Edward Stachura (1937–1979)
Tak pisał Tadeusz Kłak na łamach „Kameny” o poezji Steda, głęboko doświadczonej podczas jego wieczoru autorskiego w lutym 1960 roku w klubie „Nora” na Krakowskim Przedmieściu w Lublinie.
Spis treści
[Zwiń]Rodzina Stachurów
Edward Stachura urodził się 18 lipca 1937 roku we Francji. Pochodził z robotniczej rodziny polskich emigrantów. Jego ojciec, Stanisław, pracował w fabryce, matka, Jadwiga Stępkowska, zajmowała się dziećmi: najstarszym synem Ryszardem, Edwardem oraz dwójką młodszego rodzeństwa – Elianą i Janem. We wrześniu 1948 roku rodzina Stachurów przeprowadziła się do Polski i osiadła w Łazieńcu nieopodal Aleksandrowa Kujawskiego. Edward w 1952 roku rozpoczął naukę w Liceum Ogólnokształcącym w Ciechocinku. Dwa lata później przeniósł się do brata Ryszarda, do Gdyni, gdzie w 1956 roku zdał maturę.
Debiut
Po maturze nawiązał kontakt z młodoliterackim środowiskiem Gdańska. W tamtejszym czasopiśmie młodych „Kontrasty” opublikował swoje pierwsze wiersze: Brudny pijak, Tępymi nożami i Przestroga (nr 5 z 1956 roku), zaś w dwutygodniku społeczno-kulturalnym „Uwaga” (nr 6 z 1957 roku) ukazały się kolejne dwa. Równocześnie brał udział w działalności Klubu Młodych Twórców i publikował w toruńskim efemerycznym piśmie młodych „Helikon” (3.12.1956).
Lata studenckie
Po maturze Stachura próbował dostać się na wydział malarstwa Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Gdańsku, jednak bezskutecznie. W 1956 roku jako „wolny słuchacz” uczestniczył w zajęciach na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Jednak formalnie podjął studia na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim.
I rozpoczęły się Lubelskie Lata Edwarda Stachury...
Mirosław Derecki: Lublin a wrażliwość poetycka Stachury
Fragment audycji Danuty Bieniaszkiewicz „Okienko literackie. Lubelskie lata Edwarda Stachury”, Radio Lublin 1991.
W 1957 roku rozpoczął studia romanistyczne na KUL-u, które przerwał po pierwszym semestrze. W 1958 roku ponownie zdał egzamin wstępny na ten sam kierunek. Jednak z powodu niezaliczenia przedmiotów w terminie w listopadzie 1959 roku został skreślony z listy studentów.
Oto jak sam Stachura pisał o swoim studiowaniu (list do M. Czychowskiego z 13.01.1958):
„Mój pobyt w Lublinie prawdopodobnie dobiega końca. Miałeś jednak rację mówiąc mi kiedyś, że nie potrafię studiować, gdyż jestem włóczęgą z urodzenia. Wyobraź sobie, że mam teraz kupę kolokwii (których się nie obawiam absolutnie), a nie mam jeszcze wyrobionego indeksu.
Nie wyobrażasz sobie jaką męką jest dla mnie załatwianie tego rodzaju formalności. Poza tym, cholerny kłopot z łaciną. Nie byłem na żadnym lektoracie. Lektoraty z łaciny są zawsze o wpół do ósmej. Trzeba jeszcze przed tym zjeść śniadanie w stołówce. Aby więc zdążyć trzeba wstać przynajmniej za 15 siódma. Jakżesz mogę wstać tak wcześnie, jeśli co dzień kładę się spać o drugiej, trzeciej nawet o czwartej, gdy mam ciekawą książkę. Dochodzę do wniosku, że najlepiej będzie, gdy zrezygnuję ze studiów. To nie dla mnie.”
W maju 1960 roku przeniósł się na Uniwersytet Warszawski, gdzie uzyskał dyplom magistra w 1965 roku.
Stachura – literat
Podczas studiów drukował swoje wiersze i prozę poetycką na łamach takich pism jak: „Kultura i życie”, „Kamena”, „Twórczość”. W lubelskich klubach miały miejsce pierwsze wieczory autorskie młodego poety – niekoniecznie wówczas rozumianego („Piwnica” 1959, „Nora” 1960). W 1962 roku Stachura zadebiutował zbiorem opowiadań Jeden dzień. Rok po ukazaniu się pierwszej książki został członkiem Związku Literatów Polskich, z którego na własną prośbę został skreślony w 1978 roku. W 1966 roku ukazał się drugi tom jego opowiadań Falując na wietrze, za który został wyróżniony Nagrodą Stowarzyszenia Księgarzy Polskich. W 1969 roku ukazała się pierwsza powieść Stachury – Cała jaskrawość.
Stachura mniej jest znany jako autor przekładów (hiszpański, francuski). Podczas pobytu w Meksyku (1969–70), gdzie studiował język hiszpański oraz historię kultury Ameryki Łacińskiej i Meksyku, tłumaczył na polski m. in. wiersze Borgesa, opowiadania Onettiego oraz powieść Márqueza Sto lat samotności.
W 1972 roku otrzymał nagrodę Fundacji im. Kościelskich w Genewie, a w 1975 ukazała się książka Wszystko jest poezja. Opowieść–rzeka.
Legenda Stachury
Mówiono o nim: James Dean, Brat-Łata, outsider albo... św. Franciszek w dżinsach. Jego buntownicza natura, fantazyjny styl życia i metafizyczna poezja, wzbudzały zainteresowanie jego życiem i dziełem. W 1962 roku zawarł związek małżeński z Zytą Anną Bartkowską, pisarką publikującą pod pseudonimem „Zyta Oryszyn”. Małżeństwo przetrwało 10 lat. Żył w drodze – jego liczne podróże po Polsce, Europie, wizyty w Ameryce Północnej i Meksyku, fascynowały badaczy widzących jego twórczość jako „życio-pisanie”. Na spotkaniach autorskich często śpiewał swoje piosenki przy akompaniamencie gitary – za te piosenki pokochało go pokolenie młodych-zbuntowanych z lat 80. i 90. zeszłego stulecia.
Od maja do lipca 1979 roku pisał swój ostatni brulion zatytułowany Pogodzić się ze światem.
24 lipca 1979 roku w swym warszawskim mieszkaniu napisał jeszcze pożegnalny list (znany jako List do pozostałych), zanim popełnił samobójstwo.
Piosenka wykonana przez Edwarda Stachurę na wieczorze poetyckim w Kluczkowicach w listopadzie 1972 roku
za udostępnienie materiałów z archiwów domowych.
Literatura
Czachowska J., Szałagan A. [red.] Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik bibliograficzny, t. 7, Warszawa 2001.
Pieszczachowicz J., Edward Stachura. Łagodny buntownik, Kraków 2005.
Szynglewski W., Sted. Kalendarium życia i twórczości Edwarda Stachury, Warszawa 2003.