Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Teatr Provisorium

Teatr alternatywny wywodzący się z nurtu kultury studenckiej. Grupę założyli w 1971 roku studenci filologii polskiej: Stefan Aleksandrowicz, Wiesław Kaczkowski, Jan Twardowski. Pierwszą premierą w reżyserii Janusza Opryńskiego – do dziś (2013) dyrektora artystycznego teatru – była realizacja przedstawienia W połowie drogi wg Ferdydurke Witolda Gombrowicza w 1976 roku.

 

Spektakl "Wspomnienia z domu umarłych" Teatru Provisorium
Scena ze spektaklu "Wspomnienia z domu umarłych" Teatru Provisorium

Spis treści

[RozwińZwiń]

Powstanie i etymologia nazwyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Idea założenia teatru pojawiła się po raz pierwszy 11 listopada w 1971 roku. Założycielami grupy artystycznej byli trzej studenci filologii polskiej UMCS: Stefan Aleksandrowicz, Wiesław Kaczkowski, Jan Twardowski. Początkowo teatr funkcjonował pod nazwą Grupa Provisorium.
– E, tam, toż to provisorium, cóż wy tam potraficie? – podśmiewał się z kolegów polonistyki Jurek Greszta.
– Dziękujemy, wspaniała nazwa, od dzisiaj jesteśmy Grupą Provisorium – odparli zgodnie we trzech: Wiesław Kaczkowski, Stefan Aleksandrowicz i Jan Twardowski.


„Grupa Provisorium" była pierwszą próbą w dziejach uczelni [UMCS] robienia teatru poza Gongiem, i mimo Gongu, który wówczas obchodził jubileusz dziesięciolecia, i był u szczytu swej popularności i prestiżu, nie tylko w środowisku lubelskim”1.

Działalność do 1990 rokuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Grupa Provisorium zadebiutowała 1 marca 1972 roku podczas Jarmarku Kulturalnego w Lublinie spektaklem Czekanie na podstawie Czekając na Godota Samuela Becketta2.
„Spektakl oparty na klasycznym dramacie konwencji teatru ubogiego, tyleż aktorski co literacki był zwycięską, ostrą próbą ogniową debiutantów. Symbolika i metaforyka spektaklu miały zarówno aktorom, jak i widzom uzmysłowić konieczność wyjścia z egzystencjalnej beznadziei czekania na «godota»”3.

Kolejna realizacja zespołu, której premiera odbyła się 11 marca 1974 roku, to przedstawienie Najważniejsze części człowieka: głowa, zęby..., na motywach dramatu Krystyny Miłobędzkiej pt. Serdeczny, stary człowiek. Spektakl był prezentowany na „Starcie” w Białymstoku w 1974 roku, zbierając pochlebne opinie4.
Najważniejsze spektakle w okresie 1971–1975 to wspominane przedstawienie Najważniejsze części człowieka – głowa, zęby; Provisorium show; Dopóki ziemia kręci się oraz komedia Nowy Don Kichot (1975).

Już w pierwszym etapie działalności teatr prezentował swoje przedstawienia na festiwalach teatralnych, m.in. w 1974 roku na festiwalu Start–74 w Białymstoku i na Lubelskiej Wiośnie Teatralnej.
Pierwsze próby Grupy miały miejsce w klubach wydziałowych i domach studenckich UMCS.
Siedzibą teatru od 1975 roku stała się niewielka sala na pierwszym piętrze „Chatki Żaka”. Kilku aktorów starego składu skończyło studia i odeszło z teatru. W wyniku otwartego naboru przyszli nowi: Rajmund Bigos, Bogusław Janczyk, Elżbieta Zakrzewska, Krzysztof Hariasz i Janusz Opryński. Gdy zespół przystąpił do realizowania W połowie drogi, w jego składzie, oprócz wymienionych osób, byli: Ewa Antos, Wiesław Kaczkowski, Ewa Leziak-Zielniewicz, Sławomir Skop i Jacek Brzeziński. Ostatecznie za datę powstania nowego Provisorium można przyjąć przełom 1975 i 1976 roku5.

