenosi się z rodziną do Lublina i obejmuje stanowisko architekta powiatu lubelskiego;
– projekt szpitala w Bełżycach (projekt przebudowy);
– projekt kościoła pw. św. Józefa i św. Jana Chrzciciela w Leszkowicach;
– projekt kościoła pw. Matki Boskiej Częstochowskiej w Ostrówku (przebudowa dawnego pałacu Grodzickich);
– projekt domu mieszkalnego Jankiela Jugelda i Chaima Dreszera we wsi Piaski (budynek nie istnieje);
– projekt domu Gołdy Pelzmana przy ul. Lubelskiej 5 we wsi Piaski;
– projekt domu Szulima Szajnizingera przy ul. Lubelskiej 63 we wsi Piaski;
– projekt Zakładu Przetworów Owocowych Braci Dadejów w Krzczonowie (niezrealizowany);
– projekt warsztatu ślusarskiego Srula Pogody w Piaskach Luterskich.

1922
– projekt łaźni miejskiej przy ul. Bronowickiej 2 w Lublinie;
– projekt domu Abrama Akersztejna przy ul. Lubelskiej 66 we wsi Piaski;
– projekt domu i warsztatu ślusarskiego Wisza Cymermana we wsi Piaski (budynek nie istnieje);
– projekt remizy straży pożarnej w Chodlu (obecnie nieużytkowane kino Wrzos);
– projekt organistówki w Bełżycach.

1923
– projekt szkoły powszechnej w Bychawie, przy współpracy z Jerzym Siennickim (obecnie Zespół Szkół im. ks. A. Kwiatkowskiego);
– projekt fabryki gwoździ i drutu „Tatary” Kazimierza Grafa ul. Turystycznej 2 w Lublinie (adaptacja i rozbudowa tzw. Czerwonej Karczmy).

1923–1924 – projekt przebudowy Poczty Głównej w Lublinie przy ul. Krakowskie Przedmieście 50, przy współpracy z Jerzym Siennickim.

1924
– projekt domu Marka Karpińskiego przy ul. Lubelskiej 68 we wsi Piaski;
– projekt domu Franciszki Kobyleńskiej przy ul. Lubelskiej 74 we wsi Piaski;
– projekt willi przy ul. Ogrodowej 4 w Lublinie dla Alojzego Kuczyńskiego (obecnie Zgromadzenie Sióstr Albertynek Posługujących Ubogim – Dom Opieki dla Kobiet);
– projekt domu Andrzeja Szulakowskiego przy ul. Lubelskiej 86 we wsi Piaski.

1925
– projekt organistówki w Krężnicy Jarej (obecnie plebania);
– projekt pałacu w Jakubowicach Murowanych (projekt przebudowy);
– projekt gmachu Gimnazjum ss. urszulanek przy ul. Narutowicza 10 w Lublinie (projekt rozbudowy);
– projekt gmachu Gimnazjum im. Zamoyskiego przy ul. Ogrodowej 16 w Lublinie (projekt rozbudowy);
– projekt domu Stanisława Pituchy przy ul. Piłsudskiego 4 we wsi Piaski;
– projekt młyna motorowego p. Kryski w Bychawie (rozebrany w 2002);
– projekt domu Florentyna Kotalińskiego przy ul. Braci Spozów 7–9 we wsi Piaski.

1926
– projekt szkoły powszechnej w Głusku (obecnie Przedszkole nr 83 w Lublinie);
– projekt szkoły powszechnej w Kijanach (projekt odbudowy po pożarze, obecnie Zespół Szkół Rolniczych w Kijanach);
– projekt willi Gioia w Nałęczowie, wraz z Franciszkiem Papiewskim (obecnie siedziba firmy Lubgen Farma);
– projekt pałacu Sonnenbergów w Kijanach.

1927 – projekt domu przy ul. Królewskiej 8 w Lublinie (nadbudowa II piętra nad istniejącym budynkiem).

1928
– projekt szkoły powszechnej w Sobieszczanach (obecnie Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II);
– projekt domu przy ul. Głowackiego 11 w Lublinie dla Romana Chaciewicza;
– projekt domu własnego przy ul. Grottgera 8 w Lublinie;
– projekt Urzędu Pocztowego nr 2 w Lublinie przy współpracy z Jerzym Siennickim.

