Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Tomasz Arciszewski (1877–1955)

Tomasz Arciszewski – polityk socjalistyczny i niepodległościowy, działacz Polskiej Partii Socjalistycznej, minister w Tymczasowym Rządzie Ludowym Republiki Polskiej i rządzie Jędrzeja Moraczewskiego, premier Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie (1944–1947).

 

Spis treści

[RozwińZwiń]

Dzieciństwo i młodośćBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Tomasz Arciszewski urodził się w 1877 roku w Sierzchowach. Jego ojciec, Mikołaj, był powstańcem styczniowym. Młody Tomasz skończył szkoły powszechne w Lubani i Radomiu. Od siedemnastego roku życia pracował w fabryce Sosnowcu, gdzie zetknął się z ruchem socjalistycznym. Za organizowanie strajku stracił pracę. W 1896 roku Arciszewski wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej. Jako ceniony działacz był wysyłany za granicę; w Londynie nawiązał kontakt ze Związkiem Zagranicznym Socjalistów Polskich. Po powrocie do kraju w sierpniu 1900 roku, został aresztowany i był więziony w Piotrkowie i Radzanowie. Gdy w 1903 roku Arciszewski opuścił więzienie, wciąż działał w PPS. Jego poglądy radykalizowały się z czasem.

Rewolucja 1905 rokuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W przeddzień rewolucji, w roku 1904, wstąpił do Organizacji Bojowej PPS. Gdy wybuchły walki, dwudziestoośmioletni Arciszewski rozpoczął szlak bojowy. Organizował zamachy na urzędników carskich oraz napady mające na celu pozyskanie środków na dalszą walkę (tzw. ekspropriacje), między innymi atak pod Rejowcem. Gdy rewolucja wygasała, Arciszewski wziął udział w słynnej „akcji czterech premierów” pod Bezdanami, gdzie zdobyczą rewolucjonistów padło ponad 300 tysięcy rubli.

Dalsza działalność niepodległościowaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Mimo że rewolucja została stłumiona, Arciszewski wciąż działał w PPS. W 1911 roku został przyjęty do Związku Walki Czynnej – organizacji zrzeszającej najbardziej zaufanych ludzi Piłsudskiego. Gdy wybuchła I wojna światowa, wstąpił do formujących się Legionów. Służył w I Brygadzie w stopniu porucznika, potem zajął się działalnością wywiadowczą. Organizował struktury Polskiej Organizacji Wojskowej na terenie zaboru rosyjskiego, tworzył też związki zawodowe i redagował pisma „Związkowiec” i „Jedność Robotnicza”.

Czytaj więcej>>> o Legionach Polskich
Czytaj więcej>>> o Polskiej Organizacji Wojskowej

W początkach niepodległej PolskiBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W listopadzie 1918 roku, gdy formował się Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej, Arciszewski przybył do Lublina. Jako wybitny działacz został wybrany do pełnienia funkcji ministra pracy i opieki społecznej, ważnej ze względu na radykalne postulaty rządu. Brał udział w pierwszym posiedzeniu rządu w pałacu Gubernatorskim. Wraz z resztą ministrów złożył swój urząd, gdy Piłsudski wrócił do Polski.
W nowo powstałym rządzie Moraczewskiego Arciszewski objął tekę ministra poczt i telegrafów, stanowisko to piastował do stycznia 1919 roku. Gdy w 1920 roku rozpoczęła się wojna polsko-bolszewicka, Arciszewski organizował Robotniczy Komitet Obrony Niepodległości. Korzystając z doświadczeń w czasie rewolucji 1905 roku, dowodził też dywersyjnymi atakami na tyłach Armii Czerwonej.

II Rzeczpospolita i II wojna światowaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W wolnej Polsce Tomasz Arciszewski dwukrotnie zasiadał w parlamencie, był też radnym Warszawy. Przez cały ten czas był we władzach PPS, pomagał w organizacji Centrolewu.
W czasie niemiecko-radzieckiej agresji na Polskę we wrześniu 1939 roku Arciszewski pozostał w bombardowanej stolicy, współorganizował Robotnicze Bataliony Obrony Warszawy. Po przejściu PPS do konspiracji pozostawał jej prezesem do lipca 1944 roku, przez cały czas pozostając w okupowanym kraju. W sierpniu 1944 roku został wybrany do Rady Jedności Narodowej, reprezentującej pion polityczny rządu Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie i stanowiącej opozycję dla komunistycznej Krajowej Rady Narodowej. Arciszewski był współautorem deklaracji RJN O co walczy naród polski, zajmował nieustępliwe stanowisko wobec ZSRR, choć zalecał traktowanie Armii Czerwonej poprawnie, dopóki jej działania będą zgodne z prawami międzynarodowymi.
W ramach operacji Most III został przerzucony do Londynu, gdzie został mianowany następcą prezydenta RP. W czasie trwania powstania warszawskiego Arciszewski wielokrotnie apelował o pomoc lotniczą dla Armii Krajowej. Działał wbrew ustaleniom jałtańskim, negował podział Europy na strefy wpływów, uważał, że Polska powinna być niezależna od ZSRR. Spowodowało to konflikty między nim a rządem brytyjskim. Po aresztowaniu przywódców polskiego państwa podziemnego i słynnym „procesie szesnastu” interweniował u premiera Wielkiej Brytanii i przewodniczącego Konferencji Narodów Zjednoczonych w San Francisco.

Po wojnieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Dwudziestego ósmego czerwca 1945 roku, po utworzeniu się Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej, wydał w imieniu rządu komunikat, w którym oświadczył, że samozwańczy twór polityczny, złożony z komunistów i agentów obcych, ma stać się rządem Polski. „[...] Los Polaków nie będzie jednakowy. Jedni borykać się będą w kraju z okrutną rzeczywistością państwa policyjnego, inni zostaną w wolnym świecie, by stać się ustami niemych. Droga nasza jest trudna, lecz u jej kresu spełni się Polska naszych żarliwych pragnień: wolna i niepodległa”.
W kilkanaście dni później USA i Wielka Brytania uznały Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej i wycofały poparcie dla ekipy Arciszewskiego.
Przez dziesięć kolejnych lat Arciszewski zajmował stanowiska w Rządzie Polskim na uchodźstwie. Wraz z gen. Andersem i Edwardem Raczyńskim należał do tzw. Rady Trzech, będącej opozycją do dla prezydenta Zaleskiego, przedłużającego wbrew konstytucji swoją siedmioletnią kadencję.
Dwudziestego listopada 1955 roku Tomasz Arciszewski zmarł w Londynie i został pochowany na cmentarzu Brompton.
 

Opracował Ziemowit Karłowicz