„Kamień” (1927) Józef Czechowicz

Kamień debiutem CzechowiczaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Tomik Kamień wydany w lipcu 1927 roku w Lublinie nakładem Biblioteki Reflektora był książkowym debiutem Czechowicza.

Zapowiedź jego wydania ukazała się 21 lipca 1927 roku w „Literaturze i Nauce”, dodatku do „Ziemi Lubelskiej”:

Kamień Józefa Czechowicza.

W dniach najbliższych ukaże się na półkach księgarskich dawno zapowiedziany zeszyt wierszy Józefa Czechowicza, poety z grupy „Reflektora”, pod tytułem Kamień. Książka niewątpliwie będzie sensacją literacką sezonu. Dla zapoznania czytelników z genreem oryginalnego poety podajemy poniżej następujący wiersz”¹.

Dzięki tej notatce wiemy, że Kamień ukazał się w ostatnich dniach lipca 1927 roku. O genezie powstania tomiku dowiadujemy się z autobiograficznej noty poety przeznaczonej do Antologii współczesnych poetów lubelskich: „odkrywa" go [Czechowicza] w roku 1925 znany krytyk Czesław Bobrowski, który też zachęcił go do wydania pierwszego zbiorku poezyj. Zbiorek ten p.t. Kamień ukazał się w roku 1927 jako jeden z zeszytów Biblioteki „Reflektora". Następstwem tej publikacji stało się oficjalne wejście Czechowicza do literatury przy akompaniamencie pochwalnych recenzji”². 

Historia powstania tomiku KamieńBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Pierwotnie przygotowywany przez Czechowicza jeszcze w 1926 roku debiutancki tomik wierszy miał nazywać się Pierwszy pryzmat. Tomik pozostał jednak w sferze nigdy nie zrealizowanych planów.

W maju 1927 roku Czechowicz sporządził odręczną makietę tomiku, nad którym wtedy pracował i nazywał go Dni chłopca. W okresie między majem a lipcem 1927 roku poeta zdecydował się na zmianę tego tytułu na Kamień.

Wybór tytułu tomikuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Konrad Bielski:

W końcu książka była gotowa i w lipcu 1927 ukazała się na półkach księgarskich. Tytuł nosiła Kamień. Tak ją ochrzcił autor. [...] Pytałem Józia, dlaczego ma być taki – odpowiedział krótko, że tak jest najlepiej. Wynikało z tego, że decyzja powstała od razu i w sposób stanowczy [...]. Tytuł wybrał Czechowicz [...]. Na temat tego tytułu wiele było rozważań i dyskusji. Mnie na przykład nie zachwycał ten Kamień i nie bardzo rozumiałem jego genezę i uzasadnienie. Czechowicz nie chciał, czy też nie umiał tego wytłumaczyć. Powiedział, że tak jest najlepiej i tak musi być. I pewno miał rację³.

I jeszcze jedna ciekawostka dotycząca tytułu tego tomiku. Konrad Bielski:

Dowiedziałem się niedawno, że znakomity poeta Osip Mandelsztam debiutował w roku 1913 tomem poezji zatytułowanym Kamień [...]. Wobec tego pozostaje ciekawe zjawisko, że dwaj wybitni poeci, tak oddaleni w czasie i przestrzeni, wybierają ten sam tytuł dla pierwszej swej poetyckiej książki i to tytuł na wskroś oryginalny. Na pewno każdy z nich wtedy myślał, że nazywa rzecz jedynym, niepowtarzalnym imieniem⁴.

Przygotowania do druku (lipiec 1927)Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Czechowicz bardzo starannie przygotował pod względem edytorskim swój debiutancki tomik. Osobiście decydował o wyglądzie okładki, układzie wierszy, kroju użytej do druku czcionki, a także o wyborze papieru.

Dodajmy, że debiutancki tomik poezji Czechowicza drukowany był (zapewne na kredyt) w drukarni Sztuka przy ulicy Kościuszki 8, której właścicielem był Franciszek Głowiński. Okazuje się, że poeta miał kłopoty z uregulowaniem zapłaty – wspomina o tym w liście (2 września 1929 roku) do Gralewskiego:

Co słychać u Franka? Jestem wobec niego oszustem, bo nie mogę mu zapłacić za Kamień”⁵. 

OcenyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Pierwsza recenzja Kamienia ukazała się 13 listopada 1927 roku w „Literaturze i Nauce” dodatku do „Ziemi Lubelskiej”. Był to tekst pod tytułem O przecinku i poezji… napisany w Londynie, w październiku 1927 roku przez Juliana Krzyżanowskiego.

Konrad Bielski:

Pomimo [...] małego nakładu i braku jakiejkolwiek reklamy – Kamień Czechowicza stał się wydarzeniem literackim. Nawet krytyka stołeczna go zauważyła i nazwisko Czechowicza stało się głośne. Pierwszy krok na drodze do sławy został zrobiony⁶.

