Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Etnografia Lubelszczyzny - uprawa roślin w lubelskich gospodarstwach chłopskich

Niektóre rośliny uprawiane w lubelskich gospodarstwach chłopskich na przełomie XIX i XX w. znano już w okresie neolitu, inne zaadoptowano z gospodarki folwarcznej, a na upowszechnienie kolejnych dostarczanych przez chłopów ludności miejskiej presję wywierał rynek. Na pierwszym miejscu uprawiano zboża chlebowe. Inne zboża, jak gryka, ber czy manna, uprawiane były sporadycznie.

Spis treści

[RozwińZwiń]

ŻytoBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Na ziemiach polskich znane już w VII-VI w. p.n.e. W X w. okazało się zbożem ozimym, najlepiej znoszącym zimy i wilgotny klimat, a w okresie wczesnego średniowiecza wyparło proso. Jako najlepiej dostosowane do polskich warunków glebowych i klastycznych żyto było powszechnie uprawiane. Poza ziarnem ceniono go również ze względu na słomę używaną jako karma czy podściółka dla bydła, a także jako surowiec na wszelkiego rodzaju plecionki (np. naczynia zasobowe) oraz na strzechy. W XIX w. na wsi uprawiano odmiany żyta zwane: staroświeckie, starodawne lub proste, charakteryzujące się większym rozkrzewieniem. Częściej wysiewano je jako ozime. Czasem stosowano mieszankę żyta jarego z pszenicą, także na Lubelszczyźnie. W słownictwie ludowym mieszanka ta nosiła nazwę siążyca, sieżyca lub spółka. Największy odsetek gruntów żytnich w tamtym czasie przypadał na powiat: bialski, radzyński, lubelski, łukowski.

Genetycznie starszą formą żyta ozimego była krzyca, zwana również ikrzycaskrzyca, krzewica, ksyca oraz w XVIII w. żytem egipskim. Wysiewano ją w południowej części Lubelskiego.

 

PszenicaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści


Zaliczana do tzw. zbóż szlachetnych, wraz z jęczmieniem należała do najczęściej uprawianych, obok żyta miała dość duże znaczenie. W XIX w. uprawiano jeszcze reliktowo niektóre odmiany, znane już w neolicie, takie jak: samopsza, piaskurka (płoskurnica), orkisz. Dość częste w gospodarce chłopskiej były odmiany pszenicy drobnoziarnistej zw. jeżatka oraz tzw. pszenica zwyczajna, mające dominujące znaczenie w średniowieczu. Ze względu na większą wrażliwość na złe warunki środowiska, nie uprawiano jej powszechnie i zasiewano przede wszystkim jako zboże ozime tylko na lepszych glebach.

ProsoBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści


Jedno z najstarszych roślin uprawnych, znane już w starożytnym Egipcie, w Polsce uprawiane w średniowieczu; przede wszystkim dla kaszy jaglanej. Wysiewano je na nowinach i śródleśnych poletkach; wyspowo w okolicach Kraśnika. W XIX w. w związku z gwałtownym rozprzestrzenieniem się ziemniaka, znaczenie uprawy prosa zmalało.

OwiesBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści


Także był powszechnie wysiewany; od XII w. wymieniany na stale w wykazach danin. Służył jako pokarm dla koni, a słomę rżnięto na sieczkę dla bydła.

JęczmieńBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści


Znany był już w średniowieczu. W XIX w. uprawiany na terenie prawie całej Polski (poza terenami piaszczystymi). Spożywany głównie jako kasza, ale też wykorzystywany przez browary.

Inne roślinyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści


Z roślin strączkowych, początkowo w ogrodzie, ale również czasem w polu, dla celów konsumpcyjnych uprawiano: groch, bób, soczewicę i fasolę. Rzepak i lnianka – jako rośliny oleiste – dość rozpowszechnione były w XIX w. W ogrodach siano także mak, używany głównie do potraw, przede wszystkim świątecznych i obrzędowych oraz wykorzystywany do uspokajania niemowląt i sporządzania trucizn do celów łowieckich. Dla pestek i w celu dekoracyjnym zaś uprawiano słonecznik.

Najbardziej rozpowszechniony z roślin przemysłowych w gospodarce chłopskiej był len, z którego otrzymywano włókno na tkaniny, z siemienia wytłaczano olej i dodatkowo używano przy pojeniu bydła, również jako środek leczniczy. Konopie także uprawiano na surowiec włókienniczy i powroźniczy oraz jako pożywienie.

Z roślin okopowych największe znaczenie zdobyły ziemniaki, które zaczęły się rozpowszechniać dopiero na początku XIX w. Początkowo uprawiane w ogrodach, z czasem zaczęto nimi obsadzać ugory. Poza konsumpcją służyły jako karma dla zwierząt oraz surowiec dla przemysłu gorzelniczego i do produkcji krochmalu.

Z warzyw uprawiano: kapustę w kilku odmianach (biała, zielona, czerwona), rzepę, brukiew, cebulę, ogórki, czosnek, dynię, marchew, pasternak, buraki ćwikłowe, boćwinę, jarmuż oraz bardziej dla celów nie-konsupcyjnch: buraki pastewne i cukrowe, koniczynę, lucernę, łubin i rzodkiew. Jako przyprawy w niewielkich ilościach wysiewano: koper, kurdybanek, szafran, majeranek, miętę, anyż, kminek, czarnuszkę.

 

oprac. Agnieszka Ławicka

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści


Gardawski A., Wielowiejski J., Początki rolnictwa na ziemiach polskich, [w:] Zarys historii gospodarstwa wiejskiego w Polsce, t. 1, Warszawa 1964, s. 31-176.
Hofman-Liandzis K., Niektóre tradycyjne uprawy na wsi polskiej w XIX i XX w., „Lud” 1962, t. 47, s. 210-320.
Inglot S., Z dziejów wsi polskiej i rolnictwa, Warszawa 1986.
Kluk K., O rolnictwie, zbożach, łąkach, chmielnikach, winnicach i roślinach gospodarskich, Wrocław 1954.
Michałowski C., Uprawa lnu na Lubelszczyźnie w dawnych latach
, „Twórczość Ludowa” 1995, nr 2-3, s. 31-34.
Mowszowicz J., Z dziejów roślin uprawnych, Warszawa 1948.
Nowszo W., Zajęcia rolnicze i hodowlane, [w:] Biernacka M., Kopczyńska-Jaworska B., Kutrzeba-Pojnarowa A., Paprocka W. (red.), Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, Wrocław-Warszawa-Kraków 1976, t. 1, s. 185-245.
Szafer W., Rośliny polskie, Warszawa 1967.
Szymański A., Reliktowe uprawy zbóż, [w:] Bohdanowicz J. (red.), Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego, t. I, Wrocław 1993, s. 193-209.
Zarys historii gospodarstwa wiejskiego w Polsce, t. 1-3, Warszawa 1964-1970.