Widmowa biblioteka Józefa Czechowicza – dramaty
Z listów i dzienników Józefa Czechowicza ze wzmianek w różnych tekstach prasowych oraz ze wspomnień jego przyjaciół możemy dowiedzieć się o wielu planowanych i nigdy nie zrealizowanych przez poetę publikacjach (dramaty, powieści, tomiki wierszy, tłumaczenia itp.).
Spis treści
[Zwiń]Henryk Pobożny (1920)
Zaczątki dramatu o księciu Henryku Pobożnym powstawały jeszcze w dzieciństwie a wrócił do niego podczas służby wojskowej w 1920 roku. O dramacie tym dowiadujemy się z dziennika poety prowadzonego w tym czasie:
15 IX. Od kilku dni noszę się z projektem napisania dramatu o ks. Henryku Pobożnym, który bije się za nic. I ginie za nic pod Lignicą, bez wiary w zwycięstwo. Naturalnie wiąże się to z moim odczuciem obecnej wojny. Nie wierzę w zwycięstwo, ale uważam, że należało pójść na wojnę, jak szli powstańcy 1863 roku, przed którymi również nie było zwycięstwa. Ale trzeba. W zeszyciku moim dawnym, dziecinnym pismem zapisane: Henryk żyje bardzo związany z matką swoją, Jadwigą. Zbliża się ku Śląskowi groza tatarska. Henryk wyjdzie w pole, lecz wie, że nie zwycięży, i to jest jego smutek. W izdebce Salomei, dwórki zjawia się archanioł Gabriel i zwiastuje jej, że tej nocy po cichu będzie na świecie naszym Pan Jezus. O północy przed bitwą straże wprowadzają ubogiego. To On. Zasiada do późnego posiłku z księciem i jego matką. Salomea i Jadwiga obmywają Mu nogi.
— Wprowadzę cię w raj męki – mówi Pan Jezus do księcia.
O świcie wyrusza rycerstwo z zamku (vide obraz Matejki).
Na tym kończy się sprecyzowana część pomysłu1.
2 października. – Może tu walczyli ongiś powstańcy? Brzeziny żółkną, sosny za wiatrem pachną. Pewno tu umierali. Nad drzewami idzie huk detonacyj, odbija się o pnie, ogarnia nas ze wszystkich stron. Czuję napięcie nerwowe. Spoglądam na blade niebo październikowe. Po latach znów tu zadudnią armaty, a młodzieńcy dwudziestoletni będą jak my, przeczuwali jutrzejszy bój2.
Nic więcej nie wiemy o dramacie Henryk Pobożny.
19-go marca 1915 (1932)
W „Kurierze Lubelskim” z roku 1932 w nocie pt. Akademia „Legionu Młodych” możemy przeczytać, że w sali kina „Corso” doszło do pierwszej scenicznej realizacji utworu Czechowicza zatytułowanego 19. marca 1915 roku, o czym możemy przeczytać:
Akademia ku czci Marszałka Piłsudskiego odbyła się w Sali kina „Corso”, urządzona staraniem Akademickiego Związku Pracy dla Państwa „Legion Młodych” oraz komendy Okręgu Nr 2 Związku Strzeleckiego w Lublinie. Na akademię przybył d-ca O.K. II gen Dobrodzicki, szef bezpieczeństwa p. Fiala i inni oraz tłumy publiczności. Na program złożyły się obrazki z życia legionowego pt. 19–go marca 1915 roku roku w trzech odsłonach, rzecz opracowana przez red. Czechowicza, reżyseria dyr. Teatru p. Barwińskiego. Wykonawcami byli członkowie Tow. Śpiewaczego „Echo”. W przerwach produkowała się orkiestra Zw. Strzeleckiego3.
Tekst tego scenicznego utworu nie zachował się i ta notatka prasowa jest to jedyną informacją o utworze Józefa Czechowicza.
Pirat (1937)
O dramacie eksperymentalnym Pirat Józefa Czechowicza wspomina Tadeusz Kłak:
Istnieje niezwykle ciekawa informacja, zamieszczona w „Kurierze Wileńskim” (1937, nr.146), nie potwierdzona jednak przez inne źródła, mówiąca, iż Czechowicz napisał trzyaktowy dramat eksperymentalny, który miał otrzymać tytuł Pirat. Utwór ten, pisany bez myśli o scenie, miał się ukazać w publikacji książkowej4.
Trzy dramaty (1938)
„Ateneum” z maja 1938 roku zapowiadało publikację Trzech dramatów w bibliotece pisma5. Niestety, nigdy nie doszło do tej publikacji.
Nieukończone dramaty (1939)
W rozmowie radiowej z Janem Śpiewakiem odbytej w roku 1939 poeta mówi:
Mam na warsztacie dwa dramaty, z których jeden można by w skrócie nazwać psychologicznym, drugi zaś historycznym. Te mechanicznie zaznaczone granice nic nie określają, bo oba dramaty są właściwie psychologiczne z tą tylko różnicą, że w jednym podmiotem są ludzie współcześni, w drugim – Bolesław Śmiały i jego najbliżsi. W tym ostatnim rozwiązuję na planie artystycznym , nie zaś historycznym, zagadkę upadku wielkiego króla, przy czym lektura przygotowawcza wskazała mi drogę prawdopodobieństwa6.
Literatura
Czechowicz J., Notatki pamiętnikowe 1920 roku, [w:] Koń rydzy, Lublin 1990.
Czechowicz J., Przypomnienie tamtych dni, [w:] Koń rydzy, Lublin 1990.
Czechowicz J., Wyobraźnia stwarzająca.
Kłak T., Dwa teatry Józefa Czechowicza, [w:] Czechowicz J., Utwory dramatyczne, Lublin 1978.
Kłak T., Reporter Róż, Katowice 1978.
„Kurier Lubelski” 1932 nr 80, 20 marca.
Przypisy
- Wróć do odniesienia J. Czechowicz, Notatki pamiętnikowe 1920 roku, [w:] Koń rydzy, Lublin 1990, s. 380–381.
- Wróć do odniesienia J. Czechowicz, Przypomnienie tamtych dni, [w:] Koń rydzy, Lublin 1990, s. 384.
- Wróć do odniesienia „Kurier Lubelski” 1932 nr 80, 20 marca.
- Wróć do odniesienia T. Kłak, Reporter Róż, Katowice 1978, s. 98.
- Wróć do odniesienia T. Kłak, Dwa teatry Józefa Czechowicza, [w:] Józef Czechowicz, Utwory dramatyczne, Lublin 1978, s. 6.
- Wróć do odniesienia J. Czechowicz, Wyobraźnia stwarzająca, s. 149.