Miasteczka Lubelszczyzny – karta dziedzictwa kulturowego

KrajobrazBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

HistoriaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Zawiera najważniejsze fakty i informacje związane z daną miejscowością, które stanowią podstawę dokumentacji dziedzictwa kulturowego. Informacje powinny zawierać notatkę o informacjach źródłowych, źródłach rękopiśmiennych, drukowanych, ikonograficznych, katalogach, inwentarzach, skorowidzach, na których oparto zapis.

1. nazwa miejscowości,
2. pierwszy zapis (data poświadczająca istnienie danej miejscowości wraz z informacją źródłową, np. akta wizytacyjne parafii, pieczęcie i herby, inskrypcje),
3. objaśnienie nazwy (pochodzenie i imię, od którego została utworzona),
4. charakter (na surowym korzeniu, określenie wieś, miasteczko, zamek, punkt osadniczy),
5. data nadania przywileju lokacyjnego,
6. pieczęć, herb (wraz z odrysem bądź fotografią),
7. prawo niemieckie,
8. przywileje (prawa i przywileje nadane danej miejscowości),
9. przynależność administracyjna i zmiany granic,
10. dane demograficzne wraz z danymi o strukturze etnicznej,
11. kalendarium,
12. informacje uzupełniające: drogi, mosty, szlaki wodne, urządzenia komunalne (wodociągi, brukowanie ulic, łaźnie, oświetlenie ulic, linie tramwajowe, elektrownie, gazownie), obiekty komunalne.

ArcheologiaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Uzupełnia informacje zawarte w kategorii historia, jest wykazem informacji o źródłach archeologicznych istniejących na danym obszarze, gromadzi informacje służące jako podstawa studiów nad rekonstrukcją procesu dziejowego i przemianami krajobrazu kulturowego. Dane pochodzą z zasobów instytucji gromadzących źródła archeologiczne, muzeów regionalnych, archiwów służby konserwatorskiej.

1. nazwa miejscowości,
2. numer obszaru Archeologicznego Zdjęcia Polski,
3. nazwa i rodzaj obiektu (obozowisko jaskiniowe, obozowisko, osada, wieś, miasto, grodzisko, zamczysko, budowla rezydencjonalna – dom, dwór, pałac, obiekt produkcyjny, obiekt militarny, urządzenie lub obiekt komunikacyjny, budowla lub obiekt kultowy, cmentarzysko – płaskie, kurhanowe, ciałopalne, szkieletowe, skarb, moneta, ślad osadnictwa),
4. chronologia stanowiska (epoka kamienia, paleolit, mezolit, neolit, epoka brązu, okres halsztacki, okres przedrzymski, okres wędrówki ludów, pradzieje, wczesne średniowiecze, późne średniowiecze, czasy nowożytne),
5. nazwa instytucji przechowującej dane i zabytki pochodzące ze stanowiska.

Instytucje wyznanioweBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Uzupełnia zapis kategorii historia. Informacje są podstawowymi zagadnieniami związanymi z funkcjonowaniem danej osady w sferze potrzeb duchowych i materialnych jej mieszkańców ponieważ istnienie instytucji kościelnych lub świeckich decydowało o znaczeniu osady, wyznaczało etapy jej rozwoju oraz kształtowania się zasobu jej dziedzictwa kulturowego. Ważne jest zwrócenie uwagi na inne niż rzymskokatolicka grupy wyznaniowe, których istnienie i odrębność miały wielkie znaczenie dla historii danej miejscowości, szczególnie, że ich obecność w wielonarodowej Rzeczypospolitej była zjawiskiem powszechnym. Opracowanie należy przygotować dla każdego wyznania oddzielnie.

1. świątynia wraz z przynależnością administracyjno-wyznaniową (data fundacji lub pierwszej informacji źródłowej o istnieniu świątyni, w przypadku instytucji kościelnych rzymskokatolickich informacje o parafii i jej zasięgu, przynależności diecezjalnej, informacje o erygowaniu światyni, wizytacjach kanonicznych, wezwaniu i jego zmianach, patronie, elementach uposażenia, ponadto informacje o innych kościołach i kaplicach wraz z ich wezwaniem i położeniem, a także informacje o klasztorach: fundacja, reguła, dane historyczne o kościele wchodzącym w skład klasztoru)
2. inne obiekty o charakterze obrzędowym i kultowym (miejsca nie będące świątyniami ale związane z kultem ze względu na wymagania religijne lub tradycje np. jatki, mykwa),
3. instytucje o charakterze wyznaniowym: szkoły, szpitale, bractwa, towarzystwa religijne lub związki wyznaniowe, towarzystwa naukowe, samokształceniowe, religijne, dobroczynne,
4. wydarzenia (zdarzenia, które miały wpływ na społeczność lokalną i krótki opis),

Instytucje świeckieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Uzupełnienie kategorii instytucje kościelne. Pojęcie instytucje świeckie dotyczą zaspokajania potrzeb danej osady w sferze społecznej i materialnej, fakt istnienia instytucji świeckich decydował o randze osady w skali regionu, wyznaczał fazy jej rozwoju i, podobnie jak w przypadku instytucji kościelnych, decydował o powstaniu zasobu dziedzictwa kulturowego danej miejscowości.

