Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Pomniki lubelskie – pomnik Eksterminacji Ludności Żydowskiej (Ofiar Getta)

Pomnik Eksterminacji Ludności Żydowskiej obecnie znajdujący się na skwerze przy skrzyżowaniu ulic Radziwiłłowskiej i Niecałej w Lublinie

Pomnik Eksterminacji Ludności Żydowskiej (Ofiar Getta)
Pomnik Eksterminacji Ludności Żydowskiej (Ofiar Getta) w dawnej lokalizacji - na placu Ofiar Getta, fot. Jacek Mirosław, lata 80. XX wieku, archiwum autora

Spis treści

[RozwińZwiń]

NazwaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Pomnik Eksterminacji Ludności Żydowskiej (Ofiar Getta)

LokalizacjaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Do 2006 roku na skwerze pomiędzy ulicą Lubartowską a Świętoduską, obecnie na skwerze przy skrzyżowaniu ulic Radziwiłłowskiej i Niecałej w Lublinie

Data odsłonięciaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

10 listopada 1962 roku

AutorzyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Bogumił Zagajewski (rzeźbiarz)

Janusz Tarabuła (malarz)

OpisBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Pomnik o wys. 4,2 m ustawiony na szerokiej płycie podstawy, u szczytu siedmiostopniowych, granitowych schodów (wymiary sprzed 2006 roku: platforma 9 x 11 m, najwyższy stopień schodów 9 x 3 m, przerwa między schodami a platformą 1,8 m). Stanowi całość z niskim cokołem. Ma kształt zwężającego się ku górze czworobocznego obelisku, zakończonego półkoliście. Na poszarpanej i nieregularnej powierzchni pomnika wklęsłe zarysy ujętych w negatywie postaci ludzkich.

Z przodu napis:

W KAŻDEJ GARSTCE POPIOŁU
SZUKAM SWOICH BLISKICH

poniżej oryginał w jidysz.

Z tyłu napis dedykacyjny:

CZEŚĆ I WIECZNA PAMIĘĆ
OBYWATELOM POLSKIM
NARODOWOŚCI ŻYDOWSKIEJ
WOJ. LUBELSKIEGO KTÓRZY
W BESTIALSKI SPOSÓB ZO-
STALI POZBAWIENI ŻYCIA
PRZEZ FASZYSTÓW HITLE-
ROWSKICH W LATACH DRU-
GIEJ WOJNY ŚWIATOWEJ
SPOŁECZEŃSTWO LUBELSZCZYZNY.

Niżej tekst w języku jidysz.

Po lewej i prawej stronie pomnika, z prawej strony, na dole daty: 9 1942 / 11 1963. Na stopniu szerokiej podstawy pomnika wyryte nazwy miejscowości Lubelszczyzny związanych z Holokaustem:

ZAMOŚĆ, KRĘPIEC, SOBIBÓR, MAJDANEK, BEŁŻEC, TRAWNIKI, PONIATOWA, BUDZYŃ

Opracowanie: Kazimierz S. Ożóg

HistoriaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Pomnik został odsłonięty w 1963 roku, w dwudziestą pierwszą rocznicę likwidacji getta w Lublinie, ale stanął na miejscu raczej przypadkowym. Ówczesne władze nie chciały się zgodzić na lokalizację na Podzamczu, a Żydzi nie chcieli go w bocznej uliczce na Starym Mieście – miał stanąć na ulicy Rybnej. W miejscu, w którym stanął pomnik, przed wojną i w okresie okupacji znajdował się targ. Lokalizacja pomnika Ofiar Getta jest symboliczna.

Pomnik powstał z inicjatywy Żydów lubelskich – w Lublinie żyło wtedy jeszcze około 200–300 osób – ale jego głównymi inspiratorami byli Izydor Sznajdman, który wyemigrował do Szwecji w 1968 roku i dr Symcha Wajs, który mieszkał wtedy w Warszawie. Wielki wkład w powstanie pomnika miał ówczesny przewodniczący Wojewódzkiej Rady Narodowej Paweł Dąbek – więzień obozu koncentracyjnego na Majdanku.

