Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Nimrod Ariav – Lublin

Nimrod Ariav – Lublin

Nimrod Ariav wychował się w Lublinie przy ulicy Nowej 17 (dziś ulica Lubartowska 19). Wraz z bratem Abrahamem uczęszczali do Gimnazjum Żydowskiego przy ulicy Niecałej. Nimrod Ariav przyjechał do Lublina po 60. latach od wybuchu II wojny światowej. W 2006 oraz 2009 roku spotkał się w Ośrodku Brama Grodzka – Teatr NN z młodzieżą z lubelskich szkół.

Czytaj więcej

Nimrod Ariav – Bełżyce

Nimrod Ariav – Bełżyce

Na tym cmentarzu żydowskim, wraz z moim bratem Abrahamem zamordowanym później przez Niemców oraz z innymi Żydami, którzy wówczas ocaleli z pożogi, pochowałem mojego ojca Arie-Lejba Cygielmana rozstrzelanego przez hitlerowców na placu przed bożnicą w Bełżycach wraz z innymi 149 Żydami 2 października 1942 roku.

Nimrod Ariav

Czytaj więcej

Getto szczątkowe na Majdanie Tatarskim – akcja likwidacyjna

Getto szczątkowe na Majdanie Tatarskim – akcja likwidacyjna

Na początku listopada 1942 roku funkcjonariusze Służby Bezpieczeństwa (SD) i Policji Bezpieczeństwa (Sipo) w Lublinie przystąpili do całkowitej likwidacji getta szczątkowego w peryferyjnej dzielnicy Majdan Tatarski. Podczas akcji zamordowano wszystkich członków Judenratu na czele z prezesem Markiem Altenem, konfidenta Szamę Grajera oraz komendanta policji żydowskiej Mendla (Mońka) Goldfarba. Pozostałych Żydów pognano do KL Lublin (Majdanek), gdzie zginęli w komorach gazowych. Przez kolejne kilka tygodni trwała grabież i niszczenie materialnej substancji zlikwidowanego getta.

Czytaj więcej

Getto szczątkowe na Majdanie Tatarskim

Getto szczątkowe na Majdanie Tatarskim

Getto szczątkowe w Lublinie powstało w drugiej połowie kwietnia 1942 roku w robotniczej dzielnicy Majdan Tatarski, położonej na peryferiach miasta od strony południowo-wschodniej. Na stosunkowo niewielkim obszarze umieszczono kilka tysięcy Żydów, którzy ze względu na swoją „uprzywilejowaną” pozycję przetrwali likwidację getta na Podzamczu. Niemcy nazywali nowy żydowski rejon zamieszkania „Musterghetto” („getto wzorcowe”), lecz przeludnienie i panujące w nim warunki były tragiczne. Zagłada dzielnicy następowała etapami, które wyznaczały kolejne selekcje. Ostateczną likwidację getta Niemcy przeprowadzili na początku listopada 1942 roku, mordując na jego terenie około 200 osób, a pozostałych przy życiu kierując do KL Lublin (obozu koncentracyjnego na Majdanku).

Czytaj więcej

Getto na Podzamczu – akcja wysiedleńcza

Getto na Podzamczu – akcja wysiedleńcza

Szesnastego marca 1942 roku niemieckie organa bezpieczeństwa przystąpiły do likwidacji getta na Podzamczu w Lublinie, rozpoczynając tym samym ludobójczą operację, która w ciągu następnych miesięcy objęła całe Generalne Gubernatorstwo (GG) i miała na celu biologiczną eksterminację ludności żydowskiej, połączoną z grabieżą jej mienia. Był to fragment realizowanego przez Trzecią Rzeszę „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”.