1928–1929
– projekt szkoły powszechnej w Kiełczewicach Dolnych (Publiczna Szkoła Podstawowa im. Marszałka Józefa Piłsudskiego);
– projekt szkoły powszechnej w Ostrowie (obecnie Szkoła Podstawowa im. Wacława Rafalskiego);
– projekt Domu Strażackiego przy ul. Strażackiej 7 w Lublinie (obecnie Komenda Wojewódzka Państwowej Straży Pożarnej).

1929
– projekt szkoły powszechnej w Bystrzejowicach (obecnie Zespół Szkół w Bystrzejowicach Pierwszych im. Heleny Babisz);
– projekt szkoły powszechnej w Mełgwi (obecnie Zespół Szkół w Mełgwi, ten sam projekt zrealizowany w Motyczu);
– projekt kościoła pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Kłodnicy Dolnej (obecnie nieużytkowany);
– projekt szkoły powszechnej w Motyczu (obecnie Szkoła Podstawowa im. Wincentego Witosa, ten sam projekt zrealizowany w Mełgwi);
– projekt szkoły powszechnej w Rudniku, Rudnik 27 (obecnie budynek mieszkalny);
– projekt szkoły powszechnej w Rurach Jezuickich (obecnie Szkoła Podstawowa nr 28 im. Synów Pułku Ziemi Lubelskiej);
– projekt szkoły powszechnej w Jastkowie (obecnie Szkoła Podstawowa im. Tadeusza Kościuszki i Gimnazjum im. Józefa Piłsudskiego);
– projekt domu Spółdzielni Mieszkaniowej Urzędników Państwowych przy ul. Solnej 5 w Lublinie.

1929–1930 – projekt domu Spółdzielni Mieszkaniowej Urzędników Państwowych przy ul. Chopina 8 w Lublinie.

1930
– projekt rzeźni w Bychawie (obecnie nieużytkowana, w ruinie);
– projekt konwiktu księży studentów KUL przy ul. Radziszewskiego 7 w Lublinie.

1931 – projekt domu Spółdzielni Mieszkaniowej „Jedność” przy ul. Chopina 24 w Lublinie.

1932
– projekt szkoły powszechnej w Piaskach (obecnie Zespół Szkół w Piaskach);
– projekt kościoła pw. św. Stanisława w Starej Wsi.

1933 – projekt kościoła pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Olbięcinie.

1934
– projekt szkoły powszechnej w Dzierzkowicach (obecnie Zespół Placówek Oświatowych im. Batalionów Chłopskich w Terpentynie);
– projekty domów oficerskich dla Oficerskiej Spółdzielni Mieszkaniowej w Lublinie, m.in. przy ul. Lisa-Kuli 10, 12, 13, 14, 16 (obecnie Dubois), Poniatowskiego 6, 8, 10, 12, Weteranów 22, 24.

1935 – projekt odbudowy dworu w Rakowiczach (obecnie nie istnieje).

1936–1939 – projekt domu przy ul. Głowackiego 20 w Lublinie (projekt z 1936 i projekt częściowej nadbudowy ok. 1939).

1938–1939 – projekt szkoły powszechnej w Kraśniku (obecnie Zespół Placówek Oświatowych nr 2).

Działalność malarskaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Bohdan Kelles-Krauze był pasjonatem malarstwa. Jego dorobek artystyczny stanowi wiele obrazów, w większości niedatowanych. Pierwsze prace pochodzące z lat studenckich, to przede wszystkim pejzaże i fragmenty miasta, wykonane na Zamojszczyźnie i Ukrainie. Są to obrazy w technice olejnej na tekturze, utrzymane w jasnej palecie, czystych, nasyconych barw, m.in. Pejzaż, Fragment z Zamościa I, Fragment z Zamościa II oraz Cerkiew w Kijowie. W latach 1910–1911 wzbogacił paletę o ekspresjonistyczne barwy, zainspirowane twórczością Juliusa Extera (jeden z założycieli Secesji Monachijskiej, pionier sztuki nowoczesnej, nazywany „księciem kolorów”). Podczas nauki w jego pracowni Krauze namalował m.in. Półakt kobiecy, Kobietę z parasolką, Portret Bawarki oraz Autoportret. Obrazy te charakteryzują impastowe pociągnięcia pędzla, w przytłumionej i chłodnej tonacji. Następnie uczył się u Williama Juliena Lapparra w Paryżu (francuski malarz nawiązujący w swojej twórczości do sztuki hiszpańskiej, m.in. do dzieł Velasqueza).

