Dzielnice Lublina – Stare Miasto
Nazwą Stare Miasto określa się obecnie teren średniowiecznego Lublina w obrębie murów obronnych, czyli tzw. miasto w murach. Jest to obszar wyznaczony dziś ulicami: Lubartowską, Kowalską, Podwalem i Królewską.
Spis treści
[Zwiń]Nazwa dzielnicy
Nazwa Stare Miasto jest ściśle związana ze wzgórzem, na którym rozwinęło się osadnictwo.
Kalendarium Starego Miasta
Wybrane daty z historii Starego Miasta:
1954 – odbudowa zniszczonych w czasie wojny kamienic, rewaloryzacja.
Początki Starego Miasta
Najkorzystniejsze warunki dla osadnictwa przedstawiało wzniesienie przylegające do grodu od strony zachodniej. W 1317 roku osada otrzymała prawa miejskie. Miasto ściśle związane ze szlakiem tranzytowym zajmuje teren ograniczony od północy, wschodu i południa stromym zboczem. Centralnym punktem Starego Miasta jest rynek o kształcie trapezu, którego zarys – podobnie jak przebieg ulic – jest uwarunkowany ukształtowaniem terenu. Jednym z pierwszych budynków jest kościół farny wybudowany około 1282 roku. Niedługo później pojawia się budynek pierwszego, drewnianego ratusza, zniszczonego podczas pożaru w 1389 roku. W 1342 roku w mieście pojawiają się dominikanie.
Przestrzeń Starego Miasta
Przestrzeń Starego Miasta to obszar otoczony ulicami: Lubartowską, Kowalską, Podwalem i Królewską. Jest to teren pierwotnego osadnictwa na wzgórzu staromiejskim, określanym też jako miasto w murach.
Podczas II wojny światowej obszar Starego Miasta uległ poważnym uszkodzeniom. Podczas nalotów zostały zniszczone niektóre kamienice ulic: Bramowej, Jezuickiej, Olejnej i Rynku. Odbudowa miasta po wojnie została zakończona w 1954 roku.
Obecnie prace rewaloryzacyjne i remontowe są prowadzone stopniowo, w zależności od potrzeb. Ich największe natężenie nastąpiło po 2000 roku.
Ulice i obiekty na terenie Starego Miasta
Ulice:
Stare Miasto w przewodnikach po Lublinie
Obszar Starego Miasta – jak również poszczególne obiekty znajdujące się w jego obrębie – pojawia się we wszystkich przewodnikach po Lublinie, m.in. w Ilustrowanym przewodniku po Lublinie Marii Ronikierowej z 1901 roku, Ilustrowanym przewodniku po Lublinie z 1931 roku, książce Żydowskie miasto w Lublinie Majera Bałabana, Monografii Lublina Alfreda Kobierzyckiego oraz Jak zwiedzić w ciągu jednego dnia pamiątki Lublina Tadeusza Ciświckiego.
Zenon Sierpiński, autor najstarszego przewodnika Obraz miasta Lublina, wydanego w 1839 roku, pisał:
Rynek starego miasta. Wspaniałemi o trzech lub czterech piętrach kamienicami okolony, w pośrodku ma piękny ratusz. Kamienice w rynku równie jak na ulicy Grodzkiej i Jezuickiej stawiane są podług dawnego budownictwa; mury w nich grube, mocne i nad dach wyniesione, bramy lub drzwi wielkie żelazne u góry zaokrąglone. Rynek ten długi jest kroków 100, szeroki 80, przed dziesięcioma jeszcze laty sprzedawano w nim różne warzywa, mleko, drzewo i t.p. za czasów Polskich obok Ratusza stały budy przekupniów do Rajców miejskich należące.
Wspomnienia o Starym Mieście
Julia Hartwig:
Na Stare Miasto zawsze zapuszczałam się z uczuciem troszeczkę takiej jakby obawy, że to jest mało znane dla mnie, tajemnicze, nie mówiąc o tym, że bardzo piękne. To była dzielnica częściowo żydowska, ale też był tam Trybunał, były jakieś administracyjne ośrodki, a równocześnie bardzo dużo kościołów i to się wszystko tam stykało.
Edward Hartwig:
[...] to były małe tereny ale one miały pewien nastrój inny, tam się nie spotkało nigdy żadnego księdza, ani siostry, tam nie było kościołów, tam była bożnica i całe ich królestwo to były trzy podwóreczka, to było bardzo ciekawe.