1. ława, rada – dane potwierdzające istnienie organów samorządowych i sądów,
2. cechy, korporacje,
3. prawo składu, jarmarki, targi,
4. towarzystwa i stowarzyszenia o charakterze kulturalnym, gospodarczym, oświatowym, sportowym,
5. szkoły świeckie,
6. organizacje samorządowe i państwowe (administracyjne),
7. partie i organizacje patriotyczne (narodowe, wyzwoleńcze, powstańcze).

UrbanistykaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Informacje zawarte w zapisie odnoszą się do miejscowości, które miały bądź mają status miasta.

1. dane ogólne (pierwsza wzmianka, obecny status administracyjny, gmina, liczba mieszkańców, powierzchnia),
2. powstanie i główne fazy rozwoju (etapy rozwoju mające wpływ na obecną postać miasta, regulacje, rynek, układ ulic i zabudowy, założenie fortyfikacji, rozwój nowych dzielnic i przedmieść),
3. charakterystyka układu urbanistycznego (układ lokacyjny, przedmieścia i osiedla, historyczne układy zabudowy, dominujący układ zabudowy, fortyfikacje, układ wodny, układ zieleni),
4. wyróżniające się obiekty (rodzaj i nazwa, data powstania i przekształceń, styl, stan zachowania),
5. panorama (fotografia lub odrys).

Ruralistyka (wieś)Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Odnosi się do miejscowości, które miały i mają status wsi.

1. dane ogólne: pierwsza wzmianka, lokacja, status administracyjny (siedziba gminy, sołectwo), gmina, liczba mieszkańców, powierzchnia,
2. powstanie i główne fazy rozwoju (krótka charakterystyka określająca rozwój bądź zanik wsi od czasu powstania z wyróżnieniem charakterystycznych faz, mających znaczenie dla jej historycznego lub współczesnego układu),
3. charakterystyka układu ruralistycznego (typ zabudowy: ulicówka, wielodrożnica, owalnica, wieś nawsiowa, przysiółek kupowy, łańcuchówka), układ dróg, układ zabudowy w działkach, układ wodny, układ zieleni,
4. dominujące cechy architektoniczne,
5. wyróżniające się obiekty: dwór, folwark, kościół,
6. panorama (fotografia lub odrys).

EtnografiaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Zbiera informacje w celu przedstawienia najbardziej charakterystycznych cech etnograficznych miejscowości (architektura ludowa, obiekty przemysłu ludowego, sztuka ludowa, rękodzieło, rzemiosło, zajęcia ludności).

1. wykaz zabytków architektury ludowej (domy, zagrody, mała architektura, obiekty gospodarcze) wraz z datowaniem,
2. obiekty przemysłu ludowego,
3. sztuka ludowa, rękodzieło, rzemiosło i zajęcia ludności,
4. tradycje i obrzędy charakterystyczne dla danej miejscowości,
5. twórcy ludowi (imię, nazwisko, wykonywana sztuka),
6. wpływy obce (w jaki sposób i jakie elementy kultury ludowej innej miejscowości, regionu, kraju miały i mają wpływ na kształtowanie się dziedzictwa danej miejscowości),
7. mniejszości narodowe (grupy narodowościowe występujące w danej miejscowości, których obecność miała i ma wpływ na życie całego osiedla).

Zabytki budownictwa i architekturyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Służy do rejestracji zabytków architektury, małej architektury i budownictwa tradycyjnego. Prezentuje obiekty tworzące krajobraz kulturowy i decydujące o tożsamości kulturowej danej miejscowości.

1. nazwa zespołu lub obiektu,
2. lokalizacja (położenie, adres),
3. datowanie,
4. krótka charakterystyka: zespoły i obiekty kultowe (świątynie wszystkich wyznań i obrządków, kaplice, klasztory, zespoły plebańskie, elementy małej architektury – mur, brama, studnia); dzieła obronne (zespoły i obiekty obronne, dzieła fortyfikacyjne, umocnienia ziemne); zespoły i obiekty rezydencjonalne (dwory i pałace z towarzyszącymi im zespołami parkowymi i folwarcznymi); obiekty komunalne służące użyteczności publicznej (rada miejska, ratusz, łaźnia, szkoła, dworzec kolejowy); obiekty przemysłowe (fabryki, gorzelnie, młyny, cegielnie); obiekty mieszkalne (domy, kamienice, chałupy); obiekty gospodarcze;  mała architektura.
5. krótki opis (rodzaj obiektu, datowanie, przekształcenia, elementy składowe, wyposażenie zachowane)
6. stan zachowania,
7. użytkowanie,
8. wpis do rejestru zabytków,
9. fotografie.

Zabytkowe założenia zieloneBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Informacje o zasobie założeń zielonych istniejących lub nieistniejących w danej miejscowości (parki, ogrody dworskie, ogrody klasztorne, cmentarze, kalwarie, zieleńce, ogrody śródblokowe, aleje, pomniki przyrody, parki leśne, zwierzyńce).