W 1976 roku miała miejsce premiera spektaklu W połowie drogi, opartego na Ferdydurke Witolda Gombrowicza. Nowy skład wniósł do zespołu fascynację dokonaniami Teatru 8 Dnia, wprowadził grupę w poetykę i środowisko teatralnej alternatywy. Następnym przedstawieniem – Nasza niedziela (1978) – artyści umocnili swoją pozycję w studenckim ruchu kulturalnym. Kolejny spektakl, Nie nam lecieć na wyspy szczęśliwe, stał się jednym z najważniejszych przedstawień alternatywnych końca lat siedemdziesiątych. Dwa lata później, po Pustej estradzie, teatr został zmuszony do zawieszenia działalności. W 1982 roku wznowiono spektakl Nie nam lecieć na wyspy szczęśliwe wzbogacony o sceny wyrosłe z więziennych doświadczeń aktorów. Kolejny rok przyniósł adaptację sceniczną Innego Świata Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Spektakl ten, podobnie jak Wspomnienia z domu umarłych według Dostojewskiego, grane były bez zezwolenia cenzury6.

W latach 1979-1983 z teatrem współpracował Emil Warda1.  

Teatr Provisorium podczas LIFT-u
Teatr Provisorium podczas LIFT-u (Autor: nieznany)


„Spektakle Provisorium noszą miano realizacji zespołowych, chociaż wymieniane jest nazwisko reżysera i autorów dzieł, którymi posłużono się w spektaklu. W przeciwieństwie do teatrów tradycyjnych, gdzie pracę nad całością inicjuje przydział gotowych ról, tu role budowane są podczas długotrwałych prób-improwizacji, prób-eksperymentów. Opracowuje się je wówczas nie tylko w wymiarze gestu czy ruchu scenicznego, ale również w tym, co dotoczy tekstu – jego sensu, długości i źródła. Powstają wówczas indywidualne kreacje, charakteryzując odmienne postawy, w jakimś sensie zgodne z wewnętrznym portretem każdego z aktorów”7.

Realizacje po 1990 rokuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Przez pierwsze dwadzieścia lat działalności Teatr Provisorium prezentował swoją pracę na licznych festiwalach europejskich, wielokrotnie też podróżował, m.in. po Włoszech, Anglii i Niemczech. Obecnie (2013) w zespole pracują: Janusz Opryński, Jacek Brzeziński i Jan Piotr Szamryk8.

Po 1990 roku Teatr Provisorium zrealizował spektakle: Z nieba przez świat do samych piekieł nagrodzone na festiwalu w Edynburgu (Fringe First, 1992), Współczucie (1993). W latach 1996–2010 Teatr Provisorium współpracował z lubelską grupą Kompania Teatr. Wspólnie wyreżyserowane przez Janusza Opryńskiego i Witolda Mazurkiewicza Ferdydurke (1998) Jan Kott (sławny eseista i krytyk teatralny) uznał za jeden z najważniejszych spektakli polskiego teatru po wojnie. Inne premiery Provisorium i Kompanii Teatr to: Sceny z życia Mitteleuropy (2002), Do piachu Tadeusza Różewicza (2003) i Trans-atlantyk według powieści Witolda Gombrowicza (2004).

W 2011 roku miała miejsce premiera Braci Karamazow, według powieści Fiodora Dostojewskiego, w reżyserii Janusza Opryńskiego. Ostatnią premierą Teatru Provisorium, również w reżyserii Janusza Opryńskiego, jest spektakl Lód (2013) na podstawie powieści Jacka Dukaja.



PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1 Maszynopis o początkach i pierwszych spektaklach teatru Provisorium. Ze zbiorów Wiesława Kaczkowskiego.
2 [za:] J.P. Szamryk, Teatr Provisorium 1975–1995. Zarys monograficzny, Warszawa 2002, [praca magisterska].
3 Maszynopis o początkach i pierwszych spektaklach teatru Provisorium. Ze zbiorów Wiesława Kaczkowskiego.
4 [za:] J.P. Szamryk, Teatr Provisorium 1975–1995. Zarys monograficzny, Warszawa 2002, [praca magisterska].
5 Tamże.
6 [online:] http://ck.lublin.pl/pl/o-nas/jednostki/teatr-provisorium/, [dostęp:] 19.11.2013.
7 M. Jankowska, Provisorium – teatr alternatywny, Wschodnia Fundacja Kultury „Akcent”, Lublin 1989.
8 [online:] http://ck.lublin.pl/pl/o-nas/jednostki/teatr-provisorium/, [dostęp:] 19.11.2013.

 

 

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Drewniak Ł., Te wonie wioną z pachy kmiecia, „Teatr” 1999, nr 2.
Sulisz W., Szkic do portretu, „Scena” 1998, nr 1.

PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  1. Wróć do odniesienia http://www.encysol.pl/wiki/J%C3%B3zef_Emil_Warda, [dostęp: 09.01.2019].

Powiązane artykuły

Zdjęcia

Audio

Historie mówione

Inne materiały

Słowa kluczowe