Jacek Ossowski:
Bardzo lubiłem chodzić właśnie na ulicę Grodzką, na Rynek Starego Miasta. Bardzo mi smakowały bajgle, które nie wiem kto to piekł, ale w każdym razie były w koszykach sprzedawane; przeważnie Żydówki sprzedawały te bajgle, w olbrzymich ilościach – pełny koszyk i to było wspaniałe. Do dzisiejszego dnia czuję ten smak, ale w każdym razie nigdzie nie mogę znaleźć takiego smaku jaki one miały – te bajgle. Były bardzo dobre również „plecionki” takie sprzedawane, zresztą pachniało cebulą ze względu na to, że oni bardzo dużo tych cebularzy piekli, tych piekarni było kilka, nawet jedna piekarnia była właśnie na ulicy Jezuickiej, przy końcu, bardzo blisko Bramy Krakowskiej. Był również prawie że przylegający sklep – to się nazywało sklep, ponieważ tam były owoce i słodycze, lody, nie w rożkach, tylko takie w dwóch plasterkach nakładane łyżką – to się nazywała sodówka.
Symcha Wajs:
W dzielnicy Starego Miasta wszystkie sklepy były wtedy przemysłowe. Dużo sklepów należało do biednych ludzi, biednych kupców. Takie małe, zaniedbane sklepiki. Brama Krakowska miała przed wojną cztery okna i jeszcze jedno większe okno na obraz, który wisiał w środku między tymi czterema oknami. [...] Chodziłem [przez] sześć tygodni Grodzką do pracy. Tędy miałem najbliżej z Krakowskiego Przedmieścia. Ale w ogóle często chodziłem tutaj. Tu było tyle sklepów, tyle składów, tyle magazynów, że trudno było się przepchać, a nie miałem żadnego zainteresowania, żeby zobaczyć jak wygląda folklor żydowski, biedota żydowska, jak wygląda ten prosty naród, który świętował tylko w sobotę. Sześć dni się pracowało, ubrani byli po żydowsku, w kapotach, panie były w długich sukniach. Peruki na głowie, długie suknie. Zbierały się, rozmawiały, opowiadały sobie.
Ludzie związani ze Starym Miastem
Sebastian Klonowic
Franciszka Arnsztajnowa
Wincenty Pol
Jan Riabinin
Henryk Wieniawski
Ikonografia Starego Miasta
Stare Miasto w Lublinie jest najczęściej pojawiającym się tematem w Ikonografii Lublina. Pojawia się na widokach Lublina: Hogenberga i Brauna, Pożar miasta Lublina, a także polichromii z kamienicy Lubomelskch.
Brama Krakowska, Brama Grodzka, Wieża Trynitarska, kościół Dominikanów, ulica Złota pojawiają się najczęściej zarówno w malarstwie i grafice a także w fotografii. Praktycznie wszyscy artyści przybywający do Lublina, począwszy od Adama Lerue, skończywszy na Leonie Wyczółkowskim malują wybrane miejsca i obiekty z terenu Starego Miasta. Fotografem, który w sposób szczególny udokumentował Stare Miasto jest Edward Hartwig, który swoją przygodę fotograficzną zapoczątkowaną fotografowaniem Starego Miasta w Lublinie kontynuował wielokrotnie po wojnie.
Współczesne życie w dzielnicy
Działania edukacyjne i animatorskie na Starym Mieście
Dane z bazy adresowej w serwisie Latarnia. Wirtualne Centrum Edukacji i Animacji im. Barbary Koterwas
Literatura
- Denys M., Wyszkowski M., Lublin i okolice, Idea Media, Lublin 2000.
- Gawarecki H., O dawnym Lublinie. Szkice z przeszłości miasta, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1974.
- Gawarecki H., Gawdzik C., Ulicami Lublina, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1976.
- Kopciowski D., Ochrona zabytków Lublina. 1919–2000. Wybrane fakty i zdarzenia, [w:] Lameński L., Życie artystyczne Lublina 1901–2001, Lublin 2001.
- Nowak B., Lublin, Lublin 2000.
- Ostrowski W., Wprowadzenie do historii budowy miast. Ludzie i środowisko, Warszawa 2001.
- Sierpiński Z., [reprint] Obraz miasta Lublina, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2002.