Najstarsze wzmianki o osiedlaniu się Żydów w Lublinie pochodzą z 1336 r., w tym czasie król Kazimierz Wielki zezwolił Żydom zamieszkać na przedmieściu Piaski. Wkrótce, w drugiej połowie XV w., pojawiły się pierwsze wzmianki o zorganizowanej reprezentacji żydowskich mieszkańców miasta – gminie.
Artykuły z kategorii "Wielokulturowość"
Roman (Szloma/Szlojme Haim) Litman (ur. w 1933 roku w Łęcznej, zm. 7 maja 2021 w Lublinie) – inżynier budownictwa lądowego (specjalizacja: mosty i budowle podziemne), absolwent Politechniki Warszawskiej; w latach 1957–1990 pracownik Wojewódzkiego Biura Projektów w Lublinie, gdzie kierował zespołem projektującym mosty i drogi; przewodniczący Filii Lubelskiej Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie; członek Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Lublinie; wiceprezes Fundacji „Chrońmy cmentarze żydowskie w Lublinie”.
W latach 1944–45 żydowski sierociniec w Lublinie (Dom Dziecka nr 5) funkcjonował w trzech budynkach: przy ul. Radziwiłłowskiej 3, Kazimierza Wyszyńskiego 3 (ob. ul. Niecała) oraz ul. Krakowskie Przedmieście 60. W połowie 1945 roku sierociniec został przeniesiony do Pietrolesia na Dolnym Śląsku.
W przeddzień wydarzeń marcowych 1968 roku w Lublinie i na Lubelszczyźnie mieszkało blisko 450 osób pochodzenia żydowskiego. W latach 1968–1972 region ten opuściło około 120 osób.
Jak ówcześni Lublinianie pochodzenia żydowskiego odbierali wydarzenia określane mianem „Marca ’68”? Jak wyglądało ich pożegnanie z krajem przodków? Jak po latach wspominają to przełomowe w ich życiu wydarzenie? Co myślą o swojej decyzji sprzed 45 lat?
Tekst stanowi próbę odpowiedzi na te i szereg innych pytań. Podobieństwo doświadczeń sprawia, że wiele wspomnień składa się na wspólną, wieloaspektową opowieść o wydarzeniach sprzed lat. Wykorzystane relacje pochodzą ze zbiorów Archiwum Programu Historia Mówiona Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN”.
Aleksander Ford (Mosze Lifszyc) – reżyser i scenarzysta filmowy żydowskiego pochodzenia, autor pierwszych powojennych filmów dokumentalnych z Lublina.
W latach 1916–1939 w Lublinie zagrano ogółem około 30 niemych i dźwiękowych filmów żydowskich wyprodukowanych w Polsce i za granicą. Najwięcej produkcji żydowskich wyświetlały w Lublinie kina „Corso” i „Rialto”. Oprócz filmów w jidysz w lubelskiej prasie żydowskiej stale reklamowano filmy polskie i zagraniczne, stąd można przypuszczać, że Żydzi stanowili spory odsetek publiczności lubelskich kin.
Okres powojenny to czas wewnętrznych napięć na tle politycznym i ideologicznym także dla społeczności żydowskiej. Istotną kwestię stanowił problem stosunku państwa do religii, w tym do wyznania mojżeszowego. Problematyczne stały się także napięcia na tym tle także wewnątrz społeczności żydowskiej. W latach 1944–1949 najbardziej wpływowymi działaczami żydowskimi byli ludzie powiązani z przedwojennymi środowiskami komunistycznymi i (początkowo) Bundem, którzy podkreślali świecki charakter tworzonych w tym okresie organizacji. Środowiska religijne natomiast podejmowały własne działania w celu odrodzenia żydowskiego życia religijnego w Polsce.
Już podczas II wojny światowej zdawano sobie sprawę z konieczności dokumentowania zbrodni niemieckich. Pierwsze zorganizowane działania w tym zakresie zaczęto podejmować w Lublinie, gdzie odradzało się powoli życie społeczności żydowskiej. W sierpniu 1944 roku rozpoczęła tu pracę Komisja dla Historii Żydów, przekształcona wkrótce w Centralną Żydowską Komisję Historyczną, a następnie w Żydowski Instytut Historyczny.
W pierwszych miesiącach po wyzwoleniu Lublina spod okupacji niemieckiej nieliczni ocaleli Żydzi musieli zmierzyć się z palącymi niedostatkami lokalowymi i aprowizacyjnymi. Sytuację tę dodatkowo pogarszał stały napływ uchodźców, chaos administracyjny i brak odpowiednich regulacji prawnych oraz woli politycznej, które umożliwiłyby powierzenie Komitetowi Żydowskiemu w Lublinie (KŻ) większej ilości budynków lub przekazania Żydom zarządu komisarycznego nad częścią „pożydowskich” nieruchomości.
Bricha (hebr. ucieczka) to termin określający masową, nielegalną emigrację Żydów z Europy do Palestyny po zakończeniu II wojny światowej. Jej początków można doszukiwać się przed wojną, gdy tajne działania w ramach Alija Bet nazywano Bricha. Była to akcja nielegalnej imigracji do Palestyny w przeciwieństwie do Aliji Alef, czyli legalnych wyjazdów.