Pomnik jest poświęcony nie tylko Żydom Lublina, ale Żydom z terenu Lubelszczyzny. Napisy na nim są w językach jidysz i polskim. Jest tam między innymi cytat z Poematu o zamordowanym narodzie żydowskim Icchaka Katzenelsona: W każdej garstce popiołu szukam swoich bliskich.

Na pomniku znajdują się także nazwy wszystkich miejscowości, gdzie znajdowały się obozy, w których ginęli Żydzi lubelscy. Co roku 9 listopada składane były tu kwiaty z okazji rocznicy ostatecznej likwidacji getta.

 

W 2005 roku została zawarta umowa między władzami miasta a inwestorem spółką Arkady. W wyniku tej umowy miasto odsprzedało teren placu, na którym znajduje się pomnik, pod budowę centrum handlowego. Wywołało to sprzeciw większości środowisk żydowskich w Polsce i USA. W wyniku nacisków środowisk żydowskich władze Miasta Lublina rozpoczęły negocjacje z Warszawską Gminą Żydowską. Rozmowy zakończyły się podjęciem decyzji, na mocy której ustalono, że pomnik nie zostanie przeniesiony, ale wkomponowany w architekturę centrum handlowego.

W 2007 roku pomnik tymczasowo został przeniesiony na róg ulic Radziwiłłowskiej i Niecałej.

 

Sprawa lokalizacji pomnika i jego przeniesienia wywołała liczne wypowiedzi Żydów lubelskich zamieszkujących za granicą:

List otwarty Żydów lubelskich z USA:

My Żydzi lubelscy zamieszkali w USA i dobrze pamiętający realia Lublina lat 60-tych czujemy się zbulwersowani poczynaniami władz naszego miasta zmierzającymi do usunięcia z placu przy ulicy Świętoduskiej Pomnika Ofiar Getta Lubelskiego odsłoniętego w przeddzień Święta Niepodległości Polski 11 listopada 1963 roku. 

Prof. Elie Wiesel stwierdził:

Jeżeli zagłada zostanie upamiętniona w jakimś miejscu do tego wybranym, trzeba to uszanować jako święte. Jeżeli w Lublinie na placu otoczonym ulicami ludnie zamieszkałymi przez Żydów, dopóki Hitler nie zmienił im życia w śmierć, garstka ich braci pozostałych przy życiu po Holokauście stawia wybrany przez siebie i sfinansowany pomnik, to monument ten po wsze czasy powinien tu pozostać.

Prof. Nechama Tec stwierdziła:

To obraza pamięci tych, którzy zostali wymordowani w okrutny sposób. Nigdy nie słyszałam o podobnym wypadku takiego traktowania pomnika Holokaustu. To przywołuje podobieństwo do drugiej śmierci tych, którzy dawno nie żyją, a pomnik ich upamiętnia. Śmierć po śmierci...

Abraham Foxman powiedział:

Jeżeli ta relacja jest prawdziwa, trzeba stwierdzić, że mamy do czynienia z działaniem niechętnym i cofającym fakty wstecz. Wydaje się, że prezydent Lublina nie przykłada znaczenia do tragicznego losu Żydów tego miasta w czasie Holokaustu i nie szanuje wcześniejszych obietnic danych społeczności żydowskiej dotyczących przesunięcia pomnika. Ten nieszczęsny epizod, który przychodzi teraz, w czasie narastania obaw dotyczących antysemityzmu i języka nienawiści w Polsce, wzmacnia percepcję, iż Polska cofa się...

Opracowanie: Jakub Chmielewski

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kazimierz S. Ożóg, Pomniki Lublina, Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”, Lublin 2014.

Powiązane artykuły

Zdjęcia

Wideo

Historie mówione

Inne materiały

Słowa kluczowe