Teatr Provisorium
Teatr alternatywny wywodzący się z nurtu kultury studenckiej. Grupę założyli w 1971 roku studenci filologii polskiej: Stefan Aleksandrowicz, Wiesław Kaczkowski, Jan Twardowski. Pierwszą premierą w reżyserii Janusza Opryńskiego – do dziś (2013) dyrektora artystycznego teatru – była realizacja przedstawienia W połowie drogi wg Ferdydurke Witolda Gombrowicza w 1976 roku.
Spis treści
[Zwiń]Powstanie i etymologia nazwy
Idea założenia teatru pojawiła się po raz pierwszy 11 listopada w 1971 roku. Założycielami grupy artystycznej byli trzej studenci filologii polskiej UMCS: Stefan Aleksandrowicz, Wiesław Kaczkowski, Jan Twardowski. Początkowo teatr funkcjonował pod nazwą Grupa Provisorium.
– E, tam, toż to provisorium, cóż wy tam potraficie? – podśmiewał się z kolegów polonistyki Jurek Greszta.
– Dziękujemy, wspaniała nazwa, od dzisiaj jesteśmy Grupą Provisorium – odparli zgodnie we trzech: Wiesław Kaczkowski, Stefan Aleksandrowicz i Jan Twardowski.
„Grupa Provisorium" była pierwszą próbą w dziejach uczelni [UMCS] robienia teatru poza Gongiem, i mimo Gongu, który wówczas obchodził jubileusz dziesięciolecia, i był u szczytu swej popularności i prestiżu, nie tylko w środowisku lubelskim”1.
Działalność do 1990 roku
Grupa Provisorium zadebiutowała 1 marca 1972 roku podczas Jarmarku Kulturalnego w Lublinie spektaklem Czekanie na podstawie Czekając na Godota Samuela Becketta2.
„Spektakl oparty na klasycznym dramacie konwencji teatru ubogiego, tyleż aktorski co literacki był zwycięską, ostrą próbą ogniową debiutantów. Symbolika i metaforyka spektaklu miały zarówno aktorom, jak i widzom uzmysłowić konieczność wyjścia z egzystencjalnej beznadziei czekania na «godota»”3.
Kolejna realizacja zespołu, której premiera odbyła się 11 marca 1974 roku, to przedstawienie Najważniejsze części człowieka: głowa, zęby..., na motywach dramatu Krystyny Miłobędzkiej pt. Serdeczny, stary człowiek. Spektakl był prezentowany na „Starcie” w Białymstoku w 1974 roku, zbierając pochlebne opinie4.
Najważniejsze spektakle w okresie 1971–1975 to wspominane przedstawienie Najważniejsze części człowieka – głowa, zęby; Provisorium show; Dopóki ziemia kręci się oraz komedia Nowy Don Kichot (1975).
Już w pierwszym etapie działalności teatr prezentował swoje przedstawienia na festiwalach teatralnych, m.in. w 1974 roku na festiwalu Start–74 w Białymstoku i na Lubelskiej Wiośnie Teatralnej.
Pierwsze próby Grupy miały miejsce w klubach wydziałowych i domach studenckich UMCS.
Siedzibą teatru od 1975 roku stała się niewielka sala na pierwszym piętrze „Chatki Żaka”. Kilku aktorów starego składu skończyło studia i odeszło z teatru. W wyniku otwartego naboru przyszli nowi: Rajmund Bigos, Bogusław Janczyk, Elżbieta Zakrzewska, Krzysztof Hariasz i Janusz Opryński. Gdy zespół przystąpił do realizowania W połowie drogi, w jego składzie, oprócz wymienionych osób, byli: Ewa Antos, Wiesław Kaczkowski, Ewa Leziak-Zielniewicz, Sławomir Skop i Jacek Brzeziński. Ostatecznie za datę powstania nowego Provisorium można przyjąć przełom 1975 i 1976 roku5.
