Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Lublin - przedmieście Głusk

Spis treści

[RozwińZwiń]

Historia GłuskaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Miasto Głusk założył w 1688 r. Tomasz Kazimierz z Drzewic Głuski na mocy przywileju króla Jana III Sobieskiego. W XVI-XVIII w. miasto lokowano na terenie wsi Abramowice, która należała do klucza rozległych włości. Pomimo korzystnego usytuowania przy ważnym szlaku handlowym, prowadzącym z Lublina do Rawy Ruskiej, obdarzone królewskim przywilejem na dwa targi w tygodniu i cztery jarmarki rocznie, nigdy nie rozwinęło się ekonomicznie i pozostało lokalnym ośrodkiem handloworzemieślniczym. Jego mieszkańcy utrzymywali się z szewstwa, krawiectwa, kuśnierstwa, bednarstwa, powroźnictwa, wyrobu piwa, drobnego handlu i rolnictwa. Od lat dwudziestych XIX w. stopniowo malała ranga Głuska jako centrum administracyjnego dóbr i siedziby właścicieli majątku. Rozwojowi miasteczka nie sprzyjało też bliskie sąsiedztwo dużych, dobrze rozwijających się miejscowości. Niszczony przez pożary i wyludniony na skutek epidemii, położony na uboczu nowo wybudowanej drogi LublinPiaski, Głusk podupadał. W 1869 r. utracił prawa miejskie. W latach 1870–1954 był siedzibą gminy Zemborzyce. W 1928 r. oddano do użytku budynek szkoły powszechnej, którego fundatorem był Henryk Sachs, właściciel dworu w Abramowicach. Był tu także młyn parowy. W 1989 r. Głusk został administracyjnie włączony do Lublina i stał się dzielnicą miasta, pozostał jednak siedzibą gminy.

Żydzi w Głusku do 1918 r.Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Pierwsi Żydzi pojawili się tu prawdopodobnie w 1638 r., tj. jeszcze przed lokacją miasta, zaś w 1689 r. otrzymali przywilej na utworzenie samodzielnej gminy wyznaniowej, a także budowę synagogi. Na przełomie XVII i XVIII w. wytyczono cmentarz. Mimo trudnych warunków ekonomicznych miejscowa społeczność rozwijała się pod względem demograficznym – w 1765 r. mieszkały tu już 64 rodziny żydowskie. W opuszczonym ratuszu aż do I wojny światowej mieściła się karczma prowadzona przez Żydów. W XIX w. funkcjonowały synagoga, gminny bejt hamidrasz (wzniesiony ok. 1822) i mykwa. W latach osiemdziesiątych XIX w. na czele gminy stał rabin Szalom Cwi Goldbaum. Pod koniec XIX w. spłonęła dzielnica żydowska wraz z zabudowaniami kahalnymi, jednakże już na początku XX stulecia wzniesiono nową, murowaną synagogę.

 

Okres międzywojenny w GłuskuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

 Pod zarządem miejscowej gminy znajdowały się synagoga, drewniany bejt hamidrasz, w budynku którego było również mieszkanie rabina, koszerna ubojnia, drewniana mykwa i mieszkanie dla rzezaków. W 1934 r. rabin Symcha Binem Szafirsztejn ufundował nowy, murowany, kryty blachą budynek gminnej mykwy.

Holokaust w GłuskuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Getto w Głusku zostało utworzone w 1941 r. Oprócz mieszkańców osady Niemcy umieścili w nim 65 Żydów ze Szczecina. W czasie pierwszej deportacji (16 października 1942) do getta w Piaskach przesiedlono z Głuska większość Żydów. Stąd, wraz z mieszkańcami tutejszego getta, wywieziono ich do obozu zagłady w Sobiborze. W listopadzie 1942 r. pozostałych w getcie 30 wysoko wykwalifikowanych żydowskich rzemieślników Niemcy wysłali do obozu koncentracyjnego na Majdanku.

Judaika w GłuskuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Synagoga (nieistniejąca, ul. Miętowa)
Pierwsza synagoga w Głusku powstała prawdopodobnie pod koniec XVII w., tj. w momencie utworzenia samodzielnej gminy. Spłonęła ona pod koniec XIX w., jednakże już na początku XX stulecia w jej miejscu wzniesiono nową, murowaną synagogę. Została ona w znacznym stopniu zniszczona przez Niemców w czasie II wojny światowej. Ruiny budynku stały do lat osiemdziesiątych XX w., jednakże do dziś nie zachował się po niej żaden materialny ślad.

Cmentarz (ul. Zdrowa)
Cmentarz o powierzchni 0,9 ha został założony na przełomie XVII i XVIII w. W czasie II wojny światowej Niemcy przeprowadzali na cmentarzu egzekucje ludności żydowskiej, m.in. rozstrzelali Surę Grenc, jej pięcioletnią córkę.

Warto zobaczyć w GłuskuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

dawny ratusz (połowa XVIII w.), ul. Głuska 144,

kościół pw. św. Jakuba Apostoła (1786–1790), ul. Głuska 145,

drewniana zabudowa z końca XVIII w.

 

 

 

 

Opracowała: Marta Kubiszyn
Artykuł jest fragmentem opracowania: Śladami Żydów. Lubelszczyzna, Lublin 2011