Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Widoki Lublina – teka „Lublin. Motywy architektury polskiej” Jana Kantego Gumowskiego (1916)

Jan Kanty Gumowski (1883–1946) znany jest przede wszystkim jako autor tek autolitograficznych Motywy architektury polskiej.

Zainteresowanie architekturą historyczną przejawiał od czasów studenckich, kiedy to współpracował z Muzeum Narodowym w Krakowie i Archiwum Akt Dawnych przy inwentaryzacji zabytków. Zafascynowany urodą wsi i miasteczek, postanawia ją utrwalić w technice litografii. Na wydanie pierwszej teki otrzymuje nawet skromną subwencję cesarza Franciszka Józefa. Jedną z wcześniejszych tek poświęcił Lublinowi, ponad połowa spośród piętnastu nienumerowanych tablic przedstawia jego drewnianą architekturę. Są to głównie okazałe domy, m.in. z nieistniejącej dziś dzielnicy żydowskiej. Na ogół jednokondygnacyjne z wysokimi poddaszami kryte gontowym dachem. Szalenie malownicze dzięki rozmaitym wystawkom, facjatkom, „powiekom”, ze sterczącymi wysokimi kominami, z balkonami, werandami i galeryjkami. Kilka tablic poświęcił architekturze murowanej.

R. Bartnik, Widoki Lublina w zbiorach Muzeum Lubelskiego, Lublin 2000.
Brama Grodzka. Litografia Jana Gumowskiego
Brama Grodzka. Litografia Jana Gumowskiego (Autor: Gumowski, Jan Kanty)

Spis treści

[RozwińZwiń]

O autorzeBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Jan Kanty Gumowski urodził w 1883 roku w Krościenku nad Dunajcem. Studiował na ASP w Krakowie (1902–1909), a także w Monachium (1911–1912) i Paryżu (1913–1914). Już jako student zajmował się inwentaryzacją zabytków, rekonstrukcjami insygniów koronnych i herbów, co ukształtowało w nim zainteresowanie dla zabytkowej architektury.

Zmarł w Krakowie w 1946 roku.

Historia dziełaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Jan Kanty Gumowski był autorem teki autolitografii, które powstały prawdopodobnie podczas jego pobytu w Lublinie w 1916 roku. Zostały one wydane w Krakowie w roku 1918. W tece, której oryginalny tytuł brzmi: Lublin. Motywy architektury polskiej Jana Gumowskiego, zeszyt 3., znalazło się piętnaście jedno- i wielobarwnych prac o następujących tytułach: Lublin – Brama Krakowska (litografia barwna); Brama Grodzka – Lublin (litografia barwna); Fragment bazaru przy Bramie Grodzkiej w Lublinie (litografia barwna); Lublin [ulica Zamkowa – red.] (litografia barwna); Domy na ul. Szerokiej w Lublinie (litografia barwna); Domek żydowski na Podzamczu (litografia czarno-biała); Lublin. ul. Krawiecka N. 6 (litografia czarno-biała); Dom mieszczański na podzamczu (litografia czarno-biała); Stara Bożnica. Lublin – Kalinowszczyzna (litografia czarno-biała) [błędny podpis, naprawdę jest to kościół pofranciszkański – red.]; Dom Garbarza – Lublin (litografia czarno-biała); Garbarnia – Lublin (litografia czarno-biała); Studnia przy kościele na przedmieściu Lublina (litografia czarno-biała); Dom mieszczański na przedmieściu Lublina (litografia czarno-biała); Domek przy ul. Szewskiej w Lublinie (litografia czarno-biała); Dworek szlachecki w Lublinie (litografia barwna) [zapis tytułów oryginalny – red.].

OpisBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Wszystkie litografie w tece mają charakterystyczną kompozycję – każda została zaopatrzona w rzut przyziemia „portretowanego” budynku umieszczony w rogu arkusza. Budynki na litografiach jednobarwnych – głównie mieszczańskie domy i podmiejskie dworki – zostały narysowane miękkimi, mocnymi kreskami. Gumowski starał się kształtować bryły walorowo i unikać konturu. Bardzo uważnie obserwował obiekty i skrupulatnie rejestrował ich charakterystyczne cechy wraz z bogactwem szczegółów. Przykładem tego jest praca Lublin. ul. Krawiecka N. 6: prawie cały kadr wypełnia tu niewielki drewniany domek, artysta zasugerował także jego otoczenie (chodnik, przybudówkę, szczyt sąsiedniej kamienicy). Boczne światło nadaje budynkowi plastyczność. Gumowskiemu udaje się wprowadzić takie szczegóły jak płyciny okiennic, słoje drewnianych desek czy spoiwo między cegłami bez nadmiernego obciążania kompozycji. Uchwycił i sugestywnie przekazał urodę i dekoracyjny charakter zniszczonego przez czas budynku. W lewym górnym rogu umieścił rzut przyziemia, dzięki czemu wiemy, że dom składał się z trzech pomieszczeń i długiej wąskiej sieni.

