Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Dzielnice Lublina – Tatary

Obszar obejmujący obecnie tereny przy ulicy Mełgiewskiej, Zadębie III oraz teren wsi Hajdów. Granicę północno-zachodnią dzielnicy stanowi rzeka Bystrzyca, a od południa tory linii kolejowej do Chełma.

 

Spis treści

[RozwińZwiń]

KalendariumBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1464 – pierwsza wzmianka w źródłach historycznych na temat osiedla Tatary graniczącego z Bronowicami.
1532 – nadanie młynowi-papierni pierwszego przywileju królewskiego przez Zygmunta I.
1916 – włączenie wsi Tatary i terenów przyległych w granice administracyjne miasta Lublina.
1924–1928 – budowa rzeźni miejskiej.
1938 – rozpoczęcie budowy fabryki samochodów na licencji General Motors.
1942 – represje w stosunku do ludności żydowskiej.
1951 – powstanie Fabryki Samochodów Ciężarowych im. B. Bieruta.
1950–1972 – wzniesienie dwóch osiedli mieszkaniowych: ZOR Tatary oraz Motor.

Nazwa dzielnicyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Przyjmuje się, że nazwa dzielnicy pochodzi od bitwy stoczonej w tym miejscu przez Kazimierza Wielkiego z Tatarami w roku 1341. Według innej hipotezy nazwa wywodzi się od osiedlonej tutaj ludności tatarskiej prawdopodobnie za panowania Władysława Jagiełły. Osadnictwo tatarskie miałoby być czynnikiem przydatnym w obronie bądź też w kontaktach ze Wschodem. Jako uzasadnienie powyższej tezy powołuje się fakt, że zgodnie z przekazami ze źródeł XIV-wiecznych, w Tatarach mieszkali służkowie zamkowi korzystający ze specyficznego statusu prawnego. Mianowicie był on nadawany osadnikom ściąganym przez czynniki państwowe w celu zapewnienia obronności terytorium lub usprawnienia jego obsługi administracyjnej. Tego typu obowiązkami byli obciążani m.in. Tatarzy osiedleni na Litwie przez księcia Witolda.

Historia i rozwój dzielnicyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Pierwsza wzmianka na temat osiedla Tatary jako osiedla graniczącego z Bronowicami pojawia się w źródłach historycznych w roku 1464. Była to wieś królewska należąca do starostwa lubelskiego, m.in. w roku 1530 znajdowała się w tenucie Jana z Tęczyna, kasztelana i starosty lubelskiego, marszałka nadwornego koronnego. Wcześniej osada zwana była przedmieściem lubelskim, co wynika z przywileju króla Zygmunta I z roku 1532.

W miejscu zwężenia się doliny rzeki Bystrzycy na Tatarach istniała przeprawa. Krzyżowały się tu również główne szlaki komunikacyjne przechodzące z Litwy w kierunku na Łęczną i z Rusi w kierunku na Mełgiew. Ponadto połączenie trzech rzek, mianowicie Bystrzycy i jej dwóch dopływów: Czerniejówki oraz Czechówki, tworzyło spiętrzenie wód zwane Wielkim Stawem Królewskim. Były to idealne warunki do lokowania młynów wodnych. Pierwszy przywilej związany z młynem-papiernią wydał w 1532 roku Zygmunt I (zobacz więcej na ten temat>>).

W XIX wieku Tatary stały się własnością prywatną. Wpierw jako królewszczyznę nadano je hr. Ożarowskiemu b. generałowi wojsk polskich, który następnie sprzedał je Emanuelowi Grafowi. Ostatnim właścicielem wsi był Kazimierz Graf.

W roku 1916 Tatary wraz z przynależnymi do folwarku łąkami oraz wsiami Tatary Prywatne oraz Tatary Poduchowne zostały na polecenie c. i k. generał-gubernatora włączone w granice administracyjne miasta Lublina.