W 1976 roku miała miejsce premiera spektaklu W połowie drogi, opartego na Ferdydurke Witolda Gombrowicza. Nowy skład wniósł do zespołu fascynację dokonaniami Teatru 8 Dnia, wprowadził grupę w poetykę i środowisko teatralnej alternatywy. Następnym przedstawieniem – Nasza niedziela (1978) – artyści umocnili swoją pozycję w studenckim ruchu kulturalnym. Kolejny spektakl, Nie nam lecieć na wyspy szczęśliwe, stał się jednym z najważniejszych przedstawień alternatywnych końca lat siedemdziesiątych. Dwa lata później, po Pustej estradzie, teatr został zmuszony do zawieszenia działalności. W 1982 roku wznowiono spektakl Nie nam lecieć na wyspy szczęśliwe wzbogacony o sceny wyrosłe z więziennych doświadczeń aktorów. Kolejny rok przyniósł adaptację sceniczną Innego Świata Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Spektakl ten, podobnie jak Wspomnienia z domu umarłych według Dostojewskiego, grane były bez zezwolenia cenzury6.
W latach 1979-1983 z teatrem współpracował Emil Warda1.
„Spektakle Provisorium noszą miano realizacji zespołowych, chociaż wymieniane jest nazwisko reżysera i autorów dzieł, którymi posłużono się w spektaklu. W przeciwieństwie do teatrów tradycyjnych, gdzie pracę nad całością inicjuje przydział gotowych ról, tu role budowane są podczas długotrwałych prób-improwizacji, prób-eksperymentów. Opracowuje się je wówczas nie tylko w wymiarze gestu czy ruchu scenicznego, ale również w tym, co dotoczy tekstu – jego sensu, długości i źródła. Powstają wówczas indywidualne kreacje, charakteryzując odmienne postawy, w jakimś sensie zgodne z wewnętrznym portretem każdego z aktorów”7.
Realizacje po 1990 roku
Przez pierwsze dwadzieścia lat działalności Teatr Provisorium prezentował swoją pracę na licznych festiwalach europejskich, wielokrotnie też podróżował, m.in. po Włoszech, Anglii i Niemczech. Obecnie (2013) w zespole pracują: Janusz Opryński, Jacek Brzeziński i Jan Piotr Szamryk8.
Po 1990 roku Teatr Provisorium zrealizował spektakle: Z nieba przez świat do samych piekieł nagrodzone na festiwalu w Edynburgu (Fringe First, 1992), Współczucie (1993). W latach 1996–2010 Teatr Provisorium współpracował z lubelską grupą Kompania Teatr. Wspólnie wyreżyserowane przez Janusza Opryńskiego i Witolda Mazurkiewicza Ferdydurke (1998) Jan Kott (sławny eseista i krytyk teatralny) uznał za jeden z najważniejszych spektakli polskiego teatru po wojnie. Inne premiery Provisorium i Kompanii Teatr to: Sceny z życia Mitteleuropy (2002), Do piachu Tadeusza Różewicza (2003) i Trans-atlantyk według powieści Witolda Gombrowicza (2004).
W 2011 roku miała miejsce premiera Braci Karamazow, według powieści Fiodora Dostojewskiego, w reżyserii Janusza Opryńskiego. Ostatnią premierą Teatru Provisorium, również w reżyserii Janusza Opryńskiego, jest spektakl Lód (2013) na podstawie powieści Jacka Dukaja.
Przypisy
1 Maszynopis o początkach i pierwszych spektaklach teatru Provisorium. Ze zbiorów Wiesława Kaczkowskiego.
2 [za:] J.P. Szamryk, Teatr Provisorium 1975–1995. Zarys monograficzny, Warszawa 2002, [praca magisterska].
3 Maszynopis o początkach i pierwszych spektaklach teatru Provisorium. Ze zbiorów Wiesława Kaczkowskiego.
4 [za:] J.P. Szamryk, Teatr Provisorium 1975–1995. Zarys monograficzny, Warszawa 2002, [praca magisterska].
5 Tamże.
6 [online:] http://ck.lublin.pl/pl/o-nas/jednostki/teatr-provisorium/, [dostęp:] 19.11.2013.
7 M. Jankowska, Provisorium – teatr alternatywny, Wschodnia Fundacja Kultury „Akcent”, Lublin 1989.
8 [online:] http://ck.lublin.pl/pl/o-nas/jednostki/teatr-provisorium/, [dostęp:] 19.11.2013.
Literatura
Drewniak Ł., Te wonie wioną z pachy kmiecia, „Teatr” 1999, nr 2.
Sulisz W., Szkic do portretu, „Scena” 1998, nr 1.
Przypisy
- Wróć do odniesienia http://www.encysol.pl/wiki/J%C3%B3zef_Emil_Warda, [dostęp: 09.01.2019].