Obrazy Krauzego wykonane nad Sekwaną to głównie martwe natury (Pomarańcze, Martwa natura, Studium – obrazy pokazane na Salonie Niezależnych w 1914 roku), oraz portrety Zofii Krauze, charakteryzujące się harmonią barw, równowagą kompozycji oraz jaśniejszą i wyciszoną paletą z przewagą chłodnych zieleni, brązów i błękitów. Obraz Dachy Paryża wyróżnia uproszczone ujęcie budynków, mało spotykane w twórczość Krauzego, który z racji swojego zawodu, zawsze dbał o poprawność ujęcia perspektywicznego. Jego martwe natury nawiązują do postimresjonizmu Gauguina i Cezanne'a, a portrety cechuje pewna melancholijność i intymność przedstawienia. Inna tematyka pojawiała się podczas pracy w Nisku. Krauze skupił się wówczas na scenach rodzajowych, przedstawiających bezsilność człowieka w obliczu wojny, m.in. Wysiedleńcy, Burza oraz Pejzaż jesienny. Charakteryzowała je przygaszona kolorystyka przełamana czerwonym kolorem chust kobiecych.

W twórczości malarskiej Bohdana Kelles-Krauzego pojawiają się także obrazy wykonane techniką akwareli i gwaszem. Są to głównie pejzaże, widoki gór Tatr i Huculszczyzny oraz krajobrazy morskie z półwyspu Hel. Dominuje w nich jasna, pastelowa kolorystyka błękitów, róży i zieleni.
Krauze namalował także obrazy przedstawiające Podwale w Lublinie w technice olejnej oraz akwareli.

Najważniejsze projekty i realizacje architektoniczneBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Pierwsze udokumentowane prace architektoniczne Bohdana Kelles-Krauzego to projekty hotelu Bristol w Krakowie, II Domu Techników we Lwowie oraz gmachu Kasy Oszczędności w Sanoku. Były to konkursowe projekty powstałe przy współpracy z Maksymilianem Burstinem i Tadeuszem Wróblem w latach 1911–1912, dla biura Ulejskiego i Richtmana we Lwowie.

W następnych latach Bohdan Kelles-Krauze zaprojektował wiele budynków użyteczności publicznej. W 1921 roku wykonał projekt szpitala w Bełżycach, w przebudowanym dworze Brzezińskich i Zarańskich. Był to prostokątny w rzucie budynek, z klatkami schodowymi na narożach tylnej elewacji oraz z frontem ozdobionym prostokątnym przedsionkiem z tarasem i trójkątnie zwieńczoną mansardą. W 1922 roku zaprojektował gmach remizy dla straży pożarnej w Chodlu przy ul. Partyzantów 16. Symetryczny układ budynku tworzą dwa prostokąty z ukośnymi skarpami na narożach, nakryte dwuspadowym i czterospadowym dachem. Inne projekty budynków użyteczności publicznej to m.in. budynek Zarządu Gminnego w Bychawie przy ul. Piłsudskiego 22 (1938), budynek Zarządu Gminnego w Mełgwi przy ul. Partyzanckiej 42 (1938), projekt rozbudowy budynku Zarządu Gminnego w Piaskach przy ul. Lubelskiej 77 (1939) oraz niezrealizowany projekt sanatorium chorych na gruźlicę w Krasnobrodzie (z 1938 roku, projekt w stylu nowoczesnego modernizmu).

