Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Jędrzej Moraczewski (1870–1944)

Jędrzej Moraczewski – polityk socjalistyczny i niepodległościowy, premier Rzeczypospolitej Polskiej (1918/1919), wieloletni poseł, minister, jeden z przywódców Polskiej Partii Socjalistycznej i Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej.

 

Spis treści

[RozwińZwiń]

Młodość i ewolucja poglądówBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Jędrzej Moraczewski urodził się 13 stycznia 1870 roku w wielkopolskiej miejscowości Trzemeszno. Jego ojciec, urzędnik pruski, był powstańcem styczniowym i walczył pod komendą Mariana Langiewicza. Rodzina Jędrzeja Moraczewskiego przeniosła się z ziem zaboru pruskiego do Lwowa. Tam ukończył on kolejne stopnie edukacji – gimnazjum, a następnie politechnikę. We Lwowie zetknął się z ruchem niepodległościowo-socjalistycznym. Początkowo socjalizm był dla niego jedynie środkiem do pozyskania poparcia robotników dla idei wolności Polski. Pracując jako inżynier przy budowie kolei, Moraczewski zobaczył nędzę ówczesnych robotników, co przyspieszyło ewolucję jego poglądów w stronę lewicy. W roku 1893 wstąpił do Polskiej Partii Socjaldemokratycznej, gdzie poznał Józefa Piłsudskiego. Karierze politycznej towarzyszyła również zawodowa – jako ceniony inżynier podróżował aż na Bałkany. W 1896 roku poślubił Zofię Gostkowską, która również wstąpiła do PPS.

Działalność parlamentarnaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W 1907 roku został wybrany posłem do Rady Państwa – parlamentu austriackiego. Szybko dał się poznać jako aktywny socjalista – walczył o poprawę warunków pracy robotników i niższych urzędników. Walczył też o przestrzeganie praw pracowniczych, zakładał związki zawodowe i spółdzielnie.
Gdy wybuchła I wojna światowa Moraczewski reprezentował poglądy niepodległościowe – chciał całkowitego uniezależnienia przyszłej Polski od Niemiec czy Austrii, był też zadeklarowanym wrogiem carskiej Rosji. Organizował zbiórki pieniędzy na polskie wojsko i współtworzył oddziały strzeleckie. Służył w I Brygadzie Legionów w stopniu porucznika, brał udział w walkach na linii Styru i Stochodu. Jako zaufany towarzysz Piłsudskiego został następnie jego przedstawicielem w Naczelnym Komitecie Narodowym. Po aresztowaniu Piłsudskiego w związku z kryzysem przysięgowym Jędrzej Moraczewski został jednym z przywódców Konwentu A – tajnej organizacji skupiającej ważnych przedstawicieli polskiego ruchu niepodległościowego. W swoich poglądach, oprócz całkowitego wyzwolenia Polski, akcentował konieczność wprowadzenia daleko idących reform socjalnych. Dystansował się od krwawej rewolucji w Rosji, postulował wolność polityczną i równość społeczną w opozycji do tradycji rządów silnej ręki.

Tymczasowy Rząd LudowyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Gdy 7 listopada powstał Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej, Moraczewski otrzymał tekę ministra komunikacji. Na polecenie generała Rydza-Śmigłego udał się do Galicji, chcąc pozyskać dla rządu pomoc tamtejszych kręgów wojskowych. Nie udało mu się jednak przekonać generała Bolesława Roi, który zobowiązał się tylko do podporządkowania Piłsudskiemu, na wypadek jego zwolnienia z Magdeburga.
Gdy Piłsudski powrócił do Polski, po rozmowie telefonicznej z politykami gabinetu Daszyńskiego podjął decyzję o utworzeniu nowego rządu, na czele którego postawił właśnie Moraczewskiego.
Rząd Tymczasowy miał działać do momentu wolnych wyborów, pierwszych w niepodległym państwie. Wydawane przezeń edykty miały na celu poprawienie sytuacji socjalnej mieszkańców Polski, były przeprowadzone w stylu państw zachodnich, zdecydowanie odcinając się od „wschodniego chaosu”. Wprowadzono ośmiogodzinny dzień pracy, ustawę o ochronie lokatorów, dekret o walce z paskarstwem. Stało się to przedmiotem krytyki ze bogatszych warstw społeczeństwa, w które wymierzone były owe ustawy. Z kolei większość lewej strony sceny politycznej uznawała te reformy za niewystarczające, co więcej uznawała za celowe dołączenie Polski do ZSRR.

