Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Wojsławice – historia miejscowości

Wojsławice (Voislavize, וויסלוויצה) leżą we wschodniej części Wyżyny Lubelskiej, w widłach rzek Wojsławki i Barbarki, na terenie malowniczych Działów Grabowieckich. Teren otaczający miejscowość jest niejednolity pod względem pionowego ukształtowania powierzchni, różnica pomiędzy poziomem łąk a jego najwyższymi punktami (Białą i Mamczyną Górą, 260 m n.p.m.) wynosi 39 m.

Wojsławice, Cerkiew prawosławna pw. św Eliasza (wezwanie stosowane od XV w. do lat 90. XX w.), obecnie cerkiew pw. Kazańskiej Ikony Matki Bożej, dzwonnica przycerkiewna
Wojsławice, Cerkiew prawosławna pw. św Eliasza (wezwanie stosowane od XV w. do lat 90. XX w.), obecnie cerkiew pw. Kazańskiej Ikony Matki Bożej, dzwonnica przycerkiewna (Autor: Kowalczyk, Paulina)

Spis treści

[RozwińZwiń]

KrajobrazBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Najstarsze wzmianki o wsi Wojsławice pochodzą z początku XV wieku, kiedy w 1404 roku nazwa miejscowości pojawia się w albumie studentów Uniwersytetu Krakowskiego: Andreasa, Nicolasa i Johannesa Roslay z Wojsławic w diecezji chełmskiej. Nazwisko kolejnego studenta, Stephanusa Stanislai de Woyslawycze pojawia się w albumie w 1480 roku.

Lokacja Wojsławic na prawie magdeburskim miała miejsce prawdopodobnie około 1440 roku, w wyniku starań Jana Ligęzy Czyżowskiego, jednak zanim to nastąpiło, miejscowość była kilkakrotnie wzmiankowana w źródłach historycznych. W 1434 roku Wojsławice zostały przyłączone do parafii kumowskiej. Wiadomo również, że w 1431 roku zostały zniszczone podczas walk ze Świdrygiełłą jednak już w 1437 roku włości wojsławickie (Wojsławice, Krasne, Krasne Stare, Surohow) za 1200 grzywien kupił kasztelan krakowski Jan Ligęza z Czyżowa. Samodzielna parafia wojsławicka powstała około 1440 roku i prawdopodobnie wówczas miała też miejsce fundacja pierwszego kościoła. Niestety, nie zachował się dokument lokacji miasta. Został zniszczony podczas najazdu tatarskiego, około świąt Bożego Narodzenia w 1490 roku. Już w 1446 roku w Wojsławicach odbył się szósty sejmik Ziemi Chełmskiej, co świadczy o znaczącej roli tego miasteczka politycznych strukturach regionu. Z 1508 roku pochodzi akt prawny Hieronima Zakliki nadający mieszczanom przywileje kupieckie i handlowe, zezwalający na dwa jarmarki roczne (dzień św. Onufrego i Katarzyny) i jeden cotygodniowy (wtorkowy).

Przestrzeń zabytkową miasteczka tworzą dziś:
– układ urbanistyczny,
– kościół pw. św. Michała Archanioła (1595–1608),
– cerkiew pw. Eliasza Proroka (1771),
– dzwonnica cerkiewna (XX w.), synagoga (1890–1894),
– kapliczki wotywne (1762): św. Barbary (ul. Grabowiecka), św. Jana Nepomucena (ul. Rynek), św. Tekli (ul. Chełmska), św. Michała Archanioła (ul. Krasnystawska), św. Floriana (ul. Uchańska),
– cmentarz katolicki (1793–1803),
– pozostałości kirkutu (ul. Grabowiecka, zał. koniec XIX w.).

HistoriaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

NazwaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Nazwa Wojsławice jest nazwą patronimiczną i pochodzi od męskiego imienia Wojsław, jednak jak dotąd nie ustalono, od którego Wojsława się wywodzi. Imię cieszyło się w Polsce średniowiecznej sporą popularnością, a jego występowanie najczęściej odnotowuje się na terenach rdzennie polskich, położonych na zachód od Wisły. Nazwa jest popularna. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego odnotowuje istnienie 17 miejscowości o identycznej bądź zbliżonej (np. Wojsław) nazwie.

WłaścicieleBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Pierwszym znanym z imienia właścicielem włości wojsławickich był Wronko z Wojsławic, od którego w 1437 roku Jan Ligęza Czyżowski herbu Półkozic (kasztelan krakowski, namiestnik króla na Rusi i w Małopolsce) odkupił je za 1200 grzywien. Przekazał on miasto swojemu zięciowi Jakubowi Zaklice Czyżowskiemu herbu Topór. W rękach Czyżowskich (kolejno: Hieronima, Stanisława, Mikołaja, Aleksandra) Wojsławice, jako majątek dziedziczony z ojca na syna, pozostawały do początki XVII wieku.

W 1629 roku dobra przeszły w posiadanie Janusza Tyszkiewicza herbu Leliwo, wojewody kijowskiego. W posiadaniu Tyszkiewiczów Wojsławice pozostawały do czasu po 1667 roku, kiedy kupił je Wacław Hulewicz herbu Nowina. Miasteczko stało się częścią posagu jego córki, Katarzyny Angeli, która wstąpiła w związek małżeński ze Stefanem Czarnieckim herbu Korab. Owocem tego małżeństwa była Zofia Angela, która poślubiając Michała Potockiego herbu Pilawa, wniosła Wojsławice w posagu. W rękach rodziny Potockich Wojsławice pozostawały w latach 1703–1779.

W latach 1749/50–1753 nastąpił podział majątku na Feliksa Potockiego (syna Michała Potockiego z pierwszego małżeństwa) i Mariannę z Ogińskich Potocką (drugą żonę Michała). Od roku 1762 Wojsławice w całości należały już do Feliksa Potockiego, zaś od 1766 roku do wdowy po Feliksie Potockim, Marianny z Daniłowiczów Potockiej. Córka Feliksa i Marianny, Humbelina, poślubiła Maurycego Kurdwanowskiego herbu Półkozic i tym samym, jako cześć posagu, przekazała Wojsławice rodzinie małżonka.

Kolejnym dziedzicem majątku był Jan Placyd Kurdwanowski, zaś od 1790 roku Wojciech Poletyło herbu Trzywdar, kasztelan chełmski. Po Wojciechu majątek dziedziczyli kolejno: Alojzy (syn Wojciecha), Leopold (syn Alojzego), Franciszek (syn Leopolda). W1923 roku zmarł Franciszek Poletyło, a Wojsławice przypadły dalekiemu krewnemu Mikołajowi Poletyło, który roztrwonił majątek.

PieczęćBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Na rejestrze szkód z 1636 roku zachował się odcisk pieczęci miejskiej z wyobrażeniem biegnącego konia zwróconego w lewo, ukazanego na tarczy otoczonej labrami i zwieńczonej koroną piastowską. W otoku pieczęci widnieje napis SIGILLUM CONSULARIBUS WOISLAWIENSIS.

Przywilej lokacyjnyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Nie zachował się akt lokacji miasta z ok. 1440 roku. Z 1508 roku pochodzi akt prawny Hieronima Zakliki Czyżowskiego nadający mieszczanom przywileje kupieckie i handlowe, zezwalający na dwa jarmarki roczne i jeden cotygodniowy. W 1598 roku, na prośbę mieszkańców, przywilej został powtórzony przez wnuka Hieronima – Mikołaja Zaklikę. W dokumencie jest mowa o prawie do sądownictwa, powołaniu szkoły parafialnej, uposażeniu kościoła, trzech cerkwiach prawosławnych oraz o ustanowieniu samorządu miejskiego. W 1755 roku król August III, na prośbę Feliksa Potockiego, kasztelana słońskiego i starosty krasnostawskiego, zatwierdził cztery jarmarki (Trzech Króli, św. Józefa, św. Bartłomieja, św. Apostołów Szymona i Judy). Z końca XVIII wieku pochodzi przywilej pięciu jarmarków (12 lutego, 20 marca, 8 września, 28 października, 17 grudnia) wyjednany przez Humbelinę Kurdwanowską u króla Stanisława Augusta.

Przynależność administracyjnaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Podczas pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej Wojsławice zostały włączone do Austrii (granica przebiegała na linii Kraśniczyn–Wojsławice–Uchanie). Po korekcie granic w 1775 roku miejscowość wróciła do Polski, a granica polsko-austriacka biegła odtąd wzdłuż południowej rubieży ziemi wojsławickiej. Kolejną zmianę przyniósł rok 1795, kiedy w wyniku trzeciego rozbioru Polski Wojsławice ponownie weszły w skład cesarstwa austriackiego. W 1815 roku, po Kongresie Wiedeńskim, Wojsławice jako część nowo utworzonego, podległego carowi rosyjskiemu, Królestwa Polskiego zostały włączone do Rosji. W 1912 roku ziemia wojsławicka stała się częścią Guberni Chełmskiej i jako taka została wyłączona z Królestwa Polskiego. W 1918 roku, na mocy traktatu brzeskiego, ziemia chełmska (razem z Wojsławicami) została przypisana powstającemu państwu ukraińskiemu.

1387 – koniec XV/początek XVI wieku – ziemia chełmska istnieje jako odrębny organizm administracyjny wchodzący w skład Korony;
koniec XV/początek XVI – 1772 – ziemia chełmska w województwie ruskim złożona z dwóch powiatów: chełmskiego (Wojsławice) i krasnostawskiego;
1772–1776 – część ziemi chełmskiej (z Wojsławicami) w I rozbiorze Polski przyłączona do cyrkułu bełskiego, dystrykt zamojski lub hrubieszowski;
1777 – ziemia chełmska jako jedyny fragment województwa ruskiego w składzie Rzeczypospolitej;
1796–1803 – zabór austriacki: Galicja Zachodnia, cyrkuł chełmski;
1803–1810 – zabór austriacki: Galicja Zachodnia, cyrkuł włodawski z okręgami włodawskim i chełmskim (Wojsławice);
1810–1815 – Księstwo Warszawskie, departament lubelski, powiat chełmski;
1816–1837 – Królestwo Polskie, województwo lubelskie, obwód krasnostawski, powiat chełmski;
1837–1842 – Królestwo Polskie, gubernia lubelska, obwód krasnostawski, powiat chełmski;
1842–1866 – Królestwo Polskie, gubernia lubelska, powiat krasnostawski, okręg chełmski;
1867–1912 – Królestwo Polskie, gubernia lubelska, powiat chełmski;
1912–1915 – Królestwo Polskie, gubernia chełmska, powiat chełmski;
1915 – Cesarstwo Rosyjskie, gubernia chełmska;
1915–1918 – okupacja austriacka, generałgubernatorstwo, obwód chełmski (od 1917 r. powiat);
1919–1939 – Rzeczpospolita Polska, województwo lubelskie, powiat chełmski;
1939–1944 – okupacja niemiecka, Generalne Gubernatorstwo, dystrykt lubelski, powiat chełmski;
1944–1975 – Polska Rzeczpospolita Ludowa, województwo chełmskie, gmina Wojsławice;
1975–1989 – Polska Rzeczpospolita Ludowa, województwo chełmskie, gmina Wojsławice;
1989–1999 – Rzeczpospolita Polska, województwo chełmskie, gmina Wojsławice;
od 1999 – Rzeczpospolita Polska, województwo lubelskie, powiat chełmski, gmina Wojsławice.

Dane demograficzneBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Społeczność Wojsławic do 1947 roku charakteryzowała się wielokulturowością. Teren miejscowości zamieszkiwali Polacy, Rusini i Żydzi stanowiący ludność napływową. W XVI wieku ludność Wojsławic składała się w głównej mierze z Polaków i Rusinów. Trzecią, znaczną grupą byli Żydzi, którzy w literaturze dotyczącej miejscowości pojawiają się już około 1445 roku. W XVI wieku stanowili oni około 20 proc. mieszkańców miasta. Akt podziału majątku wojsławickiego pomiędzy Tyszkiewiczów z 1667 roku podaje, że w rynku mieszkało 60 rodzin, wśród nich 16 żydowskich, 22 polskie i 22 ruskie.

Liczbę ludności żydowskiej w Wojsławicach podają statystyki, rejestry poborowe, dokumentacja kahalna i księgi parafialne. Od czasu pierwszej wzmianki do momentu wygnania Żydów z miasteczka ich liczba wahała się od 125 osób w XVI wieku, 86 w 1777 roku, do około 500 w 1761 roku. W 1820 roku na 545 mieszkańców, 174 było Żydami, zaś w 1827 roku stanowili oni 22,3 proc. wszystkich mieszkańców.

Dane z pierwszego powszechnego spisu ludności przeprowadzonego w 1921 roku podają, że Wojsławice liczyły wówczas 1187 wiernych katolickich, 444 prawosławnych, 3 ewangelickich i 835 wyznania mojżeszowego. Pod względem narodowościowym miejscowość zamieszkiwało wówczas: 1572 Polaków, 74 Rusinów, 821 Żydów i 2 przedstawicieli innych narodowości. Znaczące zachwianie proporcji katolików i Żydów w Wojsławicach dokonało się w latach 50. XIX wieku, kiedy to ludność wyznania mojżeszowego stanowiła już ponad połowę ogółu. Najwyższy procentowy wskaźnik obecności Żydów na terenie miasteczka odnotowano w 1864 roku – jest to już 75 proc. całego społeczeństwa.
 