Bohdan Kelles-Krauze jest również autorem wielu projektów szkół na terenie województwa lubelskiego. Architekt skupił się przede wszystkim na funkcjonalności budynku, o prostych, dużych i doświetlonych pomieszczeniach, na rzucie litery L,  zwieńczonych cztero- lub dwuspadowymi dachami, z symetryczną fasadą oraz widnymi klatkami schodowymi. Budowle posiadały także elementy architektury historycznej, m.in. motyw kuli w szkole powszechnej w Głusku (1926 rok, przy ul. Zdrowia 1) i szkole powszechnej w Rudniku (1929), attyka w szkole powszechnej w Rurach Jezuickich (1929), trójkątny tympanon w szkole powszechnej w Sobieszczanach (1928). Charakterystycznym projektem jest szkoła powszechna w Bychawie, powstała przy współpracy z Jerzym Siennickim (1923). Dwukondygnacyjny budynek z potrójną arkadą w fasadzie, został ozdobiony szczytem z wolutowymi spływami.
Szkoła powszechna w Jastkowie (1929) charakteryzuje się reprezentacyjną fasadą z trójosiowym ryzalitem, rozczłonkowana lizenami umieszczonymi w wielkim porządku. Razem z sąsiadującym Pomnikiem Legionistów (również autorstwa Bohdana Kelles-Krauzego) budynek upamiętnia bitwę pod Jastkowem z 1915 roku. Inne projekty szkół architekta to szkoła powszechna w Dzierzkowicach (z 1934 roku, powiela projekt szkoły w Głusku), szkoła rolnicza w Kijanach (z 1926 roku, odbudowana po pożarze), szkoła powszechna w Kiełczewicach Dolnych (1928–1929), szkoła powszechna w Ostrowie w gminie Wilkołaz (1928–1929), szkoła powszechna w Bystrzejowicach (1929), szkoła powszechna w Mełgwi (1929), szkoła powszechna w Motyczu (z 1929 roku, powiela projekt szkoły w Mełgwi), szkoła powszechna w Piaskach (1932) oraz szkoła powszechna w Kraśniku przy ul. Urzędowskiej 10 (1938–1939).

Bohdan Kelles-Krauze zaprojektował trzy drewniane kościoły, w których łączył materiałooszczędne formy dachu z tradycyjnymi motywami drewnianej architektury sakralnej. Kościół pw. św. Józefa i św. Jana Chrzciciela w Leszkowicach powstał w 1921 roku. Była to jednonawowa świątynia z trójbocznie zamkniętym prezbiterium, w konstrukcji słupowo-ramowej. Całość została przykryta dwuspadowym dachem z sygnaturką, z trapezowym w przekroju pozornym sklepieniem wnętrz. Fasadę kościoła tworzy czteroboczna wieża, podzielona uskokowo. Podobny w bryle i konstrukcji jest kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Kłodnicy Dolnej (1929). Wyróżnia go jedynie rzut krzyża greckiego z węższym prezbiterium. Ostatni drewniany kościół zaprojektowany przez architekta to kościół pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Olbięcinie (1933). Bezwieżowa świątynia, z nawami bocznymi, nawiązuje do kaplicy dworskiej Wybranowskich znajdującej się dawniej w Olbięcinie. Kościół cechuje również jednolite wnętrze z dekoracyjnym geometrycznym sklepieniem ułożonym z drewnianych listew.

Bohdan Kelles-Krauze zaprojektował także dwa kościoły murowane. Kościół pw. św. Stanisława w Starej Wsi, przypisywany niesłusznie Jerzemu Siennickiemu, powstał w 1932 roku. Jednonawową świątynię z węższym prezbiteruim charakteryzują zmodernizowane elementy architektury romańskiej oraz uskokowa, pseudokurtynowa fasada z wieżą i latarnią na czterech filarach. Kościół pw. Matki Boskiej Częstochowskiej w Ostrówku (1921) znacznie odbiega w formie od wszystkich budowli sakralnych projektowanych przez architekta. Powstał on na rzucie dawnego dworu Grodzickich, co uwarunkowało jego formę.

