Widoki Lublina – panorama miasta na polichromii z kamienicy Lubomelskich w Lublinie (1574)
Remont mieszczańskiej kamienicy przy Rynku 8 nie zapowiadał żadnej sensacji. W czasie poprzednich prac budowlano-konserwatorskich, w 1974 i 1983 roku, kamieniczka została zbadana i opisana. Stwierdzono wtedy obecność licznych warstw polichromii w wielu miejscach obiektu, ale nikt nie domyślał się istnienia malowideł o takim pięknie i historycznym znaczeniu [...].
Spis treści
[Zwiń]O fundatorze
Autor polichromii w kamienicy Lubomelskich przy Rynku 8 nie jest znany, jesteśmy natomiast w stanie wskazać fundatora malowideł. Był nim najprawdopodobniej właściciel kamienicy, Jan Lubomelski, pochodzący z bogatej lubelskiej rodziny kupieckiej. Malowidło ufundował na cześć swojego ojca Mikołaja, który został na nim zresztą ukazany jako jeden z rycerzy biorących udział w bitwie pod murami miasta.
Jan Lubomelski, którego mieszczanie tytułowali nobilis et honorabilis, spectabilis ac famatus, był postacią niezwykłą i wielce zasłużoną dla Lublina. Dlatego tak ważną stała się przebudowa kamienicy rozumianej jako siedziba rodu, w której sień miała pełnić najważniejszą rolę reprezentacyjno-usługową. W XVI wieku weszły w powszechny obieg świadomości obrazowe, przedstawienia z przeszłości i teraźniejszości historycznej, wprzęgniętej w interes państwowy i dynastyczny Jagiellonów. Pojęcie czasu państwowego połączono z dziejami genealogicznymi. Powstała «świadomość czasu własnego», własnej historii. Fundator umiejętnie to wykorzystał, ilustrując historyczne dzieje rodu, ukazując na malowidle osobę Mikołaja Lubomelskiego jako rycerza z tarczą i herbem Zadora. Znak heraldyczny był jednym z najważniejszych elementów świeckiej ikonografii tematu historycznego. Postawę obywatelską kształtował czyn zbrojny, a przede wszystkim bitwa. Dzielności w boju odpowiadał «rozum w pokoju», tu rozumiany jako zasługi dla społeczności miasta Lublina. Zasługi czyli budowanie potęgi miasta związane na trwałe z kilkoma pokoleniami Lubomelskich.
Historia dzieła
Polichromie w kamienicy Lubomelskich powstały około połowy XVI wieku. Około 1600 roku, podczas gruntownej przebudowy wnętrza kamienicy, znalazły się pomiędzy sklepieniem parteru a podłogą pierwszego piętra. Przestrzeń ta została wypełniona tzw. rumoszem, czyli mieszaniną pokruszonego wapienia, cegieł, gliny i ziemi luźno spojonych wapnem. Polichromia została zakryta i przez prawie czterysta lat nikt nie zdawał sobie sprawy z jej istnienia. Odkryto ją przypadkiem podczas prac remontowych w kamienicy, które rozpoczęto w 1995 roku. W trakcie wymieniania zasypki odsłonięto fragmenty malowidła o żywych i czystych kolorach przedstawiające panoramę miasta. Polichromię zakonserwowano i wyeksponowano, zastępując murowane sklepienie naśladującą je drewnianą ażurową konstrukcją. Dokładniejsza analiza pozwoliła na postawienie tezy, że malowidło jest najstarszą znaną panoramą Lublina.
Opis
Malowidło składa się z części narracyjnej i panoramicznej. Do porządku narracyjnego należy tocząca się na pierwszym planie bitwa, którą interpretuje się jako potyczkę lublinian z Tatarami z 1502 roku, w której brał udział Jan Lubomelski. Panorama miasta zajmuje plan drugi. Jej charakterystyczną cechą jest brak jednego punktu widzenia, co było przyjętym sposobem malowania krajobrazów w sztuce północnoeuropejskiej, zanim upowszechniła się, odkryta przez Włochów, perspektywa geometryczna. Wewnątrz otoczonego murami obronnymi miasta udało się rozpoznać następujące budowle: kościół dominikanów (z krzyżem na dachu prezbiterium), farę pw. św. Michała (z zegarem na wieży, na którym artysta wpisał datę wykonania polichromii – niestety, nie zachowała się zbyt dobrze, stąd w różnych źródłach można znaleźć daty od 1546 do 1572 roku), Bramę Grodzką, ratusz z iglicą na dachu, Bramę Krakowską o nieco bajkowym kształcie wieży. Ponadto panorama ukazuje kamienice, liczne baszty wchodzące w skład murów obronnych i budynki na przedmieściach. W głębi (trzeci plan) znajduje się Zamek Lubelski; ponad jego murami obronnymi wystaje gotycki szczyt kaplicy św. Trójcy i fragment donżonu.
Polichromia została wykonana w wąskiej gamie barwnej (dominują czerwienie i zielenie, chociaż może to być skutkiem nietrwałości pozostałych barwników). Artysta posłużył się konturem do zbudowania brył i zaznaczenia krajobrazu, i tak powstałe płaszczyzny wypełnił płasko kolorem.
Wykonując panoramę miasta, autor częściowo dążył do odtworzenia tego, co widział – stąd między innymi jego troska o detale – częściowo zaś chciał ukazać miasto-symbol, wzbudzające zaufanie dzięki murom obronnym, zachwycające reprezentacyjnymi budowlami, dobrze prosperujące pod opieką rodziny Lubomelskich.
Literatura
- Odnous B., Kamienica Rynek 8, czyli kiedy Lublin zbudowano, „Na Przykład" 1998, nr 57–58.
- Rolska-Boruch I., Malarski portret gotyckiego miasta Lublina z kamienicy Lubomelskich, [w:] Nestorowicz Z. [red.], Ikonografia dawnego Lublina, Lublin 2000.
- Konkolewska M., Stankiewicz M., Odsłonięcie i problemy konserwatorskie prawdopodobnej panoramy średniowiecznego Lublina w kamienicy Rynek 8 w Lublinie, [w:] Nestorowicz Z. [red.], Ikonografia dawnego Lublina, Lublin 2000.