Na czas 20-lecia międzywojennego przypada znaczny rozwój dzielnicy Tatary. W latach 1924–1928 amerykańska firma Ulen et Company wybudowała rzeźnię miejską. W 1938 roku zaczęto budować fabrykę samochodów na licencji General Motors przez firmę Lillpop, Rau i Loewenstein. Plany te przerwał jednak wybuch II wojny światowej.

Wojna odcisnęła swoje piętno na dzielnicy. To właśnie stąd, z rampy kolejowej na terenie rzeźni, w okresie od marca do kwietnia 1942 roku transportowano Żydów do obozu zagłady w Bełżcu. W pobliżu ulicy Łęczyńskiej rozstrzelano ponad 100 dzieci z ochronki żydowskiej mieszczącej się przy ulicy Grodzkiej 11.

Po II wojnie światowej Tatary stały się dzielnicą przemysłową. W 1951 roku powstała Fabryka Samochodów Ciężarowych im. B. Bieruta. Działała również rzeźnia, przekształcona w zakłady mięsne. Działały tutaj również i inne zakłady przemysłowe. W latach 1950–1972 wzniesiono dwa osiedla mieszkaniowe: ZOR Tatary oraz Motor.

Ulice dzielnicy TataryBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Do najważniejszych ulic dzielnicy należą ulice: Turystyczna, Mełgiewska, Gospodarcza, Hutnicza, Kresowa oraz wschodni odcinek ulicy Łęczyńskiej.

Znaleziska archeologiczneBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Lublin, Tatary znalezisko monet.

Lublin, Tatary skarb monet.

Zakłady przemysłowe i gospodarczeBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Pozostałości cementowni „Firlej”, ob. Lubelska Fabryka Wag, ul. Łęczyńska nr 58, mur., 1894, wyburzenie kilku budynków lata 50. XX wieku.

Fabryka wyrobów betonowych, ul. Łęczyńska nr 44, mur., koniec XIX wieku, częściowo rozebrana i przebudowana w latach 90. XX wieku.

Fabryka „Eternit”, ul. Firlejowska nr 32, mur., 1913–1914, arch. Jan Koszczyc-Witkiewicz:
a. hala produkcyjna,
b. hala kształtek wytłaczanych,
c. stolarnia,
d. młyn, cz. przebud.,
e. wieża ciśnień,
f. magazyn,
g. dom wicedyrektora, 1926.

Zespół młyna braci Krauze, ob. PZZ, ul. Działkowa nr 45:
a. młyn parowy, ob. elektryczny, mur., 1881–1908 (na miejscu młyna-papierni Jana Fajfera z 1538, zniszczonego),
b. kaszarnia, mur., 1912,
c. magazyn, mur., 1899,
d. magazyn, mur., pocz. XX wieku,
e. pałacyk właściciela, ob. dom, ul. Działkowa nr 49, mur., 1912, remont, po 1945,
f. dom zarządcy, ul. Działkowa nr 47, mur., 1878. zobacz więcej>>

Rzeźnia miejska, ul. Turystyczna nr 9, mur., 1924–1928, gruntownie przebudowany po 1945.

Fabryka gwoździ i drutu, tzw. Czerwona Karczma, ul. Turystyczna nr 2.

Obiekty sakralneBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kapliczka, ul. Mełgiewska /Turystyczna, mur.

Budownictwo użyteczności publicznejBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Czerwona Karczma, ob. dom, ul. Turystyczna nr 2, mur., ok. 1830 (na miejscu karczmy Budzyń, mur., 1. poł. XVII wieku, zniszczony przed 1660), remontowany w latach 1952 i 1970–1971.

Pałace i zespoły dworskieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Zespół dworski na Tatarach, ul. Łęczyńska nr 50, pomiędzy ul. Łęczyńską, ul. Przyjaźni i rzeką Bystrzycą (pozostałości)

a. dworek Grafa, ob. restauracja, ul. Łęczyńska nr 150, mur., ok. poł. XIX, remont. 1882–1885, przebud. i nadbud. 1969,
b. pozostałości ogrodu dworskiego.