Czytaj więcej

Getto na Podzamczu – warunki życia

Getto na Podzamczu – warunki życia

Niemcy utworzyli oficjalnie getto pod koniec marca 1941 roku na terenie historycznej dzielnicy żydowskiej na Podzamczu. Obszar ten już od pierwszych dni okupacji stanowił rejon osiedlania się uchodźców i przesiedleńców żydowskich. Na początku 1940 roku liczba mieszkańców wynosiła ponad 40 000 osób. Przeludnienie, trudności aprowizacyjne, jak również fatalne warunki sanitarno-higieniczne i brak wystarczającej opieki medycznej doprowadziły do pogorszenia się kondycji ludności, a w rezultacie do wybuchu epidemii tyfusu. Pomimo różnych działań podejmowanych przez Judenrat, Żydowską Samopomoc Społeczną (ŻSS) i American Jewish Joint Distribution Committee (Joint), sytuacja nie uległa zasadniczej zmianie do akcji likwidacyjnej w połowie marca 1942 roku.

Czytaj więcej

Ochronka na Grodzkiej 11 – funkcjonowanie i likwidacja

Ochronka na Grodzkiej 11 – funkcjonowanie i likwidacja

Ochronka dla Sierot i Starców została utworzona w 1862 roku przez Gminę Wyznaniową Żydowską w celu roztoczenia opieki nad potrzebującymi sierotami i osobami starszymi. Siedzibę zlokalizowano na Starym Mieście przy ulicy Grodzkiej 11. Pod wskazanym adresem placówka funkcjonowała do 24 marca 1942 roku, kiedy Niemcy dokonali jej likwidacji, mordując dzieci i starców.

Czytaj więcej

Umschlagplatz w Lublinie

Umschlagplatz w Lublinie

Lubelskim Umschlagplatzem (dawniej również Lubelskim Placem Śmierci) nazywane jest miejsce, z którego niemiecka policja bezpieczeństwa wysyłała transporty lubelskich Żydów do obozu zagłady w Bełżcu w marcu i kwietniu 1942 roku.

Czytaj więcej

Getto na Podzamczu – granice i obszar

Getto na Podzamczu – granice i obszar

Pierwsze miesiące 1941 roku przyniosły zaostrzenie polityki władz niemieckich względem ludności żydowskiej na terenie całego Generalnego Gubernatorstwa (GG). Postępujący wówczas proces gettoizacji objął wiele miast i miasteczek, jak chociażby Kraków, Radom, Częstochowa czy Kielce. W tym czasie utworzono również getto w Lublinie. Poza terenem dzielnicy mogła pozostać jedynie nieliczna grupa Żydów, którzy otrzymali od władz niemieckich specjalne zezwolenie lub byli skoszarowani na placówkach pracy. Wśród uprzywilejowanych znaleźli się niektórzy radni i urzędnicy Judenratu, lekarze, jak również wybrani rzemieślnicy, którzy pracowali na indywidualne zlecenie Niemców. W kolejnych miesiącach warunki egzystencji dla większości Żydów znacznie się pogorszyły, na co wpływ miała epidemia tyfusu, prowadząc do wzrostu liczby zgonów. Wielu mieszkańców getta żyło na skraju ubóstwa, a Judenrat przy stale kurczących się dostawach żywności i środków finansowych, nie był w stanie zatrzymać zaostrzającej się pauperyzacji. Pomimo skrajnie trudnych warunków lubelscy Żydzi nie umierali na ulicach, lecz śmierć przychodziła po cichu do domu. Sytuacja nie uległa poprawie do początku 1942 roku, gdy nastąpił podział getta na części A i B.

Czytaj więcej

Obóz pracy na Flugplatzu

Obóz pracy na Flugplatzu

Obóz pracy utworzony na terenie istniejącego przed wojną lotniska w Lublinie, stąd nazwa Flugplatz, był jednym z największych obozów pracy w dystrykcie lubelskim. Istniał w latach 1942–1943. Osadzono w nim przede wszystkim kobiety i mężczyzn pochodzenia żydowskiego z różnych państw, a także grupę polskich kobiet. W trakcie akcji „Reinhardt” pełnił funkcję placu selekcyjnego dla przybywających transportów, jak również był miejscem segregacji i magazynowania mienia zrabowanego Żydom w obozach zagłady w Bełżcu, Sobiborze i Treblince.

