Tzw. gwara chachłacka (ukraińska) jest zjawiskiem od dawna rozpoznawalnym na terenach Lubelszczyzny, przy czym głównie na Podlasiu. Posługują się nim mieszkańcy okolic Włodawy (Dołhobrody, Kaplonosy, Wyryki, Stawki), Białej Podlaskiej oraz Parczewa i wielu innych miejscowości.
Gwara chachłacka (w szerszym sensie: cały kompleks gwar podlaskich, gwar północno-ukraińskich) charakteryzuje się: przemieszaniem języka ukraińskiego z polskim, białoruskim czy rosyjskim (rusińskim) oraz brakiem odmiany pisemnej. Mamy tu raczej do czynienia z tradycją ustną, mówioną. Poza tym w każdej miejscowości mówi się inną odmianą (najczęściej są to różnice w końcówkach czasowników; poszczególne wyrazy). Można jednak zapisać gwarę, używając polskiego alfabetu i odpowiednio zaznaczając zmiękczenia:
Zobacz przykład prozy>>>
Nazwa powstała od negatywnego określenia Ukraińców przez Rosjan jako „Chachły”. Najkrócej oznaczało to niedbałą, nieczystą wymowę, zbliżoną tylko do języka rosyjskiego. Do dziś zdarza się usłyszeć – nie tylko na terenach wschodniej Polski, ale również zachodniej Ukrainy, kiedy ktoś mówi pogardliwie o osobach posługujących się tą gwarą, ale nie wszędzie określenie to posiada pejoratywne znaczenie.
Tymczasem dziś jest to
zanikające zjawisko kulturowe, stanowiące element folkloru, a nawet
praktyk magicznych (poprzez modlitwy, zamawiania). Wielu twórców ludowych wciąż mówi lub tworzy „po chachłacku”.
Nadal na weselach można usłyszeć pieśni wykonywane w tym języku.
Gwara typowa jest dla terenów pogranicza, najczęściej można ją spotkać u wyznawców prawosławia i wśród starszej ludności wiejskiej. Dziś niewielu młodych ludzi rozumie język, którym posługiwali się ich dziadkowie. Dziś ważne jest, aby go chociaż w pewnej mierze ocalić i ukazać jego bogactwo choćby poprzez pieśni, modlitwy,wspomnienia.
Posłuchaj relacji >>>
Kazimiera Pawluk, Dołhobrody
Regina Puś i Natalia Siwko, Kaplonosy, Włodawa
Maria i Stefan Sidorukowie, Stawki
Pieśni, zaśpiewki ludowe i kolędy tego regionu po chachłacku
Ciekawostka!
Posłuchaj pieśni z Siedlec, która ma ok. 150 lat!
Śpiewa Marian Zalewski
Nagrania i opracowanie: Aleksandra Zińczuk
Montaż: Dominika Majuk