Dużą część dorobku architektonicznego Bohdana Kelles-Krauzego zajmują projekty domów mieszkalnych. W typie dworku polskiego powstała organistówka w Bełżycach (1922) oraz organistówka w Krężnicy Jarej (1925). Warto wspomnieć o budynkach we wsi Piaski, w powiecie świdnickim (przed II wojną światową było to żydowskie miasteczko, o zwartej zabudowie mieszkalnej). Architekt zaprojektował budynki pasujące do otoczenia, z handlową częścią na parterze, mieszkalną na piętrze i z małym pomieszczeniem od strony podwórza. Domy cechuje skromna dekoracja architektoniczna w postaci kordonowych gzymsów, okien zwieńczonych odcinkowo oraz płytkich balkonów z żeliwną balustradą. Są to m.in. dom mieszkalny Jankiela Jugelda i Chaima Dreszera (z 1921 roku, nie istnieje), dom Gołdy Pelzmana przy ul. Lubelskiej 5 (1921), dom Szulima Szajnizingera przy ul. Lubelskiej 63 (1921), dom Abrama Akersztejna przy ul. Lubelskiej 66 (1922), dom i warsztat ślusarski Wisza Cymermana (z 1922 roku, nie istnieje), dom Marka Karpińskiego przy ul. Lubelskiej 68 (1924), dom Franciszki Kobyleńskiej przy ul. Lubelskiej 74 (1924), dom Andrzeja Szulakowskiego przy ul. Lubelskiej 86 (1924), dom Florentyna Kotalińskiego przy ul. Braci Spozów 7–9 (1925), dom Stanisława Pituchy przy ul. Piłsudskiego 4 (1925).

W 1925 roku architekt wykonał na zlecenie lubelskiego przemysłowca Teofila Laśkiewicza projekt przebudowy pałacu w Jakubowicach Murowanych. Nadbudowano wówczas szczyty pałacu i zaadaptowano kaplicę pałacową na pomieszczenie mieszkalne. Rok później na zlecenie adwokata Wacława Solkowskiego architekt wykonał projekt willi Gioia przy ul. 1 Maja w Nałęczowie, przy współpracy z Franciszkiem Papiewskim. Budowla posiada cechy architektury włoskiej i nawiązuje w formie do willi Madama Rafaela. Dwukondygnacyjny budynek z płaskim dachem zdobi portyk, umiejscowiony nietypowo w narożu fasady. Pary kolumn podtrzymują taras z tralkową balustradą. Architekt zaprojektował także wysokie okna w typie porte-fenetre. Inne projekty architektury mieszkalnej to m.in. projekt odbudowy pałacu Sonnenbergów w Kijanach (z 1926 roku, mieściła się w nim szkoła rolnicza) oraz projekt odbudowy dworu w Rakowiczach (z 1935 roku, nie istnieje).

Bohdan Kelles-Krauze zajmował się projektowaniem obiektów przemysłowych i gospodarczych, były to m.in. Zakład Przetworów Owocowych Braci Dadejów w Krzczonowie (z 1921 roku, niezrealizowany), warsztat ślusarski Srula Pogody w Piaskach Luterskich (1921), młyn motorowy p. Kryski w Bychawie (1925) oraz rzeźnia w Bychawie (1930).

Projekty i realizacje architektoniczne w LublinieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Jedną z pierwszych budowli lubelskich zaprojektowanych przez Bohdana Kelles-Krauzego była łaźnia miejska przy ul. Bronowickiej 2 z 1922 roku (obecnie mieści się w niej hotel-restauracja „Lwów”). Prostokątny budynek z uskokowym dachem nawiązuje swoją formą do architektury dworkowej i modnych wówczas form historycznych. Południową elewację zdobią arkadowe podcienia zwieńczone niewielkim trójkątnym szczytem z wolutowymi spływami. Dłuższe elewacje na osi przecinają niewielkie ryzality zwieńczone trójkątnym szczytem. Inspirację dla architekta prawdopodobnie stanowiły domy podcieniowe z Urzędowa, jakie miał okazję sfotografować i naszkicować w 1910 roku.