W litografiach barwnych artysta również unikał konturu – starał się kształtować bryły plamami jasnych ciepłych barw. Lublin (dzięki porównaniu z fotografiami wiemy, że praca przedstawia ulicę Zamkową w dzielnicy żydowskiej) ukazuje ciąg kamienic oświetlony ciepłym popołudniowym słońcem. Budynki rzucają niebieskie cienie, wąska paleta barwna dopełniona jest żółcieniami i czerwieniami. Kompozycja nie wypełnia całej karty – wyraźnie widać granice kamienia litograficznego, co nadaje grafice niezobowiązujący szkicowy charakter. Na marginesie po prawej stronie widać rzut przyziemia jednej z kamienic.

Szczególną pracą barwną jest nokturn przedstawiający Bramę Krakowską, skala barw w tej grafice obejmuje ciemne granaty, mocne brązy, odzienie czerni i bieli oraz żółte akcenty rozświetlonych okien i ulicznych latarni.

Litografie mają charakter dokumentacyjny, jednak Gumowski przelał w nie wiele osobistych wrażeń z wędrówki po Lublinie, przemycił elementy nastrojowości i atmosfery chwili – np. ciepłego popołudnia w Ulicy Zamkowej czy spokojnej, lekko rozmarzonej nocy w Bramie Krakowskiej.

Jedną z ładniejszych jest plansza pokazująca Bramę Krakowską wieczorem na tle ciemnobłękitnego, pokrytego białymi smugami chmur nieba; budynki i sylwetki przechodniów barwy brązu z refleksami błękitu. Większość plansz opatrzona jest rzutami poziomymi przedstawianych budowli i napisami. Jedna z nich pokazująca zniszczony kościół pofranciszkański nosi mylny napis Stara bożnica. Wszystkie widoki wykonane są poprawnie – przedstawienia prowadzone miękkimi, przetartymi smugami szarości lub nakładających się kolorów. Prace Gumowskiego bywają porównywane z Wyczółkowskim, co wydaje się przesadą, bo nie mają jego lekkości, urody, artyzmu. Za to ich wartość dokumentacyjna jest niepodważalna.

R. Bartnik, Widoki Lublina w zbiorach Muzeum Lubelskiego, Lublin 2000.

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  • Bartnik, R., Widoki Lublina w zbiorach graficznych Muzeum Lubelskiego, [w:] Z. Nestorowicz [red.], Ikonografia dawnego Lublina, Lublin 2000.
  • Józefczuk G., Krakus malujący Lublin, „Gazeta Wyborcza Lublin” 29.05.2003, nr 124.
  • Ziółkowski W., Lublin w pracach Gumowskiego (Kraków – Pałac Sztuki), „Ziemia Lubelska” 1921, nr 347.
  • Żywicki J., Bożnica czy kościół. Lublin według Gumowskiego (4), „Gazeta Wyborcza Lublin” 20.03.2002, nr 67.
  • Tenże, Cienie nieistniejących ulic. Lublin według Gumowskiego (2), „Gazeta Wyborcza Lublin” 27.02.2002, nr 49.
  • Tenże, Jana Gumowskiego motywy polskie. Studium o tekach litograficznych, Lublin 2003.
  • Tenże, Lublin w litografiach Gumowskiego, [w:] Z. Nestorowicz [red.], Ikonografia dawnego Lublina, Lublin 1999.
  • Tenże, Krakowski malarz legionista, „Gazeta Wyborcza Lublin” 22.02.2002, nr 45.
  • Tenże, Pastelowo osobiste widoki. Lublin według Gumowskiego (1), „Gazeta Wyborcza Lublin” 22.02.2002, nr 45.
  • Tenże, Z daleka od Bramy Krakowskiej. Lublin według Gumowskiego (5), „Gazeta Wyborcza Lublin” 26.03.2002, nr 72.
  • Tenże, Zanim zniszczył je pożar. Lublin według Gumowskiego (3), „Gazeta Wyborcza Lublin” 13.03.2002, nr 61.

Powiązane artykuły

Zdjęcia

Słowa kluczowe