Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Kościół parafialny pw. św. Floriana i św. Katarzyny w Gołębiu

Kościół parafialny w Gołębiu jest przykładem bardzo nietypowego na terenie Lubelszczyzny renesansu północnego. Znajdujący się nieopodal Domek Loretański jest pierwszą tego typu budowlą na ziemiach polskich.

 

Spis treści

[RozwińZwiń]

LokalizacjaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Świątynia wznosi się nieopodal wiślanego brzegu, z daleka od zwartej zabudowy mieszkalnej.

 

FunkcjaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kościół rzymskokatolicki, sanktuarium Matki Bożej Loretańskiej.

HistoriaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Pierwsze wzmianki o osadzie gołębskiej pochodzą z XII wieku, zaś tamtejsza parafia najwcześniej pojawia się w dokumentach źródłowych w 1325 r. Dawna nazwa miejscowości brzmiała: Gołębie, Gołambie - najprawdopodobniej od nazwiska pierwotnych właścicieli. Jeszcze w średniowieczu wieś stała się częścią dóbr królewskich i była nią aż do XVIII wieku.
Wczesna historia parafii w Gołębiu jest niejasna. Mówi się o istnieniu dwóch kościołów, które miał jakoby wystawić Kazimierz Sprawiedliwy, chociaż nie jest to do końca potwierdzone. Faktem jest, że w dokumentach z początku XV w. pojawia się dwóch proboszczów. Związane było to zapewne z istnieniem podwójnego patronatu nad wsią – rycerskiego i królewskiego, z których każdy mógł być reprezentowany przez swojego plebana.
Sytuacja uległa zmianie w 1419 roku, kiedy zmarł jeden z proboszczów, a drugi wystarał się u króla o połączenie dwóch parafii pod jego patronatem. Od strony formalnej zostało to zatwierdzone dużo później. Dekret o połączeniu dwóch parafii został przedstawiony dopiero Zygmuntowi III przez proboszcza gołębskiego ks. Jana Koźmińskiego. Ostatecznie został zatwierdzony w 1602 roku przez biskupa krakowskiego Bernarda Maciejowskiego. Warto wspomnieć, że proboszczami parafii w Gołębiu byli wybitni dostojnicy z kancelarii monarszej, m. in. późniejszy biskup Jan Dantyszek i Stanisław Hozjusz.
W 1474 r., po wydzieleniu z województwa sandomierskiego nowego obszaru administracyjnego – województwa lubelskiego, Gołąb pozostał w województwie sandomierskim. Administracyjny związek  z Lubelszczyzną przyniosły mu dopiero czasy rozbiorów.
Obecny kościół parafialny w Gołębiu został wzniesiony w latach 1628–1638 przez ówczesnego proboszcza, ks. Szymona Grzybowskiego. Równolegle z nim, z fundacji Jerzego Ossolińskiego, wzniesiony został Domek Loretański – najwcześniejszy na ziemiach polskich. Idea budowania takich domków, wzorowanych na oryginale znajdującym się w Loreto, rozpowszechniła się w Europie w początkach XVII wieku, docierając także na ziemie Rzeczpospolitej. W późniejszych czasach na ziemiach polskich powstały kolejne domki. W XVII w. w domku gołębskim odbywały się nabożeństwa. W czasie potopu szwedzkiego Domek Loretański uległ zniszczeniu. Pożary i wylewy Wisły wpłynęły też na zarysowanie się ścian, dlatego w 1720 r. wzmocniono je żelaznymi ankrami, a prezbiterium skarpami. Domek odremontowano w I poł. XIX w. Ponownie zniszczony został podczas II wojny światowej, zaś odbudowany w 1965 r. Duża liczba wotów pochodząca z jego uposażenia, razem z kosztownościami z kościoła parafialnego, została ofiarowana Tadeuszowi Kościuszce na cele powstania.

KalendariumBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

XII w. – pierwsze wzmianki o wsi Gołąb
1170–1183 – przypuszczalna data wystawienia przez Kazimierza Sprawiedliwego dwóch drewnianych kościołów
1325 – pierwsza wzmianka na temat parafii w dokumentach źródłowych
1419 – połączenie dwóch parafii w jedną, pod patronatem królewskim
1602 - dekret o połączeniu parafii zatwierdzony przez biskupa Bernarda Maciejowskiego
1628–1638 – budowa obecnego kościoła i Domku Loretańskiego
5 IX 1638 – poświęcenie kościoła przez biskupa Tomasza Oborskiego
12 IX 1638 - poświęcenie Domku Loretańskiego
1850 – kościół w stanie ruiny, remont staraniem ks. prałata Ignacego Gawlikowskiego  
1880 – wymiana drewnianej podłogi na posadzkę
1903–1914 – remont generalny, pokrycie ścian i sklepienia kościoła malowidłami roślinnymi, istniejącymi do lat 60.
1915 - poważne uszkodzenie świątyni w wyniku ostrzału artyleryjskiego
1945–1951 – remont kościoła po kolejnych, poważnych zniszczeniach wojennych

ArchitektBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Nieznany

StylBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

OpisBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kościół parafialny pw. św. Floriana i św. Katarzyny w Gołębiu to budowla murowana z czerwonej cegły, nieotynkowana. Nawa główna prostokątna, półkolista absyda, od strony zachodniej masyw dwóch wież. Dach po odbudowie z 1948 r. pokryty blachą ocynkowaną. Portal główny manierystyczny. Obramienia okien, górne części pilastrów i gzymsy ozdobione płaskorzeźbami o motywach roślinnych. Nad portalem wmurowana łacińska tablica fundacyjna.

Wejście do kościoła poprzedzone przedsionkiem w części międzywieżowej. Nad nim znajduje się prospekt organowy.

Wnętrze świątyni duże, jasne. W ścianach głębokie arkady, pomiędzy nimi pary kolumn, wraz z gzymsami tworzące rytm wnętrza.
Sklepienie kolebkowe, pokryte sztukaterią, profilowane żebra układają się w rysunek. U nasady sklepienia znajdują się wielkie owalne medaliony, z płaskorzeźbionymi popiersiami apostołów. W występach belkowania umieszczone zostały popiersia proroków.
Nad belkowaniem poprzecznym, pod sklepieniem umieszczona jest balustrada drewniana, dzieląca kościół na dwie części. Na jej wysokości znajduje się drugi rząd mniejszych okien, rozmieszczonych zgodnie z wnękami części dolnej.
Wyposażenie kościoła pochodzi z XVII wieku: renesansowa ambona, chrzcielnica ufundowana przez proboszcza gołębskiego ks. Alberta Rochlewskiego, sygnowana datą 1598. Oprócz nich w kościele znajduje się para ław kolatorskich oraz dwa konfesjonały, pochodzące z 1639 roku, a także manierystyczny, dwunastoramienny świecznik.
Ołtarze główny i boczny, pochodzące z przełomu XIX/XX wieku, w stylu neobarokowym. Na południe od kościoła parafialnego, równolegle do jego osi, znajduje się Domek Loretański. Jest to budowla o bryle prostopadłościanu, zbudowana na planie prostokąta, dwukondygnacyjna. Dolna kondygnacja podzielona ryzalitami i kolumnami, w górnej podział ryzalitowo–edikulowy. W kondygnacji dolnej, w ryzalitach pomiędzy jońskimi kolumnami znajdują się ceramiczne rzeźby proroków, których oryginały zostały obecnie przeniesione do kościoła, a na ich miejscu ustawiono kopie. Elewacja została opracowana w parach: północ – południe, wschód – zachód. W ścianach Domku Loretańskiego wmurowano cztery portaliki – dwa od strony południowej i dwa od strony północnej, wszystkie ozdobione przez postacie ewangelistów. Nad portalami znajdują się prostokątne pola, w których niegdyś istniały malowidła  przedstawiające sceny z życia Chrystusa. Domek pokryty wklęsłym dachem ukrytym za wysoką attyką. We wnętrzu znajdują się cenne freski odkryte w latach 1982–1986 podczas prac konserwatorskich.
 
 
                                                                                                                   Opracowała Agata Witkowska

 

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Dobrowolski T., Sztuka polska, Kraków 1979.
Gawarecki H., Lubelszczyzna, przewodnik, Warszawa 1979.
ks. Kawałko P. (red.), Skarby Lubelszczyzny, Lublin 2005.
Kozak B., Zabytki Gołębia, Gołąb 1991.
Michalczuk S., Domek Loretański w Gołębiu. Geneza jego treści ideowych i artystycznych, Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Warszawa 1969.
Miłobędzki A., Architektura polska w XVII w., Warszawa 1960.
Parfianowicz K., Domek Loretański w Gołębiu i grupa dzieł architektoniczno–rzeźbiarskich [w :]  Studia Puławskie, Puławy 1978.
ks. Zahajkiewicz M. (opr.), Diecezja lubelska. Informator historyczny i administracyjny. Lublin 1985.