Czytaj więcej

Obóz pracy dla Żydów przy ulicy Lipowej 7 w Lublinie

Obóz pracy przy ulicy Lipowej 7 powstał na początku grudnia 1939 roku z inicjatywy dowódcy SS i policji w dystrykcie lubelskim Odilo Globocnika. Był to najdłużej funkcjonujący obóz pracy na Lubelszczyźnie, w którym początkowo zatrudniono pracowników cywilnych, a od przełomu 1940 i 1941 roku żołnierzy WP pochodzenia żydowskiego. Trzeciego listopada 1943 roku w trakcie akcji „Erntefest” zamordowano wszystkich żydowskich więźniów na terenie KL Lublin (Majdanek). W styczniu 1944 roku obóz, w którym zatrudniono kilkuset więźniów nieżydowskich, stał się filią Majdanka. Istniał do lipca 1944 roku.

Czytaj więcej

Akcja „Dożynki” („Aktion Erntefest”) w Lublinie 3 listopada 1943

Akcja „Dożynki” („Aktion Erntefest”) w Lublinie 3 listopada 1943

W dniach 3–4 listopada 1943 r. niemieckie władze bezpieczeństwa przeprowadziły w dystrykcie lubelskim masowy mord Żydów, któremu nadano kryptonim „Erntefest” („Dożynki”). W ciągu zaledwie dwóch dni zamordowano w dystrykcie lubelskim około 42 tys. osób, co sprawiło, że akcja „Erntefest” stała się największym jednostkowym mordem w czasie II wojny światowej dokonanym w niemieckich obozach koncentracyjnych.

Czytaj więcej

Obóz pracy w Trawnikach

Obóz pracy w Trawnikach

W lecie 1941 roku utworzono w Trawnikach obóz pracy przymusowej, w którym osadzono Żydów pochodzących z dystryktów lubelskiego i warszawskiego, a następnie deportowanych z zagranicy. Funkcjonował on w pobliżu obozu szkoleniowego dla wachmanów. Obóz pracy istniał do listopada 1943 roku, kiedy to na rozkaz Himmlera wymordowano wszystkich więźniów w ramach akcji „Erntefest”.

Czytaj więcej

Obóz pracy w Poniatowej

Obóz pracy w Poniatowej

Latem 1941 roku niemieckie władze wojskowe utworzyły w Poniatowej na terenie kompleksu pofabrycznego obóz dla jeńców radzieckich, który funkcjonował do wiosny następnego roku. Dogodna lokalizacja oraz istniejąca infrastruktura sprawiły, że jesienią 1942 roku w tym samym miejscu powstał obóz pracy. Osadzono w nim Żydów zagranicznych oraz polskich, lecz większość stanowili przywiezieni wiosną 1943 roku z likwidowanego getta warszawskiego. Obóz składał się z dwóch części – osiedla, gdzie przebywali więźniowie uprzywilejowani oraz obozu centralnego. 4 listopada 1943 roku w ramach operacji „Erntefest” („Dożynki”) zamordowano wszystkich więźniów: 14 000 kobiet, dzieci i mężczyzn.

Czytaj więcej

Obóz pracy w Budzyniu

Obóz pracy w Budzyniu

Obóz pracy w Budzyniu powstał w 1942 roku, w czasie trwania akcji „Reinhardt”. Zatrudnieni w nim więźniowie żydowscy pracowali w przemyśle zbrojeniowym, co pozwoliło im jako jedynym więźniom żydowskim przetrwać do lipca 1944 roku. W obliczu zbliżającego się frontu obóz został ewakuowany. Więźniów wysłano do innych obozów, dzięki czemu wielu z nich przeżyło okupację.

Czytaj więcej