Wieża Trynitarska w Lublinie
Wieża Trynitarska jest najwyższym punktem zabudowy staromiejskiej Lublina. Została wzniesiona w 1693 roku w miejscu dawnej furty miejskiej jako dzwonnica. Dzisiejszy wygląd zawdzięcza przebudowie z 1819 roku, a jej nazwa pochodzi od zakonu trynitarzy, którzy rezydowali w budynkach pojezuickich w latach 1781–1814.
Spis treści
[Zwiń]Lokalizacja
ul. Królewska 10
Funkcje
Budowla łączy funkcje wieży i bramy. W przeszłości była dzwonnicą i wagą miejską. Obecnie w wieży mieści się Muzeum Archidiecezjalne, a na jej szczycie znajduje się taras widokowy.
Historia
W średniowieczu, w miejscu gdzie dziś stoi Wieża Trynitarska, znajdowała się niewielka furta w murach obronnych miasta, która w 1560 roku została przebudowana na bramę miejską. Niedługo potem stała się furtą klasztorną łączącą miasto z zabudowaniami jezuitów, które znajdowały się poza jego murami. W 1627 roku mieszkańcy Lublina podarowali zakonnikom ogromny dzwon. Zrodził się wtedy pomysł nadbudowania wieży nad furtą, jednak fundusze na realizację tego pomysłu znalazły się dopiero w 1693 roku, gdy Dorota z Łyczków Zamoyska ofiarowała na ten cel 4500 złotych.
Pożar z 1752 roku oszczędził wieżę, lecz po rozwiązaniu zakonu jezuitów (1772) obiekt wraz z całym kompleksem klasztornym zaczął popadać w ruinę. Komisja Edukacji Narodowej przekazała obiekty klasztorne w ręce zakonu trynitarzy, lecz zakonnicy nie zdołali ich utrzymać i w 1814 roku opuścili zabudowania. Rok później rozpoczęła się rozbiórka zniszczonych gmachów i w efekcie powstał obszerny plac katedralny.
Od początku XIX wieku w furcie znajdowała się waga miejska będąca źródłem stałych i dużych dochodów miasta.
W 1819 roku rozpoczęto przebudowę wieży, którą zlecono włoskiemu architektowi – Antonio Corazziemu. Obiekt otrzymał neogotycką szatę oraz ośmioboczną nadbudowę ze stożkowym dachem krytym blachą. Prace ukończono w 1827 roku. Od tego czasu wygląd wieży nie uległ większym przeobrażeniom mimo przeprowadzanych prac renowacyjnych. W okresie II wojny światowej, podczas bombardowania Lublina, został uszkodzony dach oraz okna wieży, a wnętrze zostało zdewastowane.
Ostatni remont, w latach 1975–1978, wykonano na potrzeby Muzeum Archidiecezjalnego, które ma siedzibę w tym miejscu do dnia dzisiejszego.
Kalendarium
1560 – przebudowa średniowiecznej furty;
1582 – przybycie pierwszych jezuitów do Lublina (S. Warszewicki i S. Wysocki) w celu budowy kościoła i klasztoru;
1585 – nadanie przez Stefana Batorego przywileju jezuitom umożliwiającego budowę klasztoru poza murami miasta;
1586 – rozpoczęcie budowy zespołu klasztornego według projektu Jana Marii Bernardoniego i Józefa Briccio;
1604 – konsekracja kościoła jezuitów przez bpa krakowskiego Bernarda Maciejowskiego, fundatora klasztoru;
1617 – wieża widoczna na sztychu Hogenberga i Brauna jako furta miejska;
1627 – ufundowanie dzwonu „Jan” przez mieszczan lubelskich dla klasztoru jezuitów oraz plany rozbudowy i podwyższenia bramy z przeznaczeniem na dzwonnicę;
1693 – Dorota z Łyczków Zamoyska, kasztelanowa Kijowa, przekazuje znaczną sumę na budowę dzwonnicy;
1773 – rozwiązanie zakonu jezuitów;
1781 – zabudowania klasztorne jezuitów przejmują trynitarze;
1814 – trynitarze opuszczają Lublin, zabudowania klasztorne przechodzą w ręce władz miejskich;
1819–1827 – nadbudowa Wieży Trynitarskiej w stylu neogotyckim, według projektu Antoniego Corazziego, za sprawą biskupa Skarszewskiego;
1860 – przygotowania wieży do remontu według projektu Juliana Ankiewicza;
1894 – realizacja projektu remontu z 1860 roku;
1914–1918 – zniszczenie obiektu przez działania wojenne oraz zagrabienie dzwonu „Jan” przez wojska rosyjskie;
1949–1952 – usuwanie powojennych zniszczeń na Wieży Trynitarskiej przez firmę Sokołowskiego;
1975–1978 – remont i prace adaptacyjne wieży dla celów muzeum. Wymiana zewnętrznego poszycia górnej partii wieży (5,5 t blachy miedzianej). Konserwacja oraz złocenie koguta wieńczącego szczyt wieży.
Architekci
Jan Maria Bernardoni i Józef Briccio – architekci zakonni, którzy wznosili kompleks jezuicki w Lublinie.
Antonio Corazzi – autor projektu przebudowy fasady katedry i Wieży Trynitarskiej.
Julian Ankiewicz – prace renowacyjne z II połowy XIX wieku.
Styl
W okresie średniowiecza, w grubych murach obronnych miasta mieściła się niewielka furta, która pod koniec XVI wieku została przebudowana na bramę. Dopiero u schyłku XVII wieku powstała neogotycka wieża.
Opis budynku
Budowla wzniesiona na planie kwadratu, neogotycka, otynkowana, w dolnej części murowana z cegły, w górnej drewniana. W dolnej kondygnacji znajduje się przejście sklepione łukiem ostrym, zwieńczone odcinkiem trójkątnie złamanego gzymsu. Dolna część obiektu jest siedmiokondygnacyjna, trójosiowa. Została pokryta ostrołukowymi płycinami oraz półokrągłymi i ostrołukowymi otworami okiennymi, a także płytkimi niszami wypełnionymi motywem laskowań i płycinami w formie rombów, które zostały ozdobione motywem trójliści. Górna kondygnacja jest dwustopniowa, wykonana na planie ośmioboku, zwieńczona dachem stożkowym pokrytym blachą miedzianą. Dekoracje górnej części stanowią ostrołukowe porte-fenetre, okulusowe blendy, prześwity, arkadki, maswerki oraz trójkątne szczyciki.
We wnętrzu obiektu znajdują się drewniane schody oraz potężna drewniana konstrukcja. Wnętrze pozbawione jest neogotyckich dekoracji.
Otoczenie
Wieża Trynitarska od północy przylega do budynku Archiwum Państwowego, od południa do gmachu dawnego Kolegium Jezuickiego, od wschodu przed Wieżą znajduje się plac katedralny, natomiast od zachodu otwiera się na ulicę Gruella.
Literatura
Żywicki J., Architektura neogotycka na Lubelszczyźnie, Lublin 1998.