W latach 1923–1924 architekt wykonał projekt przebudowy Poczty Głównej w Lublinie przy ul. Krakowskie Przedmieście 50, przy współpracy z Jerzym Siennickim. Zniszczona pożarem dwupiętrowa kamienica, została gruntownie przebudowana i dostosowana na potrzeby poczty. Zaprojektowano m.in. obszerny parter dla interesantów oraz pomieszczenia mieszczące dział telegraficzny, skarbiec, kasę centralę telefoniczną, magazyny. Dobudowano trzecie piętro z attyką, parter ozdobiono boniowaniem, fasady podzielono gzymsami. Charakterystyczny element stanowią niewielkie wykusze z portykami z półkolistym otworem drzwiowym, flankowanym parami kolumn podtrzymujących pseudobarokowe, segmentowe portyki. Całej bryle nadano cechy zmodernizowanego historyzmu łączącego formy polskiego i włoskiego renesansu i baroku. Bohdan Kelles-Krauze i Jerzy Siennicki zaprojektowali również gmach urzędu pocztowego nr 2 w Lublinie (1928), przy placu Dworcowym. Monumentalny budynek, na rzucie litery F, jest jednopiętrowy z wydłużonymi, prostokątnymi oknami oddzielonymi lizenami. Całość wieńczy attyka.

W 1925 roku Bohdan Kelles-Krauze wykonał dwa projekty rozbudowy budynków gimnazjum w Lublinie. Gmach Gimnazjum ss. urszulanek przy ul. Narutowicza 10 został znacznie przebudowany. Architekt zaprojektował nadbudowę II piętra, budowę oranżerii i obiektów gospodarczych dla służby ogrodniczej. Całość cechowała prostota, dekorację tworzyły jedynie profilowane okna i gzymsy nadokienne. Projekt gmachu Gimnazjum im. Zamoyskiego przy ulicy Ogrodowej zakładał dobudowanie skrzydła z salą gimnastyczną, łaźnią, szatnią i salami dydaktycznymi. Do budowy przystąpiono dopiero w latach 1928–1930, częściowo realizując projekt Bohdana Kelles-Krauzego. Inne projekty budowli użyteczności publicznej zaprojektowane dla Lublina to fabryka gwoździ i drutu „Tatary” Kazimierza Grafa przy ul. Turystycznej 2 (z 1923 roku, adaptacja dawnej Czerwonej Karczmy) oraz Dom Strażacki przy ul. Strażackiej 7 (z lat 1928–1929, przykład modernizmu, budowla nieregularna w rzucie z asymetrycznym układem fasady).

Dużą część projektów architektonicznych Bohdana Kelles-Krauzego dla Lublina zajmują budynki mieszkalne. W 1924 roku architekt zaprojektował willę przy ul. Ogrodowej 4 dla Alojzego Kuczyńskiego (ówczesny prezes Kasy Przemysłowców oraz właściciel fabryki imadeł i pomp przy alei Długosza w Lublinie). Budynek posiadał typowe cechy klasycyzującego dworku polskiego ziemiaństwa. Fasadę zdobił portyk wsparty na dwóch, ustawionych w wielkim porządku, jońskich kolumnach, podtrzymujących trójkątny tympanon. Półkoliste wejście poprzedzone wysokimi schodami, akcentuje niewielki balkon z półkolistą balustradą. Antykizujące elementy zostały urozmaicone przez płaskie płyciny umieszczone pod prostokątnymi oknami parteru. Wypełnia je dekoracja z rąbów i trójkątów, charakterystyczna dla ekspresjonistycznego nurtu w polskiej sztuce dekoracyjnej.

Dom przy ul. Królewskiej 8 w Lublinie architekt zaprojektował w 1927 roku. Projekt przewidywał nadbudowę II piętra, z symetrycznym względem niższych kondygnacji rozmieszczeniem okien, z gładką attyką nad profilowanym gzymsem. W 1928 roku architekt zaprojektował dom przy ul. Głowackiego 11 w Lublinie dla Romana Chaciewicza. Dwupiętrowy, prostokątny w rzucie budynek o ściętych narożnikach miał uproszczone formy. Prostota charakteryzowała również projekt domu przy ul. Grottgera 8, jaki architekt wykonał dla siebie i rodziny w 1928 roku. Narożny budynek, dwupiętrowy charakteryzowały wysokie pomieszczenia i wydłużone okna. Fasadę zdobił ryzalit z pilastrami umieszczonymi w wielkim porządku, zwieńczony trójkątnym naczółkiem. Architekt zaprojektował także Dom Spółdzielni Mieszkaniowej Urzędników Państwowych przy ul. Chopina 8 (1929–1930) oraz Dom Spółdzielni Mieszkaniowej Urzędników Państwowych przy ul. Solnej 5 w Lublinie (1929). Oba projekty cechowało modernistyczne ujęcie bryły.

Warto wspomnieć o projekcie konwiktu księży studentów KUL przy ul. Radziszewskiego 7 (1930). Dwupiętrowy, dwuskrzydłowy gmach, na rzucie litery L, formą nawiązywał do gmachu głównego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego zaprojektowanego przez Mariana Lalewicza (budowę nadzorował Bohdan Kelles-Krauze). W 1931 roku architekt zaprojektował Dom Spółdzielni Mieszkaniowej „Jedność” przy ul. Chopina 24. Trzypiętrowy budynek na planie trapezu, z ukośnym krótszym bokiem od północy, z wyższym ryzalitem w fasadzie został ozdobiony pseudoboniowaniem na parterze, rytmicznym układem okien oraz żeliwnymi balustradami balkonów. Dom przy ul. Głowackiego 20 powstał w latach 1936–1939. Charakteryzuje go prosta bryła, gładkie elewacje oraz żelazne zaokrąglone balustrady w narożach.

Bohdan Kelles-Krauze zaprojektował w 1934 roku kilka domów oficerskich dla Oficerskiej Spółdzielni Mieszkaniowej w Lublinie, m.in. przy ul. Lisa-Kuli 10, 12, 13, 14, 16 (obecnie Dubois), Poniatowskiego 6, 8, 10, 12, Weteranów 22, 24. Budynki cechuje uproszczony funkcjonalizm, modernizm, prostota, surowość i asymetria. Charakterystycznym elementem są małe okna łączone w podłużny pionowy ciąg, doświetlające klatkę schodową. 