Powstanie Brichy było odpowiedzią na ograniczenie w latach 20. imigracji żydowskiej do Palestyny przez angielskie władze mandatowe. W latach 30. akcja polegała głównie na przemycaniu imigrantów żydowskich z Niemiec, ale również z krajów Europy Środkowej i Wschodniej, w tym z Polski. Działalność tę zahamował wybuch wojny. Lublin był pierwszym miejscem, gdzie w 1944 roku poszczególne inicjatywy emigracyjne zespolono w jedno działanie.
Lublin był ważnym ośrodkiem kultury żydowskiej. Potrzeby kulturalne elity lubelskich Żydów zaspokajał m.in. polski teatr zawodowy i gościnne występy żydowskich zespołów wędrownych, które od czasu do czasu odwiedzały miasto. Ważne miejsce zajmował również żydowski teatr amatorski.
Wojewódzki Komitet Żydowski w Lublinie był lokalnym oddziałem Centralnego Komitetu Żydów w Polsce (CKŻP) i powstał po przeniesieniu CKŻP do Warszawy. WKŻ działał od 6 marca do sierpnia 1945 r. a następnie do grudnia 1949 r. jako organ połączony z Komitetem Żydowskim w Lublinie (Komitetem Miejskim).
Siedziba WKŻ w Lublinie mieściła się początkowo w dawnym lokalu CKŻP przy ul. Lubartowskiej 19/29, potem biuro działało przy ul. Krakowskie Przedmieście 60 i Krakowskie Przedmieście 13.
Budowa Domu Pereca rozpoczęła się jeszcze przed II wojną światową. Miał on być centrum świeckiego życia żydowskiego w Lublinie, jednak jego uroczyste otwarcie – zaplanowane na 1 września 1939 roku – nie odbyło się w związku z inwazją III Rzeszy na Polskę.
Po wyzwoleniu Lublina spod okupacji niemieckiej Dom Pereca stał się centrum odradzającego się życia społecznego i kulturalnego Żydów powracających do miasta. Komitet Żydowski w Lublinie przejął budynek już w sierpniu 1944 roku. Początkowo gmach służył wyłącznie jako noclegownia, ale z czasem udało się w nim zorganizować kuchnię i wyremontować salę teatralną. W 1948 roku do Domu Pereca przeniesiono Żydowską Szkołę Powszechną. Mimo że placówka działała tylko do połowy 1949 roku, gmach uzyskał tym samym na krótki czas swoją pierwotną funkcję siedziby szkoły żydowskiej.
Od 1951 roku budynek przeszedł na własność Ministerstwa Rolnictwa, następnie zajmował go ówczesny Instytut Medycyny Pracy i Higieny Wsi im. Witolda Chodźki. Obecnie mieści się w nim siedziba Narodowego Funduszu Zdrowia.
Gdy mówimy o żydowskim Lublinie, mamy na myśli przede wszystkim Podzamcze – dzielnicę żydowską usytuowaną w sąsiedztwie Starego Miasta, wokół wzgórza zamkowego. Właśnie tutaj, w miejscu pierwotnego osadnictwa żydowskiego znajdowało się największe skupisko lubelskich Żydów.
W Lublinie do struktur Komunistycznej Partii Polski (KPP) należało około stu osób. Wszelka działalność, początkowo w ramach Komunistycznej Partii Robotniczej Polski, a następnie Komunistycznej Partii Polski, była nielegalna i traktowana przez władze jako antypaństwowa, nigdy też nie została zalegalizowana. KPP w sposób radykalny występowała przeciwko nacjonalizmowi i dyskryminacji mniejszości.
Jidisze Folkisze Partei w Lublinie powstała w 1917 roku. Jednym z postulatów partii była walka o szkoły z językiem jidisz.
Mizrachii należała do Kongresu Syjonistycznego, podobnie jak Organizacja Ogólnych Syjonistów. Była formą pośrednią między świeckimi ugrupowaniami syjonistycznymi a partiami reprezentującymi Żydów religijnych, ortodoksyjnych.
W Lublinie pierwsze struktury organizacji Mizrachii powstały w 1920 roku.
W 1911 roku rozpoczęto przygotowania do utworzenia we Lwowie pierwszej syjonistycznej organizacji skautowej. Została ona powołana do życia w 1913 roku pod nazwą Haszomer Hacair (Młody Strażnik). W Lublinie pierwsza drużyna Haszomer Hacair została powołana do życia w 1916 roku. Haszomer Hacair powiązana była z Organizacją Ogólnych Syjonistów.
Poalej Syjon Lewica była syjonistycznym ugrupowaniem o charakterze lewicowym, bliska ideowo komunistom.
Poalej Syjon-Prawica największe wpływy miała w środowiskach lewicowej żydowskiej inteligencji, jak również wśród części robotników, rzemieślników, krawców, handlarzy oraz drobnych sklepikarzy.