Początki działalności w II RPBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Po wyborach Jędrzej Moraczewski został wybrany posłem na sejm. Objął stanowisko wicemarszałka sejmu i wiceszefa klubu socjalistów. Należał do prawego skrzydła PPS jako zwolennik Piłsudskiego, ale zachował socjalistyczne poglądy. Opowiadał się za upaństwowieniem fabryk i hut oraz przejmowaniem przez państwo zadłużonych i upadających zakładów. Chciał również stałej reprezentacji robotniczych związków zawodowych w parlamencie.
Gdy w 1920 roku wybuchła wojna polsko-bolszewicka, Moraczewski na ochotnika zaciągnął się do polskiego wojska. Wykazał się odwagą na polu bitwy, otrzymał Order Virtuti Militari i Krzyż Walecznych. Na wojnie stracił jednak syna, który zaciągnął się jako szesnastoletni ochotnik.
Po wojnie, w 1922 roku Jędrzej Moraczewski uzyskał po raz kolejny mandat poselski. Był we frakcji PPS współpracującej z Piłsudskim i przygotowującej jego powrót do polityki. W listopadzie 1924 roku objął tekę ministra pracy w rządzie Aleksandra Skrzyńskiego.

Rządy sanacjiBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W czasie przewrotu majowego Moraczewski był jednym z filarów strajku kolejarzy, który ułatwił Piłsudskiemu przejęcie władzy. Uważał, że Piłsudski położy kres walce stronnictw politycznych i doprowadzi do umocnienia się demokracji i socjalizmu w Polsce. W rządzie sanacyjnym Moraczewski został ministrem robót publicznych, co wywołało rozłam w jego partii (przechodzącej do opozycji). Został wykluczony z PPS, uznał więc, że wygasł jego mandat do sprawowania stanowiska, i złożył mandat poselski.
Jako minister robót publicznych zanotował wiele sukcesów w walce z bezrobociem, prowadził akcje odbudowy Kresów Wschodnich, uruchamiał rządowe programy regulacji rzek i elektryfikacji. Jego działalność stała się przedmiotem krytyki wielu środowisk – od liberalnej frakcji obozu sanacyjnego do ziemiaństwa i endecji. W 1929 roku Moraczewski złożył dymisję ze stanowiska ministra. Nie wrócił już do polityki.
Od 1931 roku objął stanowisko prezesa Związku Związków Zawodowych. Utrzymał niezależność tej organizacji od polityki, wciąż walczył o prawa socjalne i poprawę warunków pracy robotników. Jego poglądy polityczno-społeczne ewoluowały coraz bardziej w lewo, postulował między innymi nacjonalizację banków i wielkiego przemysłu, reformę rolną, kontrolę pracowniczą nad zakładami. Podkreślał arbitralną rolę państwa. Zbliżył się do syndykalizmu, wierzył w siłę związków zawodowych i przedstawiał strajk jako najskuteczniejszą broń robotników w walce o prawa socjalne.

II wojna światowaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

II wojna światowa przyniosła tragedię rodzinie Moraczewskich. Syn Jędrzeja, Adam, został zabity w obozie Auschwitz, córka Wanda zmarła w hitlerowskim więzieniu na Pawiaku. Piątego sierpnia 1944 roku, podczas walk o Sulejówek, zginął Jędrzej Moraczewski – przypadkowo trafiony odłamkiem pocisku artyleryjskiego w swoim mieszkaniu.
 


Opracował Ziemowit Karłowicz
Redakcja: Monika Śliwińska