Pomniki lubelskie – pomnik Eksterminacji Ludności Żydowskiej (Ofiar Getta)
Pomnik Eksterminacji Ludności Żydowskiej obecnie znajdujący się na skwerze przy skrzyżowaniu ulic Radziwiłłowskiej i Niecałej w Lublinie
Spis treści
[Zwiń]Nazwa
Pomnik Eksterminacji Ludności Żydowskiej (Ofiar Getta)
Lokalizacja
Do 2006 roku na skwerze pomiędzy ulicą Lubartowską a Świętoduską, obecnie na skwerze przy skrzyżowaniu ulic Radziwiłłowskiej i Niecałej w Lublinie
Data odsłonięcia
10 listopada 1962 roku
Autorzy
Bogumił Zagajewski (rzeźbiarz)
Janusz Tarabuła (malarz)
Opis
Pomnik o wys. 4,2 m ustawiony na szerokiej płycie podstawy, u szczytu siedmiostopniowych, granitowych schodów (wymiary sprzed 2006 roku: platforma 9 x 11 m, najwyższy stopień schodów 9 x 3 m, przerwa między schodami a platformą 1,8 m). Stanowi całość z niskim cokołem. Ma kształt zwężającego się ku górze czworobocznego obelisku, zakończonego półkoliście. Na poszarpanej i nieregularnej powierzchni pomnika wklęsłe zarysy ujętych w negatywie postaci ludzkich.
Z przodu napis:
W KAŻDEJ GARSTCE POPIOŁU
SZUKAM SWOICH BLISKICH
poniżej oryginał w jidysz.
Z tyłu napis dedykacyjny:
CZEŚĆ I WIECZNA PAMIĘĆ
OBYWATELOM POLSKIM
NARODOWOŚCI ŻYDOWSKIEJ
WOJ. LUBELSKIEGO KTÓRZY
W BESTIALSKI SPOSÓB ZO-
STALI POZBAWIENI ŻYCIA
PRZEZ FASZYSTÓW HITLE-
ROWSKICH W LATACH DRU-
GIEJ WOJNY ŚWIATOWEJ
SPOŁECZEŃSTWO LUBELSZCZYZNY.
Niżej tekst w języku jidysz.
Po lewej i prawej stronie pomnika, z prawej strony, na dole daty: 9 1942 / 11 1963. Na stopniu szerokiej podstawy pomnika wyryte nazwy miejscowości Lubelszczyzny związanych z Holokaustem:
ZAMOŚĆ, KRĘPIEC, SOBIBÓR, MAJDANEK, BEŁŻEC, TRAWNIKI, PONIATOWA, BUDZYŃ
Opracowanie: Kazimierz S. Ożóg
Historia
Pomnik został odsłonięty w 1963 roku, w dwudziestą pierwszą rocznicę likwidacji getta w Lublinie, ale stanął na miejscu raczej przypadkowym. Ówczesne władze nie chciały się zgodzić na lokalizację na Podzamczu, a Żydzi nie chcieli go w bocznej uliczce na Starym Mieście – miał stanąć na ulicy Rybnej. W miejscu, w którym stanął pomnik, przed wojną i w okresie okupacji znajdował się targ. Lokalizacja pomnika Ofiar Getta jest symboliczna.
Pomnik powstał z inicjatywy Żydów lubelskich – w Lublinie żyło wtedy jeszcze około 200–300 osób – ale jego głównymi inspiratorami byli Izydor Sznajdman, który wyemigrował do Szwecji w 1968 roku i dr Symcha Wajs, który mieszkał wtedy w Warszawie. Wielki wkład w powstanie pomnika miał ówczesny przewodniczący Wojewódzkiej Rady Narodowej Paweł Dąbek – więzień obozu koncentracyjnego na Majdanku.
Pomnik jest poświęcony nie tylko Żydom Lublina, ale Żydom z terenu Lubelszczyzny. Napisy na nim są w językach jidysz i polskim. Jest tam między innymi cytat z Poematu o zamordowanym narodzie żydowskim Icchaka Katzenelsona: W każdej garstce popiołu szukam swoich bliskich
.
Na pomniku znajdują się także nazwy wszystkich miejscowości, gdzie znajdowały się obozy, w których ginęli Żydzi lubelscy. Co roku 9 listopada składane były tu kwiaty z okazji rocznicy ostatecznej likwidacji getta.
W 2005 roku została zawarta umowa między władzami miasta a inwestorem spółką Arkady. W wyniku tej umowy miasto odsprzedało teren placu, na którym znajduje się pomnik, pod budowę centrum handlowego. Wywołało to sprzeciw większości środowisk żydowskich w Polsce i USA. W wyniku nacisków środowisk żydowskich władze Miasta Lublina rozpoczęły negocjacje z Warszawską Gminą Żydowską. Rozmowy zakończyły się podjęciem decyzji, na mocy której ustalono, że pomnik nie zostanie przeniesiony, ale wkomponowany w architekturę centrum handlowego.
W 2007 roku pomnik tymczasowo został przeniesiony na róg ulic Radziwiłłowskiej i Niecałej.
Sprawa lokalizacji pomnika i jego przeniesienia wywołała liczne wypowiedzi Żydów lubelskich zamieszkujących za granicą:
List otwarty Żydów lubelskich z USA:
My Żydzi lubelscy zamieszkali w USA i dobrze pamiętający realia Lublina lat 60-tych czujemy się zbulwersowani poczynaniami władz naszego miasta zmierzającymi do usunięcia z placu przy ulicy Świętoduskiej Pomnika Ofiar Getta Lubelskiego odsłoniętego w przeddzień Święta Niepodległości Polski 11 listopada 1963 roku.
Prof. Elie Wiesel stwierdził:
Jeżeli zagłada zostanie upamiętniona w jakimś miejscu do tego wybranym, trzeba to uszanować jako święte. Jeżeli w Lublinie na placu otoczonym ulicami ludnie zamieszkałymi przez Żydów, dopóki Hitler nie zmienił im życia w śmierć, garstka ich braci pozostałych przy życiu po Holokauście stawia wybrany przez siebie i sfinansowany pomnik, to monument ten po wsze czasy powinien tu pozostać.
Prof. Nechama Tec stwierdziła:
To obraza pamięci tych, którzy zostali wymordowani w okrutny sposób. Nigdy nie słyszałam o podobnym wypadku takiego traktowania pomnika Holokaustu. To przywołuje podobieństwo do drugiej śmierci tych, którzy dawno nie żyją, a pomnik ich upamiętnia. Śmierć po śmierci...
Abraham Foxman powiedział:
Jeżeli ta relacja jest prawdziwa, trzeba stwierdzić, że mamy do czynienia z działaniem niechętnym i cofającym fakty wstecz. Wydaje się, że prezydent Lublina nie przykłada znaczenia do tragicznego losu Żydów tego miasta w czasie Holokaustu i nie szanuje wcześniejszych obietnic danych społeczności żydowskiej dotyczących przesunięcia pomnika. Ten nieszczęsny epizod, który przychodzi teraz, w czasie narastania obaw dotyczących antysemityzmu i języka nienawiści w Polsce, wzmacnia percepcję, iż Polska cofa się...
Opracowanie: Jakub Chmielewski
Literatura
Kazimierz S. Ożóg, Pomniki Lublina, Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”, Lublin 2014.