Kazimierz Andrzej Jaworski:

[...] wydany w roku 1927 w Bibliotece Reflektora Kamień (uderzająca oryginalnością publikacja i duży format, zwykły papier pakowy, brak interpunkcji), zawierający trzynaście wierszy, zwrócił na autora powszechną uwagę: tak świeży, nowatorski i samoswój ukazał się w nich poeta. To tutaj znalazł się jeden z piękniejszych liryków Czechowicza – Na wsi⁷.

Humorystyczną historię związaną z tomikiem Czechowicza opowiedział Jerzy Zagórski:

Miłosz kiedyś przyniósł tom Czechowicza Kamień mówiąc, że jego sympatia ten tomik wręczyła mu na imieniny. To najlepiej miało o niej świadczyć. Skoro taki tomik dała, to ją nobilitowało w naszej opini⁸.

Drugie wydanie tomikuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Czechowicz planował drugie wydanie Kamienia, niestety nic z tego nie wyszło. W liście wysłanym 10 czerwca 1933 roku z Lublina do Kazimierza Andrzeja Jaworskiego napisał:

„Jesienią też wyjdzie drugie wydanie mego pod firmą Związku”⁹.

Opis tomiku KamieńBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Treść strony tytułowej

Józef Czechowicz Kamień
Biblioteka Reflektora Lublin 1927

ZawartośćBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Inwokacja, Na wsi, Kołysanki, Pędem, Śmierć, Odpowiedź, Koniec Rewolucji, Knajpa, O niebie, Więzień miłości, Front, Brzeg bez Nadziei.

Informacje dodatkowe (z zachowaniem oryginalnej pisowni i układu tekstu):Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Nakładem Biblioteki Reflektora tłoczono w Lublinie
W drukarni Sztuka Składali Józef Banasiuk i Jan Janiszewski Odbijał Stanisław Ball
Łamał Aleksander Krzyżanowski Druk ukończono w Lipcu Tysiąc Dziewięćset Dwudziestego Siódmego Roku
Odbito 500 Egzemplarzy Numerowanych
Oraz 25 Na Papierze Mirkowskim
Czerpanym z Podpisem Autora

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Bielski K., Most nad czasem, Lublin 1963.
Bielski K., Z moich wspomnień, [w:] Spotkania z Czechowiczem. Wspomnienia i szkice, oprac. Pollak S., Lublin 1971.
Jaworski K. A., Józef Czechowicz, [w:] Spotkania z Czechowiczem. Wspomnienia i szkice, oprac. Pollak S., Lublin 1971.
List do Kazimierza A. Jaworskiego, [w:] J. Czechowicz, Listy, oprac. Kłak T., Lublin 1977.
Rękopis noty biograficznej Czechowicza (Zalewski L. ks., Materiały do Antologii współczesnych poetów lubelskich), Zbiory WBP im. Hieronima Łopacińskiego, rkps 2156, k. 273.
Rozmowa z Jerzym Zagórskim, [w:] Zięba J., Rozmowy o Józefie Czechowiczu, Lublin 2006.
„Ziemia Lubelska”, nr 198 z 21 lipca 1927 roku, dodatek „Literatura i Nauka”.

PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1. Wróć do odniesienia „Ziemia Lubelska”, nr 198 z  21 lipca 1927 roku, dodatek „Literatura i Nauka”, s. 3.
2. Wróć do odniesienia Rękopis noty biograficznej Czechowicza (ks. Ludwik Zalewski, Materiały do „Antologii współczesnych poetów lubelskich”), Zbiory WBP im. Hieronima Łopacińskiego, rkps 2156, k. 273.
3. Wróć do odniesienia K. Bielski, Most nad czasem, Lublin 1963, s. 196.
4. Wróć do odniesienia K. Bielski, Z moich wspomnień, [w:] Spotkania z Czechowiczem. Wspomnienia i szkice, oprac. S. Pollak, Lublin 1971, s. 109.
5. Wróć do odniesienia K. Bielski, Z moich wspomnień, [ w:] Spotkania z Czechowiczem. Wspomnienia i szkice, oprac. S. Pollak, Lublin 1971, s. 109.
6. Wróć do odniesienia K. Bielski,  Most nad czasem, Lublin 1963, s. 196.
7. Wróć do odniesienia K.A. Jaworski, Józef Czechowicz, [w:] Spotkania z Czechowiczem. Wspomnienia i szkice, oprac. S. Pollak, Lublin 1971, s. 114.
8. Wróć do odniesienia Rozmowa z Jerzym Zagórskim, [w:] J. Zięba, Rozmowy o Józefie Czechowiczu, Lublin 2006, s. 56.
9. Wróć do odniesienia List do Kazimierza A. Jaworskiego, [w:] J. Czechowicz, Listy, oprac. T. Kłak, Lublin 1977, s. 223.