Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Zygmunt II August (1520–1572)

Wielki książę litewski, król Rzeczypospolitej Obojga Narodów, ostatni władca z dynastii Jagiellonów.

Unia Lubelska
Unia Lubelska (Autor: Matejko, Jan (1838-1893))

Spis treści

[RozwińZwiń]

Dzieciństwo i młodośćBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Zygmunt August był jedynym z legalnych synów Zygmunta Starego, który dożył dorosłego wieku. Przez całe dzieciństwo, wbrew obyczajom polskim, wychowywany był przez matkę, królową Bonę, co zjednało mu pogardliwy przydomek „babijana”. Dorastając na dworze matki, Zygmunt zyskał doskonałe wykształcenie humanistyczne, znajomość kilku języków i zamiłowanie do sztuk pięknych. Szlachcie nie podobał się jednak brak wyszkolenia chłopca w strategii i taktyce wojskowej. Dzięki staraniom królowej Bony, w 1530 roku, za życia ojca, został wybrany na króla Polski (wywołało to znowu niechęć szlachty).

Małżeństwa królaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W 1543 roku Zygmunt zawarł małżeństwo z siedemnastoletnią Elżbietą Habsburżanką, córką Ferdynanda I, króla Czech i Węgier. Małżeństwo nie było jednak udane – młoda królowa była nieśmiała i mało błyskotliwa. Dodatkowo szybko okazało się, że cierpi na padaczkę, co dodatkowo odstręczało od niej męża. Zygmunt szybko też znalazł kochankę – Barbarę Radziwiłłównę. W 1545 roku Elżbieta zmarła na skutek wycieńczenia organizmu po wielokrotnych napadach padaczki. Dwa lata później Zygmunt potajemnie poślubił Barbarę (prawdopodobnie z miłości), co zostało uznane za mezalians.

Objęcie władzyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W 1548 roku zmarł król Zygmunt Stary. Gdy Zygmunt August objął władzę, opozycję przeciw niemu stanowiła drobna i średnia szlachta, która nadal mu nie ufała. Bojąc się wpływów Barbary, przeciw własnemu synowi zwróciła się także królowa Bona. Pierwszy sejm Zygmunta, zwołany w Piotrkowie, okazał się jednak wielkim tryumfem króla. Potraktował szlachtę poważnie, z godnością i spokojem. Gdy szlachta domagała się unieważnienia małżeństwa, młody król okazał niezłomną wolę i ogłosił, że prędzej zrzeknie się korony, niż opuści swoją wybrankę. Pozwoliło mu to przetrwać burzę wokół Barbary, która ostatecznie została koronowana na królową Polski w 1550 roku.

Śmierć Barbary RadziwiłłównyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Nowa żona króla była jednak bardzo słabego zdrowia. Gdy zamieszkała wraz z Zygmuntem Augustem w Krakowie, otoczona była powszechną niechęcią. Nawet Radziwiłłowie, jej bracia i kuzyni, odsunęli się od niej, twierdząc, że jest wierna tylko mężowi i nie reprezentuje należycie interesów swojego rodu. W 1551 roku, po długiej chorobie, zmarła na rękach króla. O spowodowanie jej śmierci powszechnie oskarżano królową Bonę (nawet Zygmunt August podejrzewał otrucie), jest to jednak mało prawdopodobne. Załamany król nigdy nie odzyskał dawnej pogody ducha.

Polityka zagranicznaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Zygmunt August związał się z potężnymi wówczas Habsburgami. W 1553 roku zawarł małżeństwo z młodszą siostrą swojej pierwszej żony, Katarzyną. Dzięki temu sojuszowi zyskał wolną rękę i poparcie cesarza w sprawie wybrzeży Morza Bałtyckiego, gdzie rosło zagrożenie moskiewskie. Ponieważ władający Inflantami zakon kawalerów mieczowych, teoretycznie związany z Polską, zawarł pakt z carem Iwanem Groźnym – Zygmunt August zdecydował się na demonstrację siły. W 1557 roku zorganizował „wyprawę poswolską” – zgromadził ogromną, pięćdziesięciotysięczną armię, co wystarczyło, by przywołać do porządku zakonników. Z kolei Iwan Groźny odebrał to jako cassus belli [pretekst do wypowiedzenia wojny – red.] i rozpoczął mobilizację swoich wojsk. Rozpoczęła się długotrwała wojna o Inflanty. Na samym jej początku królowi udało się osiągnąć ogromny sukces dyplomatyczny – w 1561 roku państwo kawalerów mieczowych zostało sekularyzowane, a większość jego ziem włączona do Litwy. Potem jednak do walki włączyła się także Szwecja i na nowo rozpoczęto działania bojowe.