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  • Błotnicka-Mazur E., Gmach Poczty Głównej w Lublinie w okresie dwudziestolecia międzywojennego [w:] Budynek Poczty Głównej w Lublinie – przeszłość i teraźniejszość, pod red. Zbigniewa Nestorowicza, Lublin 2006, s. 77–90.
  • Błotnicka-Mazur E., Kilka uwag o życiu i twórczości malarskiej Bohdana Kelles-Krauzego, „Roczniki Humanistyczne” 2007, nr 55, z. 4, s. 245–277.
  • Błotnicka-Mazur E., Przedwojenne własne M. Pierwsze domy wielomieszkaniowe Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej Urzędników Państwowych w Lublinie, [w:] Od kamienicy do apartamentowca. Wielorodzinne, miejskie budownictwo mieszkaniowe. Architektura miasta II. Materiały po konferencji, pod red. Darii Bręczewskiej-Kulesza, Agnieszki Wysockiej, Bydgoszcz 2009, s. 129–136.
  • Błotnicka-Mazur E., Wielki pożar i sprawa przebudowy poczty lubelskiej na łamach lokalnej prasy, [w:] Budynek Poczty Głównej w Lublinie – przeszłość i teraźniejszość, pod red. Zbigniewa Nestorowicza, Lublin 2006, s. 69–76.
  • Bobrowska-Jakubowska E., Artyści Polscy we Francji w latach 1890-1918. Wspólnoty i indywidualiści, Warszawa 2004.
  • Bocheński T., Pierwsza lubelska Wystawa Architektoniczna, „Ziemia Lubelska” 1923, nr 95, s. 4.
  • Bohdan Kelles-Krauze – człowiek, architekt, malarz, „Życie Lubelskie” 1948, nr 154, s. 3.
  • Bohdan Kelles-Krauze, Z okolic Biłgoraja i Janowa w Gub. Lubelskiej, „Wędrowiec” 1912, nr 10, s. 205–207.
  • Bryda Aneta, Bohdan Kelles Krauze. Próba spojrzenia na działalność architektoniczną i twórczość malarską, praca magisterska, 2005.
  • Danczowska H., Dom Żołnierza Polskiego im. Marszałka J. Piłsudskiego, „Kultura i społeczeństwo”, nr 2, Lublin 2.
  • Dec F., Świat Artystyczny (plastyka) w Lublinie, „Nowa Ziemia Lubelska” 1924, nr 155, s. 3.
  • Dulewicz S., Wystawa gwiazdkowa w Zachęcie, „Ziemia Lubelska” 1926, nr 322, s. 2.
  • Dutkiewicz J., Wystawa pośmiertna Bohdana Kelles-Krauzego, [w:] Wystawa bieżąca artystów krakowskich. Wystawa zbiorowa Bronisława Heyduka oraz Bohdana Kelles-Krauzego pośmiertna, Kraków 1951.
  • Gawarecki H, Bohdan Kelles-Krauze, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XII, z. 54, Wrocław–Warszawa–Kraków 1966, s. 333–334.
  • Gawarecki H., Bohdan Kelles-Krauze, malarz, architekt (1885–1945), [w:] Bohdan Kelles-Krauze. Wystawa malarstwa, Lublin 1984.
  • Gawarecki H., Kelles-Krauze Bohdan, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy, pod red. Jolanty Maurin Białostockiej, Janusza Derwojed, t. III, Warszwa 1979, s. 393.
  • Gawarecki H., Rozwój urbanistyczni i architektoniczny miasta w latach 1918–1939, [w:] Dzieje Lublina, pod red. Stanisława Krzykała, t. 2, Lublin 1975, s. 243–265.
  • Gawarecki H., Gawdzik C., Ulicami Lublina, Lublin 1976, ss.15, 72.
  • Gawarecki H., O dawnym Lublinie: szkice z przeszłości Lublina, Lublin 1974, ss. 44, 111, 140.
  • Gawarecka M., Życie kulturalne Lublina w latach 1918–1939, [w:] Dzieje Lublina, pod red. Stanisława Krzykała, t. 2, Lublin 1975, s. 213–241.
  • Giermakowski M., Szkoła im. Hetmana Jana Zamoyskiego w Lublinie w latach 1915–1997, Lublin 1997.
  • Husarski W., Lubelscy artyści plastycy i ich wystawa, „Przegląd Lubelsko-Kresowy” 1925, nr 3.
  • Kelles-Krauze B., Kramik Sztuki, „Głos Lubelski” 1924, nr 88, s. 3.
  • Kilka uwag o życiu i twórczości Kelles-Krauzego, „Sztandar Ludu” 1948, nr 153, s. 3.
  • Lameński L., Lubelscy koloryści, „Roczniki Humanistyczne” 1999, nr 47, z. 4.
  • Łoza S., Architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa 1954, s. 143.
  • Morelowski M., Twórczość malarska i architektoniczna B. Kelles-Krauzego, Lublin 1948.
  • Witwicki W., Wystawa Związku Słuchaczów architektury, „Słowo Polskie” 1906, nr 525.
  • Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, sygn. 3381, Budynek konwiktu KUL. Projekt rozbudowy, inż. arch. Czesław Doria-Dernałowicz, 1953.
  • Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, sygn. 3656, Projekt architektoniczny remontu kaplicy w Leszkowicach, proj. mgr. inż. Antoni Herman, Wojciech Herman, 1984.
  • Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, karta zabytku, Dwór ob. szpital rejonowy, Bełżyce, oprac. Zbigniew Pastuszak, 1987.
  • Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, karta zabytku, Pałac w Jakubowicach Murowanych, oprac. Marcin Stolarz, 1985.
  • Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, karta zabytku, Kościół Parafialny pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Kłodnicy Dolnej, oprac. Jan Górak, 1991.
  • Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, karta zabytku, Kościół parafialny pw. św. Józefa Oblubieńca NMP i św. Jana Chrzciciela w Leszkowicach, oprac. Jan Górak, 1991.
  • Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, karta zabytku, Kościół parafialny pw. św. Stanisława Biskupa. Stara Wieś, oprac. Jadwiga Czerepińska, 2008.
  • Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, karta zabytku, Fabryka gwoździ i drutu – Czerwona Karczma, oprac. Jadwiga Czerepińska, 1995.
  • Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, karta zabytku, Kamienica, ul. Królewska 8, Lublin, oprac. Jadwiga Jamiołkowska, Wojciech Koziejowski, 1979–1980.

Powiązane artykuły

Zdjęcia

Słowa kluczowe