Założenia ogrodoweBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Dawny ogród dworski, Tatary n/ Bystrzycą, ul. Łęczyńska nr 150, XVIII/XDC (zob. poz. nr 662), układ krajobrazowy.

Zabudowa mieszkalnaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Dom, ul. Łęczyńska nr 41, mur., 1 ćw. XX wieku.

Tatary w przewodnikach po LublinieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Tatary. Dzisiaj wieś prywatna, po drugiej stronie łąk wprost miasta za Kalinoszczyzną i Bystrzycą leżąca, z dwóch pięknych dworów, chat wiejskich, młyna i karczmy murowanej złożona. W lecie przyjemna tam przechadzka, wiele znaleźć można powabu. Tatary początek swój i nazwisko biorą w czasie oblężenia Lublina przez Tatarów za Kazimierza Wielkiego roku 1340. Wówczas usypali Tatarzy wprost Zamku na łąkach wielkie okopy Bystrzycą i Czerniejówką oblane, zwane dziś łysą górą, jest podanie, jakoby od tej bateryi była niegdyś podziemna droga, pod rzeką i łąkami aż do wieży zamkowej prowadząca.
Z przywileju Króla Zygmunta I z roku 1532 okazuje się iż Tatary przedtem były przedmieściem, później stanowiły wieś do dóbr narodowych należącą. W roku 1545 był już tam browar piwny starosty Lubelskiego, (obacz przywilej Króla Zygmunta z tegoż roku). Karczma za mostem na Tatarach nazywała się Budzyn, Zygmunt I przywilejem z roku 1515 postanowił aby w tej karczmie nie sprzedawano innego piwa tylko samo Lubelskie, a to aby się fundusz miejski nie uszczuplał. Zygmunt III przywilejem z roku 1604 kamienic w górze na Tatarach na murowanie kamienic Lubelskich, łomać dozwolił. Wielki młyn na rzece Bystrzycy jest teraz własnością rządową. Jako pamiątkę zachowują tam dwie armat Szwedzkich żelaznych trzy-funtówek, stoją one u wrót dworu miasto słupów.
Są tu wyborne zdroje, dwie studnie i dwie cegielnie.

>>> czytaj cały przewodnik Zenona Sierpinskiego Obraz miasta Lublina

 
 Opracowała Ewa Sękowska

 

 

 

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Gawarecki H., Gawdzik C., Ulicami Lublina, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1976.

Stasiak M. (oprac.), Katalog zasobów kulturowych miasta Lublina, Studium ochrony wartości kulturowego krajobrazu i środowiska miasta Lublina, Lubelska Pracownia Urbanistyczna, Lublin 1999

Wojciechowski S., Położenie i rozwój przestrzenny miasta, [w:] Dzieje Lublina. Próba syntezy, t. 1. pod red. J. Dobrzańskiego, J. Mazurkiewicza, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1965.

Ochronka żydowska (sierociniec) – Grodzka 11, Lublin, oprac. M. Grudzińska, B. Markiewicz, A. Dąbrowska

Rzeźnia miejska w Lublinie, oprac. Marcin Waciński.

Sierpiński Z., Obraz miasta Lublina, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2002.

Kuwałek R., Dokumentacja historyczna na temat miejsca pamięci Umschlagplatz w Lublinie, teren dawnych Zakładów Mięsnych w Lublinie, Lublin 2005.

Młyn Krauzego w Lublinie, oprac. M. Waciński.

Ronikierowa M., Ilustrowany przewodnik po Lublinie, Wydawnictwo Fis, 1992.

Sochacka A., Rodowody lubelskich dzielnic, [w] Lublin w dziejach i kulturze Polski, red. Radzik T., Witusik A., Lublin 2000.