1. nazwa założenia,
2. czas powstania i historia,
3. główne fazy przekształceń,
4. dominujące zespoły zieleni komponowanej - zabytkowej,
5. obiekty architektury parkowo-ogrodowej.

Zabytki ruchomeBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Służy do rejestracji dzieł sztuki i wyrobów rzemiosła artystycznego znajdujących się w danej miejscowości.

1. informacje o zabytku,
– rodzaj zabytku: element wystroju architektonicznego (detal architektoniczny jeśli posiada rangę samodzielnego dzieła sztuki); wyposażenie wnętrza świątyni lub budynku mieszkalnego; malarstwo, rzeźba, witraż, złotnictwo, tkanina, mebel, dzwon, instrument muzyczny,
– autor,
– datowanie,
– styl,
– warsztat,
– materiał i technika,
– historia obiektu,
– miejsce przechowywania,
– odniesienie do kart dokumentacyjnych, metryk itp., rejestr zabytków,
– fotografia.

Wartości niematerialneBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Jest to zapis występowania w danej miejscowości „niewymiernych” dóbr kultury. Termin jest pojęciem nowym, zawiera informacje z obszarów różnych tematycznie. Informacje są czerpane z literatury krajoznawczej i regionalnej a także badań terenowych, wywiadów, informacji prasowych.

1. wydarzenia i miejsca historyczne (bitwy, zajazdy, pobyty monarchów, popisy wojskowe, łowy, zdarzenia ważne w skali lokalnej, regionalnej i ogólnokrajowej),
2. miejsca związane z wybitnymi postaciami wraz z życiorysami poszczególnych postaci (należy pamiętać o cudzoziemcach związanych z daną miejscowością),
3. nazwy historyczne (tradycyjne nazwy miejscowe – także te które zaniknęły – miast, wsi, dzielnic, ulic, placów, cmentarzy, parków, ogrodów, mostów, domów, fabryk),
4. dzieła muzyki, literatury, sztuki (dzieła powstałe w danej miejscowości, stworzone przez żyjącego tu twórcę lub przebywającego tu przez jakiś czas),
5. tradycje (strój, charakter budownictwa, elementy zdobnictwa, zwyczaje obrzędy), które mają znaczenie dla tożsamości kulturowej, narodowej, regionalnej lub lokalnej, uroczystości i ceremonie powtarzające się cyklicznie dawniej i współcześnie, mające miejsce w danej miejscowości i mające znaczenie dla tożsamości kulturowej lokalnej,
6. wierzenia i objawienia (na podstawie źródeł potwierdzających istnienie zjawiska),
7. legendy (legendy związane z daną miejscowością, postacią historyczną, miejscem, wydarzeniem, które można potwierdzić w źródłach i opracowaniach),
8. tradycyjne umiejętności i zajęcia ludności, które miały wpływ na życie społeczności lokalnej,
9. warsztaty i produkcja artystyczna (odnotowanie istnienia warsztatu artystycznego lub tradycji wyrobu przedmiotów artystycznych),
10. znaki związane z miejscowością, symbole jako wynik świadomej działalności (np. ciupaga – symbol Podhala).

Muzea – archiwalia – księgozbiory – kolekcje prywatneBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Podanie informacji o instytucjach funkcjonujących w danej miejscowości i ich zbiorach. Dotyczy zbiorów i instytucji nieistniejących, jak również informacji o zbiorach prywatnych.

– nazwa,
– adres,
– rok założenia,
– typ zbiorów,
– najciekawsze eksponaty.

ŹródłaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Wykaz źródeł, rodzaj podstawowej bibliografii o znaczeniu dla dokumentacji, dziejów danej miejscowości: archeologiczne, rękopiśmienne i drukowane, kartografia i plany, ikonografia, dokumentacja mechaniczna (np. negatywy), współczesna dokumentacja (np. w zbiorach SOZ), opracowania, monografie, artykuły.

1. dane bibliograficzne opracowania:
– autor,
– tytuł,
– data i miejsce wydania,
– krótki opis,
– miejsce występowania i sygnatury biblioteczne.
2. dane bibliograficzne artykułu:
– autor,
– tytuł,
– tytuł publikacji lub czasopisma,
– numer rocznika lub data wydania,
– numery stron,
– krótki opis,
– miejsce występowania i sygnatury biblioteczne.
3. dane bibliograficzne archiwalium:
– tytuł,
– nazwa zespołu,
– data opracowania,
– krótki opis,
– miejsce występowania i sygnatury.
4. dane bibliograficzne dokumentacji konserwatorskiej:
– tytuł,
– autor opracowania,
– data i miejsce opracowania,
– krótki opis,
– miejsce przechowywania i sygnatury.
5. dane bibliograficzne materiałów ikonograficznych:
– autor,
– tytuł,
– datowanie,
– materiał i technika,
– krótki opis,
– miejsce przechowywania,
– fotografia.