Polityka wewnętrznaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W czasie obrad sejmowych król początkowo popierał magnatów, przez co był zwany „senatorskim królem”. Stopniowo jednak zaczął zwracać uwagę na ruch egzekucyjny, zdominowany przez drobną i średnią szlachtę, żądający przestrzegania uchwalonych praw i ukrócenia samowoli możnowładców. Na sejmie 1562 roku, w Piotrkowie, stanowczo poparł postulaty egzekucji. Miało to ogromne znaczenie dla państwa – konfiskowano magnatom bezprawnie posiadane dobra, co wzmacniało skarb (także przeznaczany na wojsko). Egzekucja wymusiła też przestrzeganie prawa przez dostojników koronnych, wielu z nich pozbawiono dzierżonych „niekompatybilnych” urzędów. Kilku z przywódców ruchu szlacheckiego usiłowało przeforsować ustawę o utworzeniu kościoła narodowego, w niewielkim stopniu zależnego od Rzymu. Król ostrożnie popierał te starania, badając międzynarodową sytuację, w końcu jednak odrzucił te postulaty. Ostatnią sprawą poruszaną przez egzekucję miało być zastąpienie unii personalnej Polski z Litwą unią realną, całkowitym połączeniem organizmów państwowych.

Sytuacja przed Unią LubelskąBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Zygmunt August początkowo nie był zwolennikiem unii Polski z Litwą. Jako dziedziczny władca litewski miał w Wielkim Księstwie o wiele większe pole manewru, niż w Polsce, zaś połączenie państw mogło ograniczyć jego monarsze przywileje. Zmienił zdanie dopiero, gdy kolejne, trzecie małżeństwo nie przyniosło upragnionego potomka. Zygmunt bał się, że po jego śmierci Polska i Litwa przestaną istnieć jako wspólne państwo, postanowił więc doprowadzić do unii za wszelką cenę. W 1564 roku przelał swoje prawa sukcesyjne do władzy nad Litwą na Koronę, co wielokrotnie gorzko wypominali mu dostojnicy Wielkiego Księstwa. Następnie z zaufanych współpracowników zmontował koalicję, dążącą do unii. Sytuacja międzynarodowa sprzyjała mu – Litwa była uwikłana w wojnę z Moskwą i mimo efektownych zwycięstw nie mogła zdobyć przewagi, potrzebowała pomocy. Na koniec 1568 roku zwołano w końcu sejm unijny do Lublina.

Unia LubelskaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Sejm rozpoczął obrady dopiero w styczniu następnego roku. Od początku Litwini, podburzani przez chcących zachować niezależność magnatów, zaciekle bronili się przed unią. Z kolei ruch egzekucyjny dążył do bezwzględnego podporządkowania Wielkiego Księstwa Koronie. Partia królewska od początku musiała więc godzić zwaśnione siły. Wielkie zasługi na tym polu oddał biskup Padniewski, którego płomienne mowy zapobiegały zerwaniu sejmów. Sam król początkowo rzadko zabierał głos, co najwyżej cierpliwie łagodził najbardziej zaognione spory. Zygmunt August wiedział, że wymuszona unia będzie nietrwała, dlatego starał się uzyskać jak największe poparcie dla kolejnych projektów przygotowywanych przez Padniewskiego. Gdy Litwini opuścili Lublin na początku marca 1569, król usiłował nakłonić ich do powrotu listami wysyłanymi do największych możnowładców. Dopiero, gdy ten sposób zawiódł, zdecydował się na poważniejsze środki. Sejm uchwalił wcielenie do Korony Podlasia i Wołynia, potem także województw bracławskiego i kijowskiego. Przełamało to ostatecznie opór Litwinów, którzy powrócili do Lublina. Zygmunt August, dzięki dramatycznej rozmowie z Janem Chodkiewiczem, przeciągnął na stronę unii znaczną część niższej i średniej szlachty Wielkiego Księstwa. Jednocześnie stronnictwo królewskie przekonywało posłów koronnych o konieczności ustępstw, co ostatecznie doprowadziło do ugody. Pierwszego lipca 1569 roku podpisano akt połączenia Polski i Litwy w Rzeczpospolitą Obojga Narodów.

Ostatnie lata życiaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Już w czasie obrad sejmu unijnego Zygmunt August wprowadzał dalszą unifikację państwa, starając się ujednolicić prawa dzielnic, zmusić do uległości Gdańsk i Prusy (których książę, Albrecht II Hohenzollern, ostatecznie złożył mu hołd w Lublinie). Już wcześniej, w 1565 roku, starał się także o unieważnienie małżeństwa z Katarzyną Habsburżanką, co otworzyłoby mu na nowo perspektywy dynastycznego małżeństwa. W 1570 roku Zygmunt August zawarł pokój ze Szwecją, udało mu się też podpisać zawieszenie broni w wojnie z Iwanem Groźnym. W tym czasie jednak słabło jego zdrowie. Postanowił wyjechać do Knyszyna, by odpocząć z dala od zgiełku miasta. Po drodze zapadł jednak na gruźlicę, chorobę wówczas śmiertelną. Mimo interwencji medyków ostatni monarcha z dynastii Jagiellonów zmarł 7 lipca 1572 roku. Gdy umarł, jego osobisty majątek został rozkradziony przez pewnych swojej bezkarności dworzan. 

Powiązane artykuły

Powiązane osoby

Zdjęcia

Wideo

Inne materiały

Słowa kluczowe