Rok Liczba ludności Liczba ludności żydowskiej
1778 1548 38
1827 1454 345
1857 1557 841
1921 2770 835


Źródło: http://www.jewishgen.org/yizkor/pinkas_poland/pol7_00156.html#f1-2r, [dostęp:] 4.06.2014

Historia społeczności żydowskiejBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Pierwsi Żydzi pojawili się w Wojsławicach około początku XVI wieku. Najwcześniejsze informacje pochodzą z 1531 roku i dotyczą kwoty 15 florenów podatku, jaki płaciła społeczność żydowska. Wiadomo, że w 1564 roku zbierano pogłówne od 125 osób. Z 1583 roku pochodzi wzmianka o Abramie z Wojsławic, pierwszym żydowskim mieszkańcu Zamościa, właścicielu domu na Przedmieściu Lwowskim. Pierwsza synagoga powstała w Wojsławicach około 1616 roku. Wiadomo, że znaczna część żydowskiej społeczności miasta została wymordowana przez wojska kozackie w połowie XVII wieku. W 1667 roku Wojsławice zamieszkiwane były przez 16 rodzin żydowskich.

Wydarzeniem, które znacząco wpłynęło na stosunki między społecznościami Żydów i katolików było osiedlenie się sekty frankistów w okolicy Wojsławic w latach 50. XVIII wieku. Pomiędzy Żydami a frankistami zaczął narastać konflikt, który w 1761 roku zaowocował oskarżeniem członków gminy żydowskiej o rytualne zamordowanie trzyipółletniego Mikołaja Andrzejuka ze wsi Czarnołozy. Oskarżenie skierowano do sądu w Krasnymstawie, w wyniku dochodzenia na członków gminy żydowskiej wydano wyroki śmierci, a pozostałych Żydów wygnano z miasteczka. W 1780 roku Humbelina Kurdwanowska z Potockich pozwoliła na ponowne osiedlenie się Żydów w Wojsławicach.

Cenne informacje na temat wojsławickiej społeczności żydowskiej zawiera Księga Pamięci Wojsławic. Księga wspomina o fryzjerze nazwiskiem Weir, w 1588 roku ściganym za niepłacenie podatku; o anonimowym Żydzie z Wojsławic, który w połowie XVI wieku wstąpił do lubelskiego oddziału dragonów i poległ w bitwie; o Moshe Chaimie – „kawalerze” przybyłym do miasteczka pod koniec XV wieku z Litwy, gdzie pozostawił ciężarną kobietę.

Społeczność żydowska w dużej mierze zamieszkiwała okolice rynku. W przekazie mówionym zachowały się nazwiska: piekarza Cybicha, kamasznika i handlarza skórami Fajwela Szylda (Fawki), właściciela składu z wódką Bergiera, prowadzącego wielobranżowy sklep Szora, Laksmana, Nuty, Majora, braci Szpiler – krawców, fryzjera Gradera oraz właścicieli sklepików z towarami importowanymi (Strasberg), galanteryjnymi (Jutka) i tekstylnymi (Kaumę). Od początku XX wieku w Wojsławicach istniała spółdzielcza kasa oszczędnościowa, której księgowym był  Moszek Giezungajt.

Po wejściu wojsk niemieckich zamknięto i zniszczono synagogę, a bejt ha-midrasz przerobiono na młyn. Rozpoczęły się akcje przesiedlania Żydów. Do Wojsławic przeniesiono grupę 330 uchodźców z Łodzi i Warszawy oraz Żydów z okolicznych wsi. Rok 1942 przyniósł serię tragicznych wydarzeń, w wyniku których spłonęła większość domów zamieszkiwanych przez Żydów oraz rzeźnia rytualna. W październiku 1942 roku wszystkich Żydów zamieszkujących Wojsławice przepędzono pieszo do Chełma, stamtąd deportowano ich do obozu w Sobiborze. Wielu Żydów uciekło, jednak większość została schwytana i zabita przez Niemców. Największa egzekucja, 60 schwytanych osób, miała miejsce jeszcze w tym samym miesiącu, na łąkach po północnej stronie rynku. Kolejne egzekucje odbyły się w roku następnym.
Obecnie Wojsławice nie są zamieszkiwane przez przedstawicieli społeczności żydowskiej.

KalendariumBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1404 – nazwa Wojsławice pojawia się w albumie studentów Uniwersytetu Krakowskiego: Andreasa, Nicolasa i Johannesa Roslay z Wojsławic w diecezji chełmskiej;
1431 – miejscowość zniszczona podczas walk ze Świdrygiełłą;
1434 – przyłączenie Wojsławic do parafii kumowskiej;
1437 – kasztelan krakowski Jan Ligęza z Czyżowa kupuje włości wojsławickie (Wojsławice, Krasne, Krasne Stare, Surohow) za 1200 grzywien;
1440 – prawdopodobna lokacja Wojsławic, powstanie samodzielnej parafii katolickiej;
1446 – szósty sejmik ziemi chełmskiej w Wojsławicach;
1480 – w albumie studentów Uniwersytetu Krakowskiego pojawia się nazwisko Stephanusa Stanislai de Woyslawycze;
1490 – najazd Tatarów;
1497 – Jan von Tiefen w drodze na wyprawę wołoską zatrzymuje się w Wojsławicach;
1508 – Hieronim Zaklika potwierdza mieszczanom przywileje zawarte w akcie lokacji miasta, przypuszczalny czas budowy pierwszego ratusza;
ok. połowy XVI wieku – założenie cmentarza żydowskiego po wschodniej stronie ul. Grabowieckiej;
1563 – Zygmunt August zezwala na założenie 20 warsztatów prowadzonych przez majstrów;
1570 – zaraza;
1598 – powtórzenie aktu Hieronima Zakliki przez Mikołaja Zaklikę z Czyżowa;
1598 – Mikołaj Czyżowski rozpoczyna budowę murowanego budynku kościoła wg projektu Jana Michała Linka;
1603 i 1608 – zaraza;
1616 – Mikołaj Czyżowski ofiarowuje grunt pod budowę nowej bożnicy;
1629 – Wojsławice przechodzą na własność Janusza z Łohojska Tyszkiewicza;
1636, 1639, 1640, 1645, 1655, 1664 – pożar;
1667 – podział majątku pomiędzy Tyszkiewiczów;
1668 – pożar;
1671 – pożar, zniszczenie kościoła;
3 lutego 1687 – Stanisław Stefan Czarniecki uzyskuje zgodę biskupa chełmskiego na założenie w Wojsławicach klasztoru karmelitów;
1736 i 1754 – pożar;
1755 – zatwierdzenie czterech jarmarków przez króla Augusta III (Trzech Króli, św. Józefa, św. Bartłomieja, św. Apostołów Szymona i Judy), na prośbę Feliksa Potockiego, kasztelana słońskiego i starosty krasnostawskiego;
1761 – sprawa zamordowania Mikołaja Andrzejuka ze wsi Czarnołozy, oskarżenie wojsławickiej gminy żydowskiej o dokonanie mordu rytualnego, proces w Krasnymstawie, wyroki ścięcia i ćwiartowania żywcem dla członków gminy żydowskiej, wypędzenie Żydów z Wojsławic;
1762 – Marianna Teresa z Daniłowiczów Potocka funduje pięć kapliczek wotywnych u wjazdów do miasta;
1763 – masowy chrzest Żydów w kościele parafialnym;
1763 – zaraza;
1764 – frankiści opuszczają Wojsławice;
1771 – Marianna z Daniłowiczów Potocka funduje nowy, murowany budynek cerkwi greckokatolickiej pw. św. Eliasza;
1779 – pożar, zniszczenie cerkwi św. Onufrego;
koniec XVIII wieku – przywilej pięciu jarmarków (12 lutego, 20 marca, 8 września, 28 października, 17 grudnia) wyjednany przez Humbelinę Kurdwanowską u króla Stanisława Augusta;
1780 – ponowne zezwolenie na osiedlenie się Żydów w Wojsławicach; wzniesienie synagogi;
1790 – kasztelan chełmski Wojciech Poletyłło kupuje Wojsławice;
od lat 20. XIX wieku – rozbudowa przemysłu folwarcznego (browar, gorzelnia, octownia, fabryka sukna, fabryka maszyn i narzędzi rolniczych);
1793–1803 – założenie cmentarza parafialnego przy ul. Chełmskiej;
3 sierpnia 1833 – pożar dworu;
1833 – rozpoczęcie budowy klasycystycznego pałacu;
1831 – powstanie listopadowe, przez Wojsławice przechodzi m.in. oddział płk. Różyckiego, który pod Uchaniami pokonuje znaczne siły rosyjskie, w odwecie wojska rosyjskie plądrują i rabują Uchanie, Wojsławice i okoliczne wioski;
ok. 1835 – założenie fabryki sukna;
1847 – klęska nieurodzaju;
1848 – pierwsza apteka założona przez magistra farmacji Karola Kłossowskiego;
1854/55 – zaraza;
ok. połowy XIX wieku – założenie nowego cmentarza żydowskiego (ok. 800 m na południe od centrum Wojsławic);
1863 – 1 i 2 lutego nieopodal Wojsławic stacjonują oddziały Sienkiewicza, Młoduszawskiego i Lutyńskiego pod dowództwem płk. Sawy; za wycofującymi się do Grabowca wojskami 12 lutego wchodzą oddziały rosyjskie pod dowództwem płk. Sakownina, ostrzeliwując miasteczko (6 zabitych, 9 rannych), wzniecając pożar i pustosząc dwór;
połowa XIX wieku – zaraza;
1864 – uwłaszczenie chłopów;
1864 – na obrządek łaciński przechodzi 46 grekokatolików;
1866 – ogłoszenie ostatecznej likwidacji stosunków dominalnych w miastach;
1869 – Wojsławice, razem z szeregiem innych miasteczek Lubelszczyzny (m.in. Grabowiec, Kraśniczyn, Rejowiec, Skierbieszów, Teratyn, Uchanie), tracą prawa miejskie;
1875 – likwidacja kościoła greckokatolickiego;
1890–1894 – budowa nowej synagogi;
1905 – przed budynkiem urzędu gminy staje pomnik cara Aleksandra II;
1905 – do Wojsławic zostaje dociągnięta linia kolei konnej z cukrowni w Nieledwi (prawdopodobnie); powołanie spółdzielczej kasy oszczędnościowej;
15 stycznia 1905 – zebranie gminne, na którym chłopi odmawiają płacenia podatków oraz żądają wprowadzenia języka polskiego do kancelarii gminnej i szkoły;
19 marca 1905 – strajk wszystkich folwarków znajdujących się w dobrach Poletyłów;
sierpień 1915 – dwutygodniowe walki pozycyjne;
1915 – epidemia „cholerynki”, tyfusu;
ok. 1915 – rozbiórka pomnika cara, na jego miejscu staje pomnik Tadeusza Kościuszki;
1916 – armia austriacka doprowadza do Wojsławic kolej wąskotorową (tzw. Feldbahn) łączącą Wojsławice z Uchaniami, Nieledwią i Hrubieszowem, istniejącą jeszcze w okresie międzywojennym i obsługiwaną przez PKP;
1918 – napięcia na tle narodowościowym;
1918 – zaraza;
1923 – śmierć ostatniego w linii prostej spadkobiercy dziedzictwa Poletyłów, Franciszka;
1930 – brygada majstrów z Horodła buduje pod Białą Górą drewniany budynek stacji kolejowej;
od 1936 – część gospodarstw korzysta z energii elektrycznej pobieranej z młyna Baranowskiego;
1938 – rozebranie drewnianej kaplicy Matki Bożej Kazańskiej;
12 lutego 1942 – w południowo-zachodniej części rynku wybucha pożar, płonie znaczna część zabudowy żydowskiej i rzeźnia rytualna;
20 kwietnia 1942 – wywiezienie 209 Żydów do obozów pracy;
październik 1942 – przepędzenie Żydów z Wojsławic do Chełma, deportacja do obozu w Sobiborze; egzekucja 60 Żydów na łąkach, po północnej stronie rynku;
1943 – kolejne egzekucje Żydów;
1945 – budowa w rynku dwóch studni-pomp;
1947 – elektryfikacja miasteczka;
1949 – założenie oświetlenia ulicznego;
lata 50. XX wieku – rozebranie pałacu;
1962 – ułożenie nawierzchni smołowej na części drogi w miasteczku, utwardzenie ul. Grabowieckiej i ul. Rynek; budowa szosy do wsi Huta;
1964 – budowa studni głębinowej;
1981 – rozebranie starej synagogi (młyna);
2005 – przebudowa szkoły;
2013 – budowa ratusza;
2014 – pierwszy numer lokalnego pisma „Głos Wojsławic”.

ArcheologiaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Na terenie obszaru archeologicznego oznaczonego numerem AZP 84-91, na którym znajdują się Wojsławice, odnaleziono: groby skrzyniowe, pozostałości naczyń należących do tzw. kultury amfor kulistych (w okolicach Huty, Poniatówki, Stadarni, Turowca i Putnowic), groby popielnicowe (przy ulicy Krasnystawskiej), kurhany (w lesie koło Popław w Czarnołozach, w lesie pod Krasnem, w okolicy Putnowic i Maziarni), grodziska – pozostałość po wczesnośredniowiecznych grodach obronnych (okolice Kukawki, Horodyska oraz Majdanu-Pohulanki).

W 2007 roku przeprowadzono badania wykopaliskowe na terenie rynku. Przebadano obszar 112,5 m kw. w obrębie dwóch wykopów, zadokumentowano nawarstwienia osadnicze (datowane na XV–XVIII wiek) oraz nasypowe. Wytyczono jeden wykop badawczy na linii wschód–zachód, na osi kościoła. Dodatkowo, dla uzyskania pełnych narysów budynku ratusza i wieży ratuszowej, wykopano 13 odkrywek. Ustalono, że rynek wojsławicki ulokowany był na niewielkim, piaszczystym wyniesieniu, łagodnie opadającym ku wschodowi, nieco ostrzej ku zachodowi.

Odnaleziono ślady osadnictwa pradziejowego – kultury pucharów lejkowatych i kultury łużyckiej (zabytki ruchome, pochodzące z warstwy), nie odnotowano jednak nawarstwień osadniczych z czasów osadnictwa średniowiecznego (do XVI wieku). Pod względem badań archeologicznych układ przestrzeni rynku czytelny jest dopiero od 2. połowy XVII wieku. Wcześniejsze ślady zagospodarowania prawdopodobnie zniszczono podczas prac porządkowych i budowlanych przeprowadzanych po kolejnych pożarach miasta.

W XIX wieku w centralnej części rynku, także na terenie dawnego ratusza, wzniesiono budynki mieszkalne. Do połowy lat 60. XX wieku w jednym z tych budynków zachowały się fragmenty murów ratusza (użyte jako materiał budowlany). Budowa pierwszego, drewnianego ratusza miała miejsce prawdopodobnie w 1508 roku. Murowana budowla, która powstała po którymś z pożarów miasta (na miejscu poprzedniej), prawdopodobnie pokrywa się z czasem budowy nowego kościoła na przełomie XVI i XVII wieku. Obiekt wzmiankowany jest w 1819 roku w raporcie dozorcy miast, Badowskiego, mówiącym o potrzebie remontu „okazałego, murowanego” ratusza oraz planach wybrukowania placu rynkowego kamiennym gruzem z „zamczyska”. Ratusz był dużym budynkiem usytuowanym w centralnej części rynku, na osi kościoła zlokalizowanego na wschód od niego. Za materiałami archiwalnymi i ikonograficznymi (Mappa ogólna Dóbr Woysławickich, Feliks Gąsiorowski, 1833) przyjęto, że budynek założono na planie krzyża greckiego o ściętych narożach ramion („na planie kwadratu z ukośnie przystawionymi do każdego z naroży z czterema lokalnościami”). Obiekt wieńczyła wieża (w tradycji występująca jako pięciopiętrowa). Z 2. połowy XVII i XVIII wieku pochodzą dwie piwnice bez konstrukcji wzmacniających ściany, z których jedna mogła pełnić funkcję spiżarni. XVIII-wieczna warstwa kulturowa świadczy o obecności zabudowy drewnianej na terenie placu rynkowego. W XVII–XVIII-wiecznej warstwie odsłonięto pozostałości drewnianych kramów przy północnej ścianie ratusza (pionowo wkopany słup, przewrócona ściana z dranic powiązanych ryglami) oraz fragmenty muru stojącego na północnym fundamencie ratusza, prawdopodobnie również będące pozostałością kramu lub sklepu.

Zadokumentowano XVIII-wieczną warstwę drobnego gruzu wapiennego interpretowaną jako próbę utwardzenia nawierzchni rynkowej. Odsłonięto również chodnik, szerokości ok. 1,4 m, zbudowany z niewielkich, przeciętych na pół okrąglaków ułożonych na legarach wzdłużnych. Nie stwierdzono brukowania nawierzchni placu gruzem pochodzącym z zamku i nie natrafiono na pozostałości starszego ratusza drewnianego.

W środkowej części rynku zlokalizowano fundamenty ratusza, datowanego na XVIII wiek. Budynek miał plan prostokąta o wymiarach ok. 18 x 30 m. W części południowej znajdowała się wieża, zaś przy północnej ścianie ratusza usytuowane były kramy o wymiarach ok. 5–7,5 m kw. Fundament o wysokości 1,4–1,6 m i grubości murów od 0,89 do 1,05 m zbudowany był z kamienia łamanego, łączonego zaprawą wapienną, zaś fundament północny, zachodni i część południowego wykonano starannie, we wkopie ścisłym. Pierwszą warstwę tworzyły duże kamienie ułożone na dnie bez zaprawy, kolejne warstwy zalewano od góry, korygując zaprawą nierówności drobnym gruzem kamiennym. Fundament wschodni wykonano mniej starannie, wkop fundamentowy nie osiągnął cala, a mur posadowiono na poziomie próchnicy pierwotnej (co nie gwarantowało budynkowi należytej stateczności). Wkop wypełniano luźnymi warstwami gruzu z drobnych kamieni łamanych, zalewanych zaprawą, co nie wiązało ich dostatecznie mocno i negatywnie wpłynęło na trwałość budowli. Wieżę ratusza zbudowano na planie prostokąta lub kwadratu, z kamienia łamanego na zaprawie, na fundamentach o szerokości od 1,8 do 2 m. Zadokumentowano jedynie koronę murów, nie uzyskano informacji o sposobie posadowienia wieży i wybudowania jej jako założenia jednoczasowego z budynkiem ratusza. Natrafiono prawdopodobnie na wnętrze wieży szerokości ok. 5,4 m, przedzielone ścianką działową (widoczną w profilu południowym wykopu odkrywki XI), co pozwala sądzić, że budynek miał kontynuację w kierunku południowym rynku. Możliwe, że wieża była podpiwniczona. W narożach budynku ratusza znajdowały się prawdopodobnie przypory wzmacniające słabą konstrukcję fundamentu jednak późniejsza zabudowa narożnika północno-zachodniego i południowo-zachodniego nie pozwoliła tego potwierdzić. Narożnika północno-wschodniego i południowo-wschodniego nie zadokumentowano.

Na terenie placu rynkowego odkryto obiekt o gruszkowatym przekroju i głębokości ponad 2 m, prawdopodobnie była to studnia niewykorzystywana ze względu na wodę niezdatną do picia. Rozpoznano pozostałości murowanej gospodarczej zabudowy przyratuszowej oraz mury kamienicy z XIX–XX wieku. Odsłonięto piwnicę z cegieł, sklepioną kolebkowo. Pozyskano kilkanaście tysięcy zabytków ruchomych, w tym ceramikę naczyniową i kafle z XV–XVIII wieku, monety z XVI–XX wieku oraz wyroby szklane.

W wyniku badań archeologicznych przeprowadzonych w związku z remontem kościoła pw. św. Michała Archanioła zadokumentowano obiekty kultury łużyckiej z epoki brązu, fragmenty naczyń neolitycznych (okres wpływów rzymskich i wczesnego średniowiecza, XII i XIII wiek). Odsłonięto i zbadano północny mur kościoła (1,4–1,5 m szer., XVI–XVII wiek) oraz przypory ze starszych faz rozbudowy świątyni (szer. 4 m, dostawione do muru obwodowego, zabudowane murem kruchty z pocz. XX wieku), zadokumentowano również ceglaną obudowę fundamentu muru południowego kościoła (tak jak kaplica, prawdopodobnie z ok. XVII  wieku). Najmłodszą częścią zabudowy jest kruchta wzniesiona w XX wieku.

Odsłonięto pozostałości przykościelnego cmentarza funkcjonującego od XV do XIX wieku: 16 pochówków na trzech poziomach grzebania, lokowanych w linii wschód–zachód (głowa od zachodu) oraz luźne kości (efekt wielokrotnego niszczenia świątyni z przyległościami). W badaniach pozyskano ceramikę naczyniową z epoki neolitu, brązu, czasu wpływów rzymskich, wczesnego średniowiecza i nowożytności, jak również zabytki metalowe z miedzi, aluminium, ołowiu, żelaza, monety (XVII–XX wiek), elementy biżuterii.

Obiekty archeologiczne przechowywane są w Muzeum Ziemi Chełmskiej im. Wiktora Ambroziewicza (ul. Lubelska 55, 22-100 Chełm).

Instytucje wyznanioweBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

KatolicyzmBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Parafia katolicka w Wojsławicach wchodzi w skład archidiecezji lubelskiej, dekanatu Chełm-Wschód. Tworzą ją obecnie: Czarnołozy, Huta, Majdan, Majdan Nowy, Majdan Ostrowski, Majdan Stary, Majdanek, Kolonia Partyzantów, Popławy, Rozięcin, Sarniak, Standarnia, Teresin, Wierzbica, Witoldów, Kolonia Wojsławice, Wojsławice, Kolonia Zarowie.

Parafia należy do najstarszych w dawnej diecezji chełmskiej. Z 1434 roku pochodzi informacja o przyłączeniu wsi Wojsławice do parafii kumowskiej przez biskupa chełmskiego Jana Biskupca. Samodzielną parafię erygowano ok. 1440–1450 roku, uposażając ją w ziemię i dziesięcinę. Wówczas wybudowano pierwszy, drewniany kościół parafialny pw. NMP i Wszystkich Świętych.

Pierwszym znanym z imienia proboszczem był Jan pełniący tę funkcję w latach 50 XV wieku. W 1487 roku proboszczem był prepozyt szpitala lubelskiego – Piotr. W 1564 roku parafia obejmowała Wojsławice, Czarnołozy, Krasne, Turowo, Leśniowice oraz Czortowiec. Niestety, brak jest informacji dotyczących dziejów parafii w wieku XVI. Kolejne informacje pochodzą z roku 1603, kiedy to parafia posiadała dwóch księży (proboszczem był ks. Andrzej Świątkowski, wikariuszem ks. Andrzej Biskup) i obejmowała miasto Wojsławice oraz wioski Krasne i Nowosiełki. W 1604 roku Wojsławice przyłączono do dekanatu krasnostawskiego, zaś w latach 1603–1608 z fundacji Mikołaja Czyżewskiego powstała nowa światynia murowana, do której w 1620 roku Czyżewski sprowadził z Rzymu relikwie św. Teodora.

Obecność relikwii ożywczo wpłynęła na życie religijne parafii, która od tego momentu stała się również celem pielgrzymek. Na sytuacji parafii negatywnie odbiły się też – zniszczenie kościoła przez Tatarów w 1671 roku, złe uposażenie księży i brak środków na utrzymanie świątyni. Pod koniec 1682 roku opuścił ją ksiądz Władysław Bazyli Czerniawski, skutkiem czego przez dziesięć kolejnych lat wojsławicka parafia nie posiadała własnego proboszcza, a po niezbędne posługi religijne wierni prawdopodobnie udawali się do duchownych cerkwi. Opuszczoną parafię zajęli wkrótce kanonicy regularni św. Augustyna z Krasnegostawu i dopiero około 1714 roku, z polecenia bpa Szembeka, rozpoczęto starania o nowego kapłana sprawującego władzę w parafii. Najpierw funkcję tę pełnił ks. Marcin Delewicz, następnie (od sierpnia 1715 roku) Andrzej Franciszek Wnuczkowski. W 1763 roku jezuici przeprowadzili w parafii misje ludowe mające na celu utwierdzenie w wierze nowych wiernych (ochrzczonych Żydów, członków sekty frankistów przebywającej wówczas na terenie Wojsławic). Rok później parafia uzyskała przywilej dwóch odpustów na okres dziesięciu lat: na św. Michała i Niepokalanego Poczęcia NMP. W roku 1768 uzyskano, również dziesięcioletnie, przywileje na kolejne dwa odpusty (Znalezienia i Podwyższenia Krzyża Świętego) oraz przywilej mszy św. za zmarłych z odpustem zupełnym, w każdą sobotę. W 1782 roku parafia otrzymała wieczysty przywilej odpustów na św. Michała i św. Trójcy, a w roku 1954 odpustu w uroczystość Niepokalanego Serca NMP.
W 1772 roku nastąpiła zmiana granic parafii. Przeprowadzenie granicy rozbiorowej spowodowało poszerzenie parafii o Ostrów i Kukawkę.

Pod koniec XV wieku w Wojsławicach istniał klasztor dominikanów wzmiankowany w 1497 roku, kiedy wielki mistrz krzyżacki Jan von Tiefen zatrzymał się w Wojsławicach. Wiadomo, że nocował wówczas w zamku królewskim, Polacy zaś w miejscowym klasztorze dominikanów.
Istniał tu również klasztor karmelitów, na którego założenie Stanisław Stefan Czarniecki uzyskał zgodę biskupa chełmskiego (3 lutego 1687 roku). Od końca wieku XVI pojawiają się również wzmianki dotyczące istnienia szpitala dla ubogich z kaplicą oraz działalności szkoły parafialnej. Formalnie powstała ona pod koniec XVI wieku, jednak przypuszcza się, że istniała już w wieku ubiegłym.

Cmentarz grzebalny przy ulicy Chełmskiej powstał w latach 1793–1803. Pierwotnie podzielony był na dwie części: na jednej chowano zmarłych obrządku łacińskiego, na drugiej greckiego. Cmentarz powiększono w 1902 roku o ok. 790 m kw., następnie w roku 1918 o pół morgi. Po wojnie ponownie powiększono cmentarz i otoczono go ogrodzeniem.

W XX wieku na terenie parafii wykształciły się bractwa religijne: Kółko Różańcowe i tercjarstwo. Na przełomie XX i XXI wieku odnotowuje się działalność: Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży, Katolickiego Ruchu Światło-Życie. W 2014 roku na terenie parafii odnotowano sześć kółek różańcowych: pw. Matki Bożej z Lourdes (ul. Uchańska, ul. Rynek); Matki Boskiej Chełmskiej (Nowy Majdan); Matki Boskiej Krasnobrodzkiej (Hucie); Matki Boskiej Płaczącej (ul. Chełmska); Matki Boskiej Częstochowskiej (Rozięcin); Matki Bożej Nieustającej Pomocy (Majdan). Opiekunem duchowym kółek różańcowych jest ks. Zbigniew Kasprzyk.

JudaizmBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Najstarsza informacja o budynku bożnicy pochodzi z 1616 roku. Wówczas Żydzi uzyskali (lub starali się uzyskać) pozwolenie na budowę nowej synagogi. Wygnanie Żydów w 1761 roku mogło przynieść skutki w postaci zniszczenia kilku istniejących już obiektów należących do kahału (prawdopodobnie także i synagogi). Kolejną bożnicę zbudowano około 1780 roku, kiedy Żydzi uzyskali prawo do ponownego osiedlenia się w Wojsławicach oraz do ustanowienia synagogi i szkoły. Bożnica pełniła swą funkcję do momentu wybudowania w końcu XIX wieku nowej synagogi, istniejącej do dziś. Od tego czasu służyła jako bejt ha-midrasz. W 1940 roku przebudowano ją na młyn, ostatecznie zaś rozebrano w roku 1981.

Nowa synagoga zbudowana została w latach 1890–1894 na planie wydłużonego prostokąta. Jest to piętrowy, ceglany budynek kryty czterospadowym dachem. Po stronie wschodniej znajdowała się sala męska, po zachodniej przedsionek, a nad nim babiniec otwarty na salę modlitw. Zachowało się drewniane, typowe dla nieistniejących już drewnianych bożnic, pozorne sklepienie z dekoracyjnymi gzymsami i koronkami oraz rozetą w centralnej części. Ścianę frontową wieńczy niska attyka z prostokątną płyciną, na której widnieją hebrajskie inskrypcje oznaczające rok 1902/1903, liczony jako „5663 lat od stworzenia świata”, prawdopodobnie będący datą zakończenia prac budowlanych. Od lat powojennych do lat 70. budynek niszczał, użytkowany jako magazyn zbożowy. Nie wiadomo, jakie są losy wyposażenia synagogi. Do 2013 roku synagoga stanowiła siedzibę Urzędu Stanu Cywilnego i gminnej biblioteki.

W 1667 roku Wojsławice zamieszkiwało 16 rodzin żydowskich. Znane jest nazwisko arendarza dóbr wojsławickich z 1704 roku, Szmujła Zacharewicza. W latach 30. XVIII wieku gmina żydowska liczyła około 80 osób i wedle źródeł borykała się z problemami finansowymi (nie była w stanie uregulować wcześniejszych zobowiązań finansowych podjętych wobec innych gmin).

Dzielnica żydowska rozwijała się w centrum miasta. Na południe od rynku wzniesiono murowany bejt ha-midrasz, później, około roku 1890, nową, murowaną synagogę. Gmina żydowska prowadziła dwa cmentarze (stary i nowy, z połowy XIX wieku). Funkcjonowały również sztible prowadzone przez cadyków z Turzyska, Bełza i Góry Kalwarii.

Gmina rozwijała się. W 1922 roku liczyła 1396 członków i oprócz mieszkańców samych Wojsławic zrzeszała Żydów z okolic Rakołup, Czarnołóz, Turowca, Wygnańców, Majdanu Starego, Pliskowa, Horodyska, Ostrowa, Majdanu Ostrowskiego i Politówki. Znane są nazwiska członków gminy pełniących funkcje kahalne. Byli to przede wszystkim rabini: Dawid London, Meir-Fajwł Wejnsztejn, Jaskow Cytrynbaum, Jehoszua Klejnminc, pracownik synagogi Szul Kasze, kantor Fałyk Cukier oraz zatrudnieni w bejt ha-midrasz Zindek Kac i Gierszon Honig.

W 1919 roku w Wojsławicach funkcjonowały cztery chedery, a w okresie międzywojennym dwie biblioteki, oddział towarzystwa Tarbut oraz Towarzystwo Kursów Wieczornych dla Robotników Żydowskich. Działały tu również partie polityczne, wśród których najbardziej popularna była Poalej Syjon Lewica.

PrawosławieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Parafia prawosławna powstała prawdopodobnie w momencie lokacji miasta, około 1440 roku. Prawdopodobnie podlegała ona administracji cerkiewnej i dekanalnej parafii istniejącej w Chełmie. Od połowy XV do połowy XVIII wieku parafia należała prawdopodobnie do dekanatu chełmskiego diecezji chełmskiej (najpierw prawosławnej, od 1596 roku unickiej). Pierwsze źródłowe potwierdzenie przynależności parafii do dekanatu chełmskiego pochodzi dopiero z 1749 roku. Od roku 1794 do 1866 parafia należała do dekanatu dubienieckiego, od 1866 roku ponownie znalazła się w granicach dekanatu chełmskiego. Po likwidacji unii w 1875 roku Wojsławice należały do diecezji chełmsko-warszawskiej. W 1877 roku diecezję podzielono na okręgi dekanalne. W latach 1877–1879 Wojsławice należały do okręgu chełmskiego, pomiędzy 1880 a 1899 rokiem do I okręgu dekanalnego chełmskiego, zaś pomiędzy 1899 a 1914 rokiem do III okręgu.

W 1905 roku powstała prawosławna diecezja chełmska. Po I wojnie światowej, Wojsławice należały do dekanatu chełmskiego prawosławnej diecezji warszawsko-chełmskiej, następnie warszawskiej. Po wybuchu II wojny światowej, w 1940 roku stworzono nowy podział na diecezje i dekanaty, utworzono biskupstwo chełmsko-podlaskie złożone z dwunastu dekanatów (Wojsławice należały do dekanatu chełmskiego). Kolejny podział na dekanaty w 1943 roku zwiększył ich ilość. W skład nowo utworzonego dekanatu wojsławickiego wchodziły parafie w Depułtyczach, Husynnem, Kamieniu, Leszczanach, Pławanicach, Sielcu, Turowcu, Wojsławicach i Żmudzi. W 1945 roku, po zakończeniu wojny, około czterdziestu rodzin pochodzenia ukraińskiego (połowa) wyjechało do Związku Radzieckiego. W roku 1947 około dwudziestu rodzin przeniosło się do Braniewa.

Już w 1508 roku odnotowano istnienie trzech cerkwi prawosławnych pw. św. Eliasza (istniejąca do dziś), pw. św. Praksedy i pw. św. Onufrego (obie nieistniejące). Fakt istnienia w Wojsławicach aż trzech cerkwii parafialnych stawia je na równi z największymi miastami diecezji chełmskiej (Ziemi Chełmskiej i Bełzkiej). Więcej cerkwi miał tylko Chełm, po trzy: Busk, Horodło, Luboml, Ratno i Tyszowce, po dwie: Hrubieszów, Krasnystaw, Potylicz, Sokal i Stojanów. W 1596 roku diecezja chełmska przystąpiła do unii z Kościołem rzymskokatolickim, prawdopodobnie przemianowano wówczas cerkwie na unickie.

Cerkiew św. Praksedy (Piatnicka) usytuowana była na początku ulicy Krasnystawskiej, na niewielkim wzniesieniu. Przy świątyni znajdowały się także dzwonnica, plebania oraz cmentarz grzebalny. Wraz z upływem czasu budynki niszczały. Brak potrzebnych remontów, niezbędnych już w 1759 roku, doprowadził do całkowitej ruiny.

Cerkiew św. Onufrego wraz z dzwonnicą, znajdowała się przy ulicy Grabowieckiej. Świątynia spłonęła w 1779 roku. Na jej miejscu – na terenie przycerkiewnego cmentarza – w 1793 roku zbudowano małą, sosnową kaplicę pw. Matki Bożej Kazańskiej. Świątynia na planie kwadratu była kryta czterospadowym, gontowym dachem. Od frontu posiadała dzwonnicę, którą z czasem zastąpiono kruchtą. Cerkiew rozebrano w 1938 roku.

Cerkiew pw. św. Eliasza jest jednonawową świątynią, budowaną na planie prostokąta, z wielobocznie zamkniętym prezbiterium. Od zachodu znajduje się kruchta, od południa zakrystia. Wewnątrz świątynia pokryta była iluzjonistyczną polichromią architektoniczną. Wiadomo, że w 1779 roku w cerkwi znajdował się już ołtarz główny i trzy ołtarze boczne, wszystkie drewniane, prawdopodobnie pochodzące z wcześniejszej świątyni. W ołtarzu głównym, w 1789 roku pomalowanym na granatowo, znajdował się obraz Najświętszej Maryi Panny (w latach 30. XIX wieku obraz ten zasłoniono przedstawieniem św. Mikołaja). W ołtarzach bocznych widniały obrazy św. Antoniego, św. Mikołaja i Jezusa ze św. Eliaszem (dwa ostatnie zdobione srebrnymi ozdobami). W 1838 roku w skład wyposażenia świątyni wchodziły także cztery inne obrazy, lichtarze (cztery cynowe, osiem drewnianych), malowane płócienne antependium ołtarzowe oraz liczne wota w postaci koralików i srebrnych tabliczek. W 1870 roku cerkiew poddano gruntownemu remontowi. Prace obejmowały przede wszystkim: rozebranie ołtarza głównego, wykonanie nowego ołtarza i żertwiennika, wzniesienie ikonostasu z jedenastoma ikonami oraz namalowanie ikony św. Mikołaja Cudotwórcy na elewacji frontowej. Kierownikiem prac remontowych był Mosze Kistenberg. W 1888 roku na elewacji frontowej domalowano Mandylion. Wewnątrz, w środkowej części sufitu, wykonano wówczas malowidło przedstawiające gołębicę Ducha Świętego, zaś na ścianach prezbiterium wizerunki Ewangelistów. W 1888 roku w centralnej części stropu znajdowało się przedstawienie Wniebowstąpienia autorstwa hrubieszowskiego malarza – Zinia, Michała Olichwiera i, znanego tylko z nazwiska, Chruściewicza. Pierwotna polichromia prawdopodobnie była później poprawiana przez Olichwiera w czasie remontu świątyni w latach 1925–1927. W okresie międzywojennym, pośrodku frontonu namalowano postać Maryi z Dzieciątkiem, po bokach wyobrażenia św. Mikołaja (od północy) i Eliasza (od południa), zaś w szczycie przedstawienie Oka Opatrzności. Na wyposażeniu cerkwi jeszcze w 1955 roku była ikona Pokrow. Jedynym, istniejącym do dziś, elementem wyposażenia cerkwi jest monstrancja z 1775 roku, fundacji księdza Macieja Wrehorowicza. Obecnie znajduje się ona w kościele parafialnym w Turowcu.

Instytucje świeckieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W 1508 roku Wojsławice zyskały prawo do sądownictwa. Powołano samorząd miejski złożony z czterech burmistrzów (trzech Polaków i jednego Rusina) i siedmiu ławników (pięciu Polaków i dwóch Rusinów). Istniało wówczas polskie i ruskie bractwo rzemieślnicze (każde funkcjonujące przy swojej świątyni), oprócz tego jatki rzeźnickie, piekarskie i szewskie. W 1563 roku Zygmunt August zezwolił na założenie przy cechu szewskim 20 warsztatów prowadzonych przez majstrów. Raport dozorcy miast, Badowskiego, z 1819 roku po raz ostatni wymienia cech szewski, wzmiankuje również cech tkacki, garncarski, krawiecki i kuśnierski. W raporcie z 1819 roku wymienia się cech krawiecki i kuśnierski. W okręcie międzywojennym zakłady te prowadzili Żydzi.

Od 1508 roku w Wojsławicach istniała szkoła parafialna działająca nieprzerwanie do 1. połowy XIX wieku. W 1649 roku Katarzyna z Tyszkiewiczów Jelcowa dokonała zapisu na kościół z zastrzeżeniem, że część pieniędzy będzie przeznaczona na wynagrodzenie bakałarza, uczącego dzieci czytać i pisać. Wzmianki o pierwszych nauczycielach pojawiają się dopiero w dokumencie wizytacji biskupiej z 1777 roku. Kurs niższy prowadził Wojciech Słonimski, kurs wyższy – Mateusz Zwiełobycki, zaś w roku 1793 obydwa kursy prowadził Krzyżanowski. Ostatnia wiadomość o szkole parafialnej pochodzi z 1803 roku. Od 1835 roku rozpoczęto prace nad stworzeniem szkoły rządowej, zgodnie z ustawą szkolną z 1833 roku. Szkołę rządową otwarto w 1837 roku i ulokowano w nowym budynku wzniesionym na miejscu rozebranego pałacu. W 1932 roku szkołę przekształcono na siedmioklasową.

Od około 1595 roku w Wojsławicach funkcjonował szpital, którego istnienie potwierdza wizytacja biskupa chełmskiego z 1603 roku. Ostatnia informacja o szpitalu pochodzi z 1848 roku, przy czym pełnił on wówczas funkcję mieszkalną (zamieszkiwany był przez organistę i kościelnego). Przy kościele istniała także biblioteka posiadająca niewielki księgozbiór.

Od 1508 roku w Wojsławicach kształtuje się opieka społeczna. W akcie Hieronima Zakliki czytamy: „Też jeżeliby kto ostawiwszy dzieci bez testamentu z tego świata zszedł, burmistrze rzeczonego miasteczka naszego, te dobra rzeczonego zmarłego, jako opiekunowie rodzeni onemu, dysponując do wzrostu lat rzeczonych dzieci, trzymać powinni będą”. Przed wojną w wynajmowanym domu mieszkalnym istniała w Wojsławicach ochronka dla dzieci prowadzona przez Władysławę Dygulską.

OrganizacjeBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Jeszcze przed pierwszą wojną światową powstała Polska Macierz Szkolna. W okresie międzywojennym istniało tu Stowarzyszenie Młodzieży Katolickiej, Koła Różańcowe. Odnotowuje się również działalność III Zakonu św. Franciszka, chóru kościelnego, Związku Strzeleckiego i Organizacji Krakusów (konne przysposobienie wojskowe). W 1923 roku powstały Koło HBWR (zwalczane przez Koło Stronnictwa Ludowego) oraz dwie komórki Komunistycznej Partii Polski. W latach 60. istniały: Komitet Gromadzki PZPR, Koło ZSL, Koło Młodzieży Wiejskiej, Ochotnicza Straż Pożarna (od 1804 roku), pawilon Dom Książki (otwarty w 1964 roku) i Wiejski Dom Kultury, w którym mieściło się kino, świetlica i biblioteka. W latach 90. działał szkolny chór Violina. W XXI wieku wznowiono działalność chóru parafialnego. Obecnie na terenie gminy działa Gminne Centrum Kultury w Wojsławicach.
W 2003 roku powstało Stowarzyszenie Panorama Kultur z oficjalną siedzibą w Wojsławicach. Powołano tu również Stowarzyszenie Miłośników Wojsławic.

PrzemysłBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Przemysł lokalny miał charakter dworski i rozwijał się od momentu lokacji miasta, początkowo ograniczając się do młynów wodnych. Pierwsza wzmianka o młynie pochodzi z 1518 roku i dotyczy wydzierżawienia Mieczysławowi i Pawłowi Zamoyskim z Zamościa młynu przez Hieronima Zaklikę Czyżowskiego. W roku 1531 odnotowano trzy młyny wodne, w 1535 roku cztery, w 1542 ponownie trzy. W 1912 roku powstał młyn motorowy przy ul. Chełmskiej, zbudowany przez Ignacego Wojtiuka. Młyny odbudowywane na tych samych miejscach przetrwały do pierwszej wojny światowej. Przemysł rolny wzbogacały żydowskie: olejarnia przy uliczce Małej (łączącej Chełmską z placem targowym) i krupiarnia przy Rynku. W 1. połowie XIX wieku rozwinął się na większą skalę przemysł dworski. Powstał browar (likwidacja w 1923 roku wraz z upadkiem folwarku), gorzelnia (zlikwidowana w 1. połowie XX wieku), octownia, fabryka maszyn i narzędzi rolniczych, fabryka sukna (1835–koniec XIX wieku), tkalnia.

HandelBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Handel rozwijał się od momentu lokacji miasta. Szczególną rolę odgrywał tu handel solą, skład solny wymienia się już w 1508 roku. W XVII wieku Wojsławice stanowiły już znaczny ośrodek handlowy. W 1779 roku w regestrze pogorzeliska wymieniono jedenaście domów zajezdnych (10 pańskich, 1 mieszczańskich). W końcu XIX wieku ma miejsce sześć jarmarków rocznych, największe na święto św. Katarzyny (26 listopada) i św. Józefa (19 marca). Targi odbywały się w środę. W 1926 roku założono spółdzielnię. Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska” prowadziła ożywioną działalność: Wiejski Dom Towarowy, pięć sklepów pomocniczych (żelazny, dwa spożywcze, monopolowy, towarów pomocniczych), cztery punkty usługowe (gospoda ludowa, wypożyczalnia nakryć stołowych, wypożyczalnia worków), siedem punktów skupu (zboża, trzody chlewnej, drobiu, jaj, owoców, odpadków użytkowych, skór surowych), trzy punkty sprzedaży (węgla, nawozów sztucznych, materiałów budowlanych). W XX wieku działały ponadto punkty skupu i usług instytucji spółdzielczych i państwowych z siedzibą w Chełmie.

UrbanistykaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Obecnie wieś Wojsławice leży w gminie Wojsławice o powierzchni 110 km kw. Od północy gmina graniczy z gminami Leśniowice i Żmudź, od zachodu z gminą Kraśniczyn, od wschodu z gminą Białopole, a od południa z gminami Grabowiec i Uchanie. Gminę tworzą 23 miejscowości, w których utworzono 26 sołectw. Na 30 czerwca 2006 roku Wojsławice zamieszkiwało 4347 osób.

Od ok. 1440 roku Wojsławice znane były jako miasto lokowane na prawie magdeburskim, leżące u zbiegu szlaków komunikacyjnych: z Lublina przez Włodzimierz Wołyński do Łucka i Kijowa oraz z Chełma przez Grabowiec do Bełza i Lwowa. Miasteczko rozbudowywano wzdłuż przedmiejskich ulic wychodzących z naroży kwadratowego rynku o boku 94 m.

Wojsławice funkcjonowały jako zespół złożony z trzech elementów: miasta, zamku z przyległym folwarkiem i czterech podmiejskich ulic o charakterze wsi. Przestrzeń urbanistyczną porządkowały budowle obecne w krajobrazie w różnych etapach historycznych, wyróżniające się formą i znaczące ze względu na pełnione funkcje. Spośród nich do dziś zachowały się kościół pw. św. Michała Archanioła (1595–1608), cerkiew św. Eliasza (1508) i synagoga (1890–1894). Do grupy budowli w różnym czasie kształtujących sylwetę miasteczka należy zaliczyć również nieistniejące: zamek na wzgórzu, na południowy wschód od miasta (przestał istnieć na przełomie XVIII/XIX wieku), pałac w południowo-wschodniej części osady, w odległości 350 m na północny wschód od zamku (rozebrany w 1958 roku) i ratusz odbudowany na miejscu pierwotnej lokalizacji (2014).

Charakterystyczna była topografia wojsławickich włości. Dwór oddzielony rozległym ogrodem ulokowany był na jednym końcu osady, pośrodku wznosiły się kościół i cerkiew. Pałac znajdował się w południowo-wschodniej części, w odległości 350 m na północny wschód od zamku. Obecna zabudowa charakteryzuje się układem kalenicowym, jednak do połowy XIX wieku rynek zabudowywany był szczytowo. Cechę charakterystyczną stanowiły podcienia wymieniane już w akcie lokacyjnym. Przed domostwami usytuowane były ogródki, za nimi zabudowania gospodarcze, ogrody warzywne, pola i łąki.

Przeprowadzona przez Jana Góraka analiza poszczególnych rzutów drewnianych domów wykazała, że wszystkie działki, na których zostały pobudowane domy, miały zbliżoną głębokość równą około 15,5 m. Wobec tak wąskich działek budowlanych zasadnym był szczytowy układ domów, który na skutek zniszczeń i kolejnych odbudów ulegał zmianom poprzez łączenie domów w zwarte bloki. Jednoczesne zachowanie tradycyjnych podcieni przekształciło układ budynków w typ kalenicowy, widoczny w zabudowie Wojsławic okresu międzywojennego. Przyrynkowe domy posadowione na niewielkich podmurówkach wykonano z sosnowych bali w konstrukcji słupowej. Dwuspadowe (pierwotnie zapewne naczółkowe) dachy, kryte były gontem.

RynekBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Rynek wytyczono przy użyciu jednostek takich jak pręt (4,70 m) i sznur (10 prętów czyli 47 m). Powierzchnia rynku wynosi cztery wężyska, gdzie jedno wężysko to kwadrat o boku 10 prętów. Długość boku rynku wynosi więc 2 sznury (20 prętów) czyli 94 m. Podziały parceli zachowały się do dziś. Bloki pierwotnej zabudowy przyrynkowej opierały się na bokach kwadratowego rynku, miały więc długość 2 sznurów oraz szerokość 1 sznura (94 x 47 m). Każdy z czterech bloków zabudowy podzielono na dziesięć równych działek, działki narożne przeznaczając na wybiegające z rynku ulice. Dwie środkowe działki wschodniego bloku zabudowy przyrynkowej poświęcono na ulicę łączącą rynek z kościołem usytuowanym poza placem rynkowym.

Południowy blok przyrynkowej zabudowy i usytuowany za nim plac, do II wojny światowej zamieszkiwali Żydzi. Plac za północnym blokiem zabudowy zajmowała cerkiew i ruski cmentarz zaś blok wschodni z ulicą prowadzącą do rynku – kościół katolicki. Ukraińcy (Rusini) mieszkali przeważnie na ulicach podmiejskich.

Przy ul. Chełmskiej znajduje się cmentarz parafialny (1793–1803), pierwotnie podzielony na dwie części. Na jednej chowano zmarłych obrządku łacińskiego, na drugiej – greckiego. Przed założeniem wspólnego cmentarza zmarłych chowano na cmentarzach znajdujących się przy świątyniach – przy kościele i przy każdej z trzech cerkwi. Przy ul. Grabowieckiej znajdowały się dwa cmentarze żydowskie (stary z połowy XVI wieku i nowy z połowy XIX wieku).

EtnografiaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Architektura

Jako przykład typowej, małomiasteczkowej architektury regionalnej zachował się zespół dwóch domów podcieniowych usytuowanych w rynku, datowany na lata 20. XX wieku, który łącząc się z kolejnymi budynkami podcieniowymi, stanowił niegdyś część pierzei rynkowej miasteczka. Przed II wojną światową właścicielami budynków połączonych ze sobą komórką oraz wspólnym podcieniem byli Żydzi. Pierwszy dom zamieszkiwali Abram, Aron i Icek Tuchman oraz Fejga Stachler, drugi Fajwel i Icek Szyld z rodziną. Fajwel, nazywany Fawka, był handlarzem skórami, szewcem, kamasznikiem.

RzemiosłoBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Wojsławice były ośrodkiem oddziałującym na okolicę, ze znaczną ilością rzemieślników. W latach 60. XIX wieku spośród rzemieślników najliczniejszą grupę stanowili szewcy.

W końcu XIX wieku popularnym rzemiosłem było garncarstwo – jeszcze w 1905 roku w Wojsławicach pracowało 36 garncarzy. Na likwidację warsztatów wpłynęło pojawienie się na rynku wyrobów fajansowych, porcelanowych i blaszanych, oraz konkurencyjne warsztaty w Putnowicach i w okolicach Pawłowa. Trzy piece garncarskie czynne były jeszcze w czasach okupacji, po wyzwoleniu do 1950 roku funkcjonował jeszcze jeden piec.

Zakłady krawieckie i kuśnierskie nie pozostawiły po sobie żadnych tradycji. W czasach międzywojennych zakłady krawieckie prowadzili wyłącznie Żydzi, po wyzwoleniu powstały trzy polskie zakłady, przy czym krawiectwo stanowiło także dodatkowe zajęcie ludności w gospodarstwie domowym.

Każda ulica przedmiejska i miasto właściwe miało swojego kowala. Dawną kuźnię dworską w okresie międzywojennym przekształcono w warsztat mechaniczny. W 1909 roku w Wojsławicach rozpoczął działalność kowal Teofil Chmielowski, który założył kuźnię i przekształcił ją w zakład mechaniczny czynny do 1915 roku.

Choć cieślarstwo rozwijało się od początku istnienia osadnictwa na terenie Wojsławic, pierwsze wiadomości o cieślach pochodzą dopiero z XIX wieku. Rzemiosło ciesielskie i obróbka drewna uprawiane były amatorsko przez mieszkańców.

Na terenie Wojsławic działał także drukarz płótna, Żyd, który miał swój warsztat koło dawnej szkoły żydowskiej. Działalność warsztatu cieszyła się dużą popularnością, zamówienia na druk płótna samodziałowego przychodziły nawet z okolic znacznie oddalonego od miejscowości Strupina.

Twórcy ludowiBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Jako osoby, których działalność wyróżnia się na tle lokalnej produkcji artystycznej należy wymienić: Michała Olechwiera (zm. 1937), rzeźbiarza, malarza urodzonego w Hrubieszowie oraz Franciszka Sitarza, rzeźbiarza amatora, urodzonego w Hucie obok Wojsławic (1897).
Obecnie na terenie Wojsławic odnotowuje się działalność kilku osób zajmujących się sztuką ludową. Są to: Maciej Staiński (rzeźbiarz) i śpiewaczki: Zofia Sulikowska, Maria Radomska, Czesława Bojko, Czesława Mojsym, Alina Kowalska.

ZwyczajeBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Tradycyjne zwyczaje lokalnej ludności w większości już zanikły. W okresie Bożego Narodzenia praktykowane jest jeszcze chodzenie po kolędzie jednak całkowicie zanikł inny rodzaj kolędowania, tzw. herody. W maju (rzadziej także i w czerwcu) przy kapliczkach odprawiane są śpiewane nabożeństwa. Praktykowany jest również tzw. obchód pól polegający na procesyjnym święceniu terenów uprawnych. Zachowały się niektóre zwyczaje związane z rytuałem pogrzebowym (trzykrotne uderzenie dnem trumny o próg drzwi wyjściowych, zatrzymanie zegarów i zasłonięcie luster w domu zmarłego; obowiązek pochówku w kompletnym, niezniszczonym stroju) i pośrednio z tym związana wiara w sny, w których zmarły o coś prosi (zazwyczaj jest to prośba o rzeczy doczesne, np. jedzenie, która interpretowana jest jako nawoływanie o modlitwę w intencji duszy zmarłego). Praktycznie zanikła tradycja tzw. świętych wieczorów od Bożego Narodzenia do Trzech Króli i towarzyszące jej przekonanie, że dusze zmarłych pojawiają się w tym czasie rodzinnych domach (po zmroku należało unikać używania ostrych narzędzi, aby uchronić dusze przed skaleczeniem).

Nadal mają miejsce procesje wiernych w czasie parafialnych odpustów, Wielkiej Nocy i Bożego Ciała. W czasie Bożego Ciała w okna wychodzące na ulicę wstawiane są święte obrazy, najczęściej z wyobrażeniem Jezusa Miłosiernego. Ciągle żywą tradycją jest łamanie gałązek z brzózek, którymi dekorowane są cztery ołtarze polowe. Uświęcone gałązki przytwierdzane są do dachu w celu ochrony przed piorunami. Oktawa Bożego Ciała w języku potocznym do dziś zwana jest „wianeczkami” od małych wianków przynoszonych do poświęcenia. Przetrwał jeszcze zwyczaj suszenia i przechowywania wianków oraz bukietów ziół święconych 15 sierpnia, w święto Matki Boskiej Zielnej (pierwotnie zioła zatykane były za krzyże i święte obrazy oraz wykorzystywane w rolniczych rytuałach, na przykład przy tzw. okadzaniu bydła). Tradycją z pogranicza kultury pogańskiej i chrześcijańskiej są tzw. zielone świątki obchodzone pięćdziesiąt dni po Wielkanocy jako uroczystość Zesłania Ducha Świętego. Na terenie całej Chełmszczyzny dekorowano domostwa tatarakiem, zielonymi gałązkami, a czasem całymi drzewkami brzozowymi. Zwyczaj jest obecnie mniej popularny, ale ciągle obecny.

Mało popularne jest już także wstawianie w czasie burz w okna zapalonych gromnic lub wizerunków świętych „od ognia” (na przykład świętej Agaty), co miało uchronić domowników od piorunów i spowodowanych nimi pożarów. W święto Ofiarowania Pańskiego (2 lutego), tzw. Matki Bożej Gromnicznej, praktykowany był zwyczaj wypalania płomieniem poświęconej gromnicy znaku krzyża na futrynie drzwi z sieni do izby. W niektórych domach dzieciom opalało się także kosmyki włosów (aby uchronić je przed lękiem przed burzą). Do rzadkości należy dziś zwyczaj zażegnywania chmury słowami: „idź chmureńko za lasy, za wody, żebyś nam nie narobiła szkody” przy jednoczesnym kreśleniu znaku krzyża w kierunku zwiastującej burzę chmury.

Prace rolnicze często wykonywane były w towarzystwie religijnych i magicznych rytuałów mających uchronić od nieurodzaju i zapewnić obfite zbiory. Do takich należały kiedyś modlitwa przed i po orce, czy podkładanie dwóch skrzyżowanych palm pod pierwszy snop zwiezionego do stodoły zboża (mające zapobiec zniszczeniu ziarna przez myszy), uczynienie znaku krzyża przed rozpoczęciem pracy, święcenie zboża przeznaczonego do zasiewu lub dorzucanie do niego ziarna z kłosów poświęconych w bukiecie w święto Matki Boskiej Zielnej (Wniebowzięcia Maryi). Istniało przekonanie, że w dzień św. Marka nie należy grodzić płotów (aby nie „zagrodzić deszczu” i nie sprowadzić na gospodarstwo klęskę suszy). Do dziś potępiane bywają cięższe prace polowe wykonywane w Wielki Piątek, przede wszystkim orka pojmowana jako rozdrapywanie Chrystusowych ran.

W szczątkowej formie, wśród najstarszych mieszkańców, zachowała się wiara w przesądy i skuteczność rytuałów z pogranicza kultur pogańskiej i katolickiej (przecięcie drogi przez kogoś z pustym wiadrem czy koszykiem przynosi pecha; nie należy zbierać prania – w szczególności dziecięcych pieluszek – po zachodzie słońca, gdyż grozi to sprowadzeniem na dziecko bezsenności, wiara w magiczną funkcję koloru czerwonego). Dużą popularnością cieszyło się dawniej tzw. zamawianie – przeganianie „złego” (choroby, lęku) często z wykorzystaniem przedmiotów święconych. Powszechna była też troska o kobiety brzemienne, które w swym stanie powinny unikać wielu sytuacji z powodu przekonania o wpływie obrazów oglądanych przez matkę na wygląd i charakter mającego się narodzić dziecka (patrzenie w ogień miało zaowocować narodzinami dziecka o rudych włosach, przechodzenie pod dyszlem wozu, pod drabiną lub rozciągniętym sznurem skutkowało komplikacjami przy porodzie np. uduszeniem dziecka pępowiną).

Zabytki budownictwa i architekturyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

IstniejąceBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kościół pw. św. Michała Archanioła wraz z zespołem parku przykościelnego (nr rej. A/320 z 10.05.1967). Pierwszy murowany budynek świątyni powstał z fundacji Mikołaja Czyżowskiego w latach 1603–1608. Około roku 1671 kościół uległ zniszczeniu, odbudowano go około 1687 roku z inicjatywy Stanisława Stefana Czarnieckiego. Na starych fundamentach powstała budowla wzorowana na projekcie Jana Michała Linka, nadwornego architekta Marcina Zamoyskiego. Do bryły korpusu głównego dodano wówczas kaplice, całość zaś zyskała barokowy charakter. Kościół ponownie uległ zniszczeniu w pożarze w 1736 roku (obiekt wyremontowano z inicjatywy Nikodema Kazimierza Woronicza), a następnie w 1754 roku. Na przełomie XVIII i XIX wieku budynek poddano gruntownemu remontowi, drewniany strop zastąpiono sklepieniem z lunetami i dobudowano wieżyczkę z sygnaturką. Kościół ulegał kolejnym zniszczeniom, po których następowały jego kolejne remonty i przebudowy. Obecnie kościół jest jednonawową budowlą z węższym, trójbocznie zamkniętym prezbiterium i dwiema kaplicami po bokach. Do dwukondygnacyjnej fasady dostawiono przybudówki, pomiędzy którymi na osi znajduje się wejście. Stan zachowania dobry, obiekt jest po gruntownej konserwacji wnętrza (1998–2010), fasady (2012) i fundamentów (2013).

Dzwonnica przykościelna (nr rej. A/320 z 10.05.1967). Istnienie murowanej dzwonnicy odnotowano już w 1763 roku. Pierwotnie budowla stanowiła jednocześnie jednokondygnacyjną bramę na przykościelny cmentarz. Od strony kościoła do bramy przylegała kostnica. Obecny kształt dzwonnicy jest wynikiem przebudowy z 1948 roku.

Cmentarz parafialny (1793–1803, nr rej. A/320 z 10.05.1967).

Plebania (1840, nr rej. A/320 z 10.05.1967). Parterowy, częściowo podpiwniczony budynek mieszkalny z poddaszem użytkowym. Założony na planie prostokąta, z prostokątną przybudówką od strony północno-wschodniej. Budowla kryta dwuspadowym dachem, od frontu posiada dwukolumnowy portyk, nad którym znajduje się balkonik. Budynek jest obecnie nieużytkowany, znajduje się w bardzo złym stanie, grozi zawaleniem.

Pięć kapliczek wotywnych (1762). Kapliczki murowane, bielone, wzniesione na planie kwadratu, o namiotowych dachach krytych dachówką. Obiekty zostały ufundowane przez Mariannę Teresę z Daniłowiczów Potocką. Usytuowano je u wjazdów do miasta by, jak głosi legenda, chroniły mieszkańców przed klątwą rabina niesłusznie skazanego na poćwiartowanie. W kapliczkach znajdują się drewniane, pełnoplastyczne, polichromowane rzeźby świętych.

Kapliczka św. Barbary (ul. Grabowiecka) – z figurą z 1905 roku, autorstwa Michała Olechwiera, (pierwotna rzeźba datowana na 2. połowę XVII wieku uległa zniszczeniu).

Kapliczka św. Floriana (ul. Uchańska) – pierwotna, drewniana rzeźba świętego została skradziona, obecnie w kapliczce znajduje się figura z tworzywa sztucznego, pomalowana białą farbą olejną.

Kapliczka św. Michała Archanioła (ul. Krasnystawska) – rzeźbę pierwotnie znajdującą się w kapliczce skradziono, w jej miejsce wstawiono krzyż.

Kapliczka św. Jana Nepomucena (Rynek) – z drewnianą, polichromowaną figurą, wejście do kapliczki okratowane.

Kapliczka św. Tekli (ul. Chełmska) – figura polichromowana, odnowiona ok. 2000 roku, wejście do kapliczki okratowane.

Cerkiew pw. św. Eliasza (1508, nr rej. A/478 z 31.01.1970). Jest to jednonawowa świątynia zbudowaną na planie prostokąta, z wielobocznie zamkniętym prezbiterium. Od zachodu znajduje się kruchta, od południa zakrystia. W 1864 roku greckokatolicką cerkiew przemianowano na prawosławną. Obiekt wyremontowano około roku 2000.

Dzwonnica przycerkiewna (1914, 1929, nr rej. A/478 z 16.05.2008).

Synagoga (1890–1894, nr rej. A/131/37 z 2.06.1987). Jest to murowany budynek na planie wydłużonego prostokąta. Po stronie wschodniej znajdowała się sala męska, po zachodniej przedsionek z babińcem ponad nim. Na elewacjach budynku umieszczono inskrypcję w języku hebrajskim z datą „5663 lat od stworzenia świata”, co oznacza rok 1902/1903 (prawdopodobnie rok ukończenia prac budowlanych). W czasie II wojny światowej w synagodze urządzono magazyn, a wnętrze uległo zniszczeniu. Po wojnie obiekt częściowo przebudowano, w latach 50. pełnił funkcję magazynu, pod koniec lat 80. został wyremontowany i do 2013 roku użytkowany był jako siedziba biblioteki gminnej i Urzędu Stanu Cywilnego. Do dziś zachowała się konstrukcja drewnianego sklepienia pozornego w formie ostrosłupa o podstawie ośmioboku, a także wnęka po aron ha-kodeszu.

Nowy cmentarz żydowski (pow. 0,62 ha, ul. Grabowiecka). Założony pod koniec XIX wieku w odległości ok. 800 m na południe od centrum Wojsławic. Zdewastowany w czasie II wojny światowej, po wojnie pozostałości macew wykorzystano jako materiał budowlany, do dziś zachowały się tylko pojedyncze fragmenty.

Drewniane domy podcieniowe (tzw. dom szewca Fawki), ul. Rynek 59, lata 20. XX wieku. Zespół dwóch, połączonych komórką, drewnianych domów podcieniowych, do połowy XX wieku zamieszkiwanych przez rodziny żydowskie. Pierwszy budynek zajmowali Abram, Aron i Icek Tuchman oraz Fejga Stachler, drugi Fajwel i Icek Szyld z rodziną. Od lat 40. do połowy 90. obiekt zamieszkiwany był przez rodziny Majuków i Chodakowskich.
Obecnie domy są nieużytkowane, znajdują się w bardzo złym stanie. Rekonstrukcja domów znajduje się w Muzeum Wsi Lubelskiej jako element ekspozycji Miasteczko.

Układ urbanistyczny (XIX–XX, nr rej. A/590 z 3.05.1972).

NieistniejąceBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Zamek

Obiekt usytuowany był w odległości ok. pół kilometra na południowy wschód od miasta, za dawnym stawem. Z miejscowością łączyła go droga, która po nadaniu praw miejskich zyskała nazwę ulicy Zamkowej. Budowla ulokowana była na wzniesieniu ok. 15 m nad poziomem łąk, na kwadratowym płaskowyżu o wymiarach 80 x 80 m, nachylonym zboczem o szerokości 40 m w kierunku południowym. Środek płaskowyżu zajmują ruiny zasypane ziemią i zarośnięte. Od strony zachodniej odsłonięto fragmenty murów fundamentów i zasypane gruzem wejście do piwnic. Ślady zasypanych ziemią ruin zamku mają kształt elipsy o wymiarach 25 x 35 m. W zachodniej części usytuowane jest wejście do piwnic. Budynek posiadał kwadratowy dziedziniec otoczony murem obronnym, z większą, podpiwniczoną budowlą w środku.

Zamek był najstarszą budowlą w Wojsławicach, po raz pierwszy wzmiankowano go w 1497 roku. Z 1603 roku, z wizytacji biskupiej, pochodzi informacja o istnieniu przy zamku drewnianej kaplicy. Kolejna informacja na temat obiektu pochodzi z 1631 roku, kiedy na zamku będącym wówczas własnością Janusza Tyszkiewicza więziony jest szlachcic Wojciech Niemiera. Budowla istniała jeszcze w 1780 roku (Humbelina Potocka wydała na nim nowe przywileje), a w roku 1786 wzmiankowana była w inwentarzu. Zamek przestał istnieć na przełomie XVIII i XIX wieku. 

Pałac Poletyłów (XVIII/XIX wiek)
Budowla znajdowała się około 350 m na północny wschód od zamku, na terenie ogrodów dworskich. Klasycystyczny pałac zbudowano na planie prostokąta, przy ścianie frontowej obiekt posiadał dwa silnie wysunięte ryzality (portyki?), a z obu stron flankowały go wieże. Budynek zniszczony w pożarze z 1834 roku odbudowano na pozostałościach dawnych murów, zmieniając nieco kształt elewacji i bryły (rozbudowując część środkową, likwidując wieże), potem ponownie przebudowano w 1884 roku. W okresie międzywojennym w pałacu ulokowano szkołę jednak na skutek braku odpowiednich prac remontowych i stopniowej dewastacji przez mieszkańców obiekt popadł w ruinę i ostatecznie został rozebrany w 1958 roku. Nie zachowało się również założenie ogrodowe istniejące przy pałacu.

Tzw. pałacyk zbudowany przy ul. Uchańskiej około 1762 roku z inicjatywy Katarzyny z Potockich Kossakowskiej, prawdopodobnie tymczasowa siedziba żony Jakuba Franka, przywódcy sekty frankistów.

Ratusz (XVI/ XVII wiek)

Obiekt był dużym budynkiem usytuowanym w centralnej części rynku, na osi kościoła zlokalizowanego na wschód od niego. XVIII-wieczne pozostałości budynku charakteryzują go jako obiekt na planie prostokąta o wymiarach ok. 18 x 30 m, z wieżą w części południowej, z kramicami przy północnej ścianie ratusza. Obiekt rozebrano po 1833 roku.

Zespół cerkwi Piatnickiej (św. Praksedy): cerkiew, dzwonnica, plebania, cmentarz grzebalny, usytuowany na początku ul. Krasnystawskiej (1508). Budynek cerkwi przetrwał do 1759 roku.

Zespół cerkwi św. Onufrego: cerkiew, dzwonnica i cmentarz przycerkiewny, usytuowany przy ul. Grabowieckiej (1508). Świątynia spłonęła w 1779 roku, na jej miejscu w 1793 roku zbudowano sosnową kaplicę pw. Matki Bożej Kazańskiej. Świątynia na planie kwadratu kryta była czterospadowym, gontowym dachem. Od frontu posiadała dzwonnicę, którą z czasem zastąpiono kruchtą. Obiekt rozebrano w 1938 roku.

Stary cmentarz żydowski (pow. 1,2 ha, ul. Grabowiecka)

Założony w połowie XVI wieku, po wschodniej stronie ulicy. Podczas II wojny światowej został zdewastowany przez Niemców. Macewy wykorzystano jako materiał do budowy drogi, do dziś nie zachował się żaden nagrobek. Po wojnie na terenie cmentarza wybudowano lecznicę weterynaryjną.

Zabytki ruchomeBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Wyposażenie wnętrza kościoła pw. Michała Archanioła

Ołtarz główny ufundowany przez Nikodema Woronicza w 1736 roku, przebudowany w XIX wieku. Niszę znajdującą się w części centralnej ołtarza flankują dwie kolumny korynckie powtórzone na lewej i prawej ścianie ołtarza. Na gzymsie wieńczącym ołtarz, w osiach kolumn, usytuowano cztery figury siedzących aniołków. Ściany ołtarza zdobią formy snycerskie. Około 1998 roku przeprowadzono renowację obiektu, w wyniku której zmieniono polichromię z beżowo-białej na brunatną oraz położono złocenia. W niszy ołtarza znajdują się krucyfiks (koniec XVII wieku) i dwie rzeźby pełnoplastyczne: postaci Jana Ewangelisty i Matki Bożej (ok. XVII wieku). Funkcję zasłony krucyfiksu pełni obraz św. Michała Archanioła (1803–1818). Drewniane, złocone tabernakulum datuje się na połowę XVIII wieku. Ołtarz wieńczy obraz Chrystusa Miłosiernego (połowa XIX wieku) w glorii promienistej z obłokami.

Ołtarz w kaplicy południowej, pw. Matki Bożej Lewiczyńskiej (1. połowa XVIII wieku), z obrazem Matki Bożej Lewiczyńskiej (XVII wiek) w złoconej sukience (XIX wiek). Obraz flankują rzeźby świętych (1. połowa XVIII wieku). W zwieńczeniu znajduje się obraz św. Mikołaja (1700).

Ołtarz w kaplicy północnej, pw. św. Antoniego (1. połowa XVIII wieku), ze współczesnym obrazem św. Antoniego w retabulum, z przedstawieniem Ecce Homo (XVIII wieku) w zwieńczeniu ołtarza i figurką Archanioła Michała w szczycie (XVII/XVIII wiek?).

Dwa ołtarze boczne o analogicznej konstrukcji retabulum, w którym obraz ołtarzowy flankuje para kolumn korynckich podtrzymujących fryz i gierowany gzyms. Ołtarz południowy pw. św. Trójcy (1. połowa XVIII wieku), z fundacji Feliksa Potockiego lub Nikodema Woronicza, w części centralnej posiada obraz Trójcy Świętej (XVIII wiek) w zwieńczeniu zaś przedstawienie Chrystusa Miłosiernego (XVIII wiek). Ołtarz północny pw. św. Franciszka Ksawerego (1. połowa XVIII wieku), z przedstawieniem patrona w części centralnej retabulum, wieńczy obraz św. Alojzego Gonzagi (1. połowa XVIII wieku).

Ambona koszowa (po 1736 roku), drewno.

Chrzcielnica (XVII wiek), drewno.

Epitafia marmurowe (ok. połowy XIX wieku): hrabiego Wojciecha Poletyło, kasztelana chełmskiego i Anny z Kurzewskich hrabiny Poletyłowej, kasztelanowej (nawa, ściana północna), hrabiego Jana Poletyło, senatora i kasztelana Królestwa Polskiego i Katarzyny z hrabiów Poletyłów Rzewuskiej (nawa, ściana południowa), doktora Pawła Mathieu (nawa, ściana południowa) .

Malarstwo tablicowe
Obraz Zwiastowanie Najświętszej Maryi Pannie (XVII/XVIII wiek), olej na płótnie, 160 x 80 cm, wzorowany na obrazie Carlo Dolciego z kolegiaty zamojskiej (XVII wiek).

Obraz przedstawiający św. Teklę (połowa XVIII wieku) olej na płótnie, 150 x 80 cm.

Kopia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej (XIX wiek), olej na płótnie, 170 x 83 cm.

Obraz św. Jana Chrzciciela (XVIII wiek), olej na płótnie, 170 x 110 cm.

Obraz Cudowna Komunia Katarzyny Sieneńskiej, datowany na 1643 rok, sygnowany RAF. Dzieło twórcy nazwiskiem Malacrido [?], powstałe prawdopodobnie w kręgu północnej szkoły malarstwa, w nurcie wpływów bolońskiej Akademii Caraccich. Tematyka przedstawienia (komunia dominikańskiej świętej) wskazuje na to, że obraz powstał na zamówienie środowiska dominikańskiego, być może środowiska artystycznego północnych Włoch (Lombardii lub Emilii).

Rzeźba
Chrystus Zmartwychwstały, początek XX wieku, wys. 80 cm, drewno polichromowane.
Krucyfiks, koniec XVIII wieku, wys. 107 cm, drewno.

Złotnictwo
Trzy krzyże ołtarzowe: cynowy (wys. 65 cm, z XVIII wieku); metalowy na okrągłej stopie (38 x 14 cm, początek XX wieku); odlewany z platynowanej miedzi, na czworobocznej podstawie (50 x 18 cm, połowa XIX wieku, znaczony fabrycznie „Norblin i ska.”).
Krzyże procesyjne: miedziany (74 x 32, 1891, pochodzący z pracowni Norblina) i drewniany (koniec XIX wieku).
Naczynia liturgiczne: dwie monstrancje (XIX wiek, 1. połowa XVIII wieku), trzy kielichy (ok. połowy XVIII wieku), pięć par świeczników (trzy z XIX wieku, dwie z XX wieku).
Paramenty liturgiczne: puszka na komunikanty (XIX wiek), dzbanek (2. połowa XIX wieku), taca (2. ćwierć XVIII wieku), dwie ampułki (2. ćwierć XVIII wieku), kociołek na wodę święconą (XVIII wiek), dzwonki (przed 1896 rokiem), dzwonek przy zakrystii (2. połowa XIX wieku).

Sprzęty
Dwa feretrony w ramach z początku XX wieku, z obrazami współczesnymi.
Dwa feretrony z obrazami św. Trójcy i Michała Archanioła z końca XVIII wieku, dzieło anonimowego twórcy ludowego.
Żelazna, kuta krata pomiędzy kruchtą a nawą, 1. połowa XVIII wieku.
Wieczna lampka, początek XIX wieku, mosiądz.
Żyrandol, ok. 1840 roku.
Dwa krzesła, 2. połowa XVII wieku.
Szafa, XVIII/XIX wieku.

Obiekty dawniej stanowiące wyposażenie kościoła
Anonim, obraz ołtarzowy przedstawiający Trójcę Świętą (ok. XVIII wieku), prawdopodobnie ocalony z pożaru w 1754 roku. Obecnie przechowywany na plebanii.

Anonim, obraz z przedstawieniem ofiary „mordu rytualnego”, 2. połowa XVIII wieku, olej na płótnie.
Jest to jedno z dwóch przedstawień nawiązujących do wydarzeń z 1761 roku, kiedy członków wojsławickiej gminy żydowskiej niesłusznie oskarżono o rytualne zamordowanie Mikołaja Andrzejuka z Czarnołóz. Obraz ma charakter propagandowy, powstał prawdopodobnie z inicjatywy środowiska sekty frankistów zamieszanej w sprawę. Obecnie znajduje się na plebanii, dawniej wisiał w kruchcie kościoła, nad wejściem. Drugi tego typu, również anonimowy, obraz przechowywany jest w Muzeum Zamojskim, gdzie trafił w 1956 roku z parafii Łabunie, wraz z kilkoma innymi płótnami, które znajdowały się w klasztorze w Radecznicy, przed jego kasatą.

Mikołaj Olechwier, rzeźba św. Mikołaja, drewniana, polichromowana, wys. 9 m wraz z postumentem. Postać w stroju biskupim, w lewej ręce otwarta księga, prawa wzniesiona w geście błogosławieństwa, na przedniej ściance postumentu widnieje inskrypcja: ŚW. MIKOŁAJ B. Obecnie własność Muzeum w Chełmie.

Wartości niematerialneBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Źródła wymieniają osoby wyróżniające się na różnych przestrzeniach aktywności, pośrednio lub bezpośrednio związane z miejscowością.
Są to:
– ksiądz Stanisław z Wojsławic, wybitny organista, z którym rajcy i mieszczanie lubelscy podpisali w 1528 roku umowę o grę na organach w lubelskiej farze św. Michała Archanioła w każde święto;
– Adam z Wojsławic, w 1588 roku występuje jako prokurator kilku właścicieli ziemskich;
– Wikulski (tzw. miejski synek z Wojsławic), odnotowany w latach 1626–1634 mieszczanin wojsławicki, prawnik, właściciel wsi Wotuszów;
– Jan Michał Link, nadworny architekt Marcina Zamoyskiego, autor projektu kościoła z lat 70. XVII wieku;
– Konstanty Wojciechowski (1841–1910), architekt specjalizujący się w architekturze sakralnej; wychowanek Szkoły Głównej w Warszawie, budowniczy diecezji kujawsko-kaliskiej, współzałożyciel Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości, członek Towarzystwa Naukowego Warszawskiego; pochowany na Starych Powązkach (kwatera K IV, rząd 4);
– Władysław Czachórski, urodzony w Lublinie w 1850 roku, słynął jako malarz kobiet, studiował i mieszkał w Monachium, gdzie utrzymywał żywe kontakty z kolonią artystów polskich; okresy lata spędzał w rodzinnym dworku w Grabowczyku (odległości do najbliższych miasteczek wynosiły: w stronę zachodnią do Grabowca 2 km, na wschód do Uchań 10 km, na północ, wygonem i przez las do Wojsławic 8 km); w dzienniku i korespondencji Czachórski wspomina o wizytach w majątkach Poletyłów w Wojsławicach i Kraśniczynie;
– Henryk Sienkiewicz, odwiedzając Czachórskiego w Grabowczyku w końcu października 1880 roku, odwiedził również majątek w Wojsławicach, gdzie został „gościnnie powitany przez dom Poletyłów”; Franciszek Poletyło przed stajnią prezentował Sienkiewiczowi konia krwi arabskiej, „Chrobrego", strasząc go kapeluszem, Czachórskiemu wydał się ten koń „niczym ożywiony marmur”;
– Michał Olechwier (zm. 1937), rzeźbiarz, malarz urodzony w Hrubieszowie, gdzie uczył się malarstwa u swego szwagra Zinia; ożeniony w 1902 w Wojsławicach, gdzie zamieszkał i rozwinął działalność malarską i rzeźbiarską; w 1915 roku ewakuowany do Rosji, po zakończeniu wojny powrócił do Wojsławic. Autor figury św. Barbary w kapliczce przy ulicy Grabowieckiej (1905), rzeźby św. Mikołaja przechowywanej w Muzeum w Chełmie;
– bliżej nieznany twórca nazwiskiem Momot, po prywatnych studiach u warszawskich rzeźbiarzy osiadł w Warszawie i tam otworzył własną pracownię;
– Leopold Stanisław Leon Brzozowski, ur. 28 czerwca 1878 w Maziarni (folwark należący do klucza wojsławickiego), zm. 30 kwietnia 1911 we Florencji, krytyk literacki, filozof, publicysta, powieściopisarz;
– Franciszek Sitarz, rzeźbiarz amator, urodzony w Hucie obok Wojsławic (1897), w Wojsławicach mieszkał od 1920–1946; samouk, wzorował sie na pracach Olechwiera, któremu pomagał  w remontach ołtarzy w kościołach; kilka jego prac znajduje się w Muzeum w Chełmie;
– Jan Krystjańczuk, autor broszury Przeklęci Dziedzice wydanej przez Kazimierza Czernickiego w Chełmie w 1958 roku (nakład wstrzymany w 1939 roku); w młodości wstąpił do klasztoru reformatów w Chełmie, po kasacie zakonu w 1866 roku wrócił do Wojsławic i pracował przy dworze; przebywając we dworze miał styczność z dokumentacją archiwalną znajdującą się w zbiorach Poletyłów, obserwował życie dworu i zbierał związane z nim historie; rękopis broszury, podobnie jak opracowania Krystjańczuka dotyczące Uchań, Poturzyna i Tucząp, złożony jest w Muzeum w Chełmie; Krystjańczuk zginął podczas okupacji;
– Andrzej Pilipiuk (20.03.1974), pisarz i publicysta, z wykształcenia archeolog; autor cyklu opowiadań i powieści o przygodach Jakuba Wędrowycza, których akcja rozgrywa się w Wojsławicach.

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Istnieje stosunkowo duży zasób źródeł bibliograficznych dotyczących Wojsławic. Szczególną pozycją w bibliografii miejscowości jest Sefer zikaron Wojslawica, wojsławicka księga pamięci wydana w Tel Awiwie w 1970 roku przez Stowarzyszenie Dawnych Mieszkańców Wojsławic, zawierająca informacje dotyczące specyfiki życia społeczności żydowskiej w miejscowości.

Muzea – archiwalia – księgozbiory – kolekcje prywatneBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Dokumenty związane z życiem parafii gromadzone są na plebanii, gdzie przechowuje się m.in. księgi metrykalne od początku XIX wieku, kroniki, prace magisterskie itp.

Istniała niegdyś kolekcja różnego rodzaju dokumentów gromadzona w dawnej Izbie Pamięci (dzisiejsze Gminne Centrum Kultury), niestety, obecnie trudna do zlokalizowania. Duży zasób dokumentów historii mówionej dotyczącej Wojsławic gromadzi Stowarzyszenie Panorama Kultur z oficjalną siedzibą w Wojsławicach.

Potencjał turystycznyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Dojazd
droga 846

Noclegi
Gospodarstwo Agroturystyczne „Kozi Raj”, ul. Krasnystawska 50, 22-120 Wojsławice; (82) 566-93-44, 667-997-595
„Dom Pod Lipami”, Barbara i Leszek Kowalscy, Czarnołozy 42, 22-120 Wojsławice; (‎82) 560 41 09
Gospodarstwo Agroturystyczne, Urszula Tustanowska, Stary Majdan 80, 22-120 Wojsławice; (82) 560-79-75, 501-068-239; http://starymajdan.dobrynocleg.pl/
Gospodarstwo Agroturystyczne „Ćmilówka”, Majdan Ostrowski 99, 22-120 Wojsławice; 604-578-908;  http://www.cmilowka-wojslawice.pl/
Gospodarstwo Agroturystyczne, Lucyna Charczuk, Uchanie, 22-510 Uchanie; (84) 657-72-15
Gospodarstwo Agroturystyczne „Bałkanówka”, Bończa-Kolonia 58 /58, 22-310 Kraśniczyn; 785-942-401; http://www.balkanowka.pl/
Gospodarstwo Agroturystyczne, Agata Wrzyszcz, Wola Uchańska, 22-510 Uchanie; (84) 657-74-56

Restauracje, bary
Pijalnia Piwa „Strumień”, Irena Sabiecka
ul. Grabowiecka 3, 22-120 Wojsławice; (82) 566-91-95

Zabytki
– kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP w Uchaniach (XVI wiek), przykład renesansu lubelskiego
– cerkiew prawosławna pw. Opieki Matki Bożej w Bończy (1878–1881)
– kościół rzymskokatolicki pw. NMP w Buśnie (1795)
– pałac Suchodolskich w Dorohusku (1752)
– cmentarz żydowski w Świerżach
– cmentarz żydowski w Dubience
– cerkiew prawosławna pw. św. Trójcy w Dubience (1886–1905)
– zespół dworski w Sielcu

Atrakcje przyrodnicze
– Strzelecki Park Krajobrazowy
– Rezerwat „Liski” (gmina Białopole)
– Rezerwat „Siedliszcze” (gmina Białopole)
– Chełmski Park Krajobrazowy
– Grabowiecko-Strzelecki Obszar Chronionego Krajobrazu
– Rezerwat „Brzeźno” (teren gmin Dorohusk i Chełm)
– Rezerwat „Roskosz” (teren gmin Chełm, Kamień, Dorohusk, Ruda Huta)
– Rezerwat „Żmudź” (teren wsi Żmudź)
– Chełm 25 km
– Krasnystaw 30 km

Imprezy cykliczne
– Spotkania Trzech Kultur, organizowane przez Stowarzyszenie Miłośników Wojsławic (wakacje)
– Dni Jakuba Wędrowycza, w latach 2006–2008 organizowane przez Stowarzyszenie Panorama Kultur, obecnie organizowane przez Stowarzyszenie Miłośników Fantastyki „Cytadela Syriusza” (wakacje)

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Źródła

  • Jaroszewicz F., Matka Świętych Polska albo żywoty świętych, błogosławionych, wielebnych, świątobliwych, pobożnych Polaków i Polek wszelkiego stanu i kondycji, każdego wieku od zakrzewionéj w Polsce Chrześcijańskiéj Wiary osobliwą życia doskonałością, część IV, Kraków 1850, s. 354–357, [online:] http://www.pbi.edu.pl/site.php?s=YWFjNzZmZGIwOTM1&exact=1&aut=Jaroszewicz+Florian, [dostęp: 6.06.2014].
  • Processus judiciarius in causa patrati cruenti infanticidii per infideles judaeos seniores sybagogae woyslavicensis, ac alios, in officio castrensi capitaneali crasnostaviensi definitus. Anno domini 1761, [online:] http://rcin.org.pl/dlibra/docmetadata?id=27395&from=pubindex&dirids=403&lp=583, [dostęp: 6.06.2014].
  • Dekret Grodu Krasnostawskiego, z Łacińskiego na Oyczysty ięzyk przetłumaczony, Złosc Zydowska w Zamęczeniu Dzieci Katolickich Przez list następuiący y Dekreta Grodzkie wydana: List J. O. Xcia Jmci Kaietana Sołtyka Biskupa Krakowskiego [...] do J. W. Jmci X. Biskupa Lwowskiego z Zytomierza pisany, A teraz powtornie przedrukowany [...], [online:] http://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/docmetadata?id=270760&from=pubindex&dirids=176&lp=1176, [dostęp: 6.06.2014].

Relacje mówione

  • Archiwum Stowarzyszenia Panorama Kultur, [online:] http://pk.org.pl/panoramakultur/, [dostęp: 6.06.2014].
  • Brandt Jadwiga, Jakby to było wczoraj. Wspomnienia z Wojsławic i Chełma, Chełm 2004.
  • Historia Mówiona, zbiory Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN”, [online:] http://teatrnn.pl/historiamowiona/hm_wyszukaj?s=Wojs%C5%82awice, [dostęp: 6.06.2014].
  • Skrawki pamięci. Wielokulturowa przeszłość Ziemi Wojsławickiej we wspomnieniach jej mieszkańców, red. Emil Majuk, Elżbieta Majuk, Wojsławice 2005.

Opracowania

  • Banaszak J., Analiza stanu istniejącego i projekt rewaloryzacji zabytkowego budynku starej plebanii w Wojsławicach, praca magisterska napisana pod kierunkiem dr hab. inż. A. Halickiej, Politechnika Lubelska, Wydział Budownictwa i Architektury, Budownictwo, Lublin 2011, mps Archiwum Politechniki Lubelskiej.
  • Banaszak J., Halicka A., Kompleksowa ocena techniczna budynku zabytkowego na przykładzie plebanii w Wojsławicach, „Budownictwo i Architektura” 9 (2011), s. 51–68, [online:] http://wbia.pollub.pl/files/83/content/9_4.pdf, [dostęp:] 4.06.2014.
  • Czołowski A., Caro J., Pikulski G., Mord rytualny. Epizod z przeszłości Lwowa, Lwów 1899, s. 26–27.
  • Dolecka M., Społeczeństwo wielokulturowe Wojsławic w okresie międzywojennym, praca licencjacka napisana pod kierunkiem dra R. Wysockiego, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Zakład Historii Najnowszej, Lublin 2011, mps Archiwum UMCS.
  • Dokumentacja z ratowniczych przedinwestycyjnych badań archeologicznych, II etap. Sezon 2011, mps w archiwum WUOZ Lublin Delegatura w Chełmie.
  • Doroszewski J., Mniejszość niemiecka na Chełmszczyźnie w latach 1918–1939, Rocznik Chełmski, t. 3, red. T. Radzik, Chełm 1997.
  • Duk M., Kościół parafialny pod wezwaniem św. Michała Archanioła w Wojsławicach. Wystrój wnętrza, praca magisterska napisana pod kierunkiem dr E. Letkiewicz, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Wydział Artystyczny, Lublin 2001, mps Archiwum UMCS.
  • Dzieńkowski T., Wojsławice, ul. Rynek 20B, woj. lubelskie. Stanowisko 31, AZP 84–91.
  • Dzieńkowski T., Gołub S., Wojsławice, ul. Rynek 91, woj. lubelskie. Kościół pw. św. Michała Archanioła. Dokumentacja z badań archeologiczno-konserwatorskich, mps w archiwum WUOZ Lublin Delegatura w Chełmie.
  • Fijałkowski D., Kseniak M., Parki wiejskie Lubelszczyzny. Stan, ochrona i rewaloryzacja biocenotyczna, Warszawa 1982.
  • Gołub I., Wojsławice – rynek miejski w świetle badań archeologicznych, „Wiadomości konserwatorskie województwa lubelskiego”, red. H. Landecka, D.
  • Kopciowski, B. Stolarz, Lublin 2008, s. 288–291.
  • Górak J., Wojsławice. Miasteczko rolnicze Ziemi Chełmskiej, praca doktorska, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Katedra Etnografii i Etnologii, Lublin 1966, mps Archiwum UMCS.
  • Górak J., Wojsławice. Studium historyczno-urbanistyczne, Chełm 1987.
  • Górak J., Budownictwo drewniane miasteczka Wojsławice, „Studia i Materiały Lubelskie", Etnografia 2, Lublin 1967, s. 103–148.
  • Janczykowski K., Wśród wzgórz kredowych. Szkic geograficzno-krajoznawczy regionu chełmskiego, [w:] W Dwudziestą Rocznicę 1915–1935: księga pamiątkowa Państwowego Gimnazjum im. St. Czarnieckiego w Chełmie, Chełm 1935, s. 39–71.
  • Jaroszyński Wacław, Władysława Czachórskiego żywot i sprawy, Lublin 2004, [online:] http://tpg-grabowiec.pl/articles.php?article_id=86, [dostęp:] 4.06.2014.
  • Kermisz J., Lublin i Lubelskie w ostatnich latach Rzeczypospolitej 1788–1794, Lublin 1939.
  • Kraushar Aleksander, Frank i Frankiści polscy, Kraków 1895, s. 224–228, [online:] http://www.polona.pl/item/382706/119/, [dostęp:] 4.06.2014.
  • Krystjańczuk Jan, Przeklęci dziedzice, wyd. I, Chełm 1938.
  • Kuwałek R., Żydowskie gminy wyznaniowe w powiecie chełmskim w latach 1918–1939, Rocznik Chełmski, t. 1, red. Radzik T., Chełm 1995.
  • Laskowska I.M., Komunia św. Katarzyny sieneńskiej, mps Archiwum Parafii pw. św. Michała Archanioła w Wojsławicach.
  • Liske X., Cudzoziemcy w Polsce, Lwów 1876, s. 12, [online:] http://www.polona.pl/item/1777657/11/, [dostęp:] 4.06.2014.
  • Litwiński R., Obraz życia społeczno-politycznego międzywojennego powiatu chełmskiego w doniesieniach władz administracji ogólnej, Rocznik Chełmski, t. 11, red. T. Radzik, Chełm 2007.
  • Okoń L.J., Nazwy miejscowości w legendach ludu chełmskiego, „Kurier Lubelski” 16/17 X 1969, nr 285/286.
  • Orańska M., Kościół parafialny pod wezwaniem św. Michała Archanioła w Wojsławicach. Monografia architektoniczna, Lublin 1959.
  • Pelica G., Duszpasterstwo i tradycje prawosławne w powiecie chełmskim w latach 1918–1939, Rocznik Chełmski, t. 10, red. T. Radzik, Chełm 2006.
  • Prożogo K., Wojsławicie i okolice, Wojewódzki Ośrodek Informacji Turystycznej w Chełmie, Chełm 1982.
  • Przesmycka E., Wielokulturowość osadnictwa, budownictwa i architektury, Lublin 2010.
  • Stopa K., Ziemia Wojsławicka. Jej dzieje – pamiątki – ludzie, Lublin 1998.
  • Stopa K., Ziemia Wojsławicka w latach wojny i okupacji 1939–1944, Wojsławice 2001.
  • Stopa K., Ksiądz Jan Kozak. Proboszcz Parafii Rzymskokatolickiej w Wojsławicach. Nota biograficzna, Lublin 2008, mps Archiwum Parafii pw. św. Michała Archanioła w Wojsławicach.
  • Sygowski P., Dawna cerkiew parafialna greko-katolicka p.w. św. Eliasza Proroka w Wojsławicach woj. chełmskie. Dokumentacja naukowo-historyczna opracowana na zlecenie Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Chełmie, Lublin 1982.
  • Sygowski P., Synagoga w Wojsławicach woj. chełmskie. Dokumentacja naukowo-historyczna opracowana na zlecenie Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Chełmie, Lublin 1985.
  • Verdmon J.L. de, Krótka monografia wszystkich miast, miasteczek i osad w Królestwie Polskim, Warszawa 1902, s. 311–312, [online:] http://www.polona.pl/item/1779605/160/, [dostęp:] 4.06.2014.
  • Żukowski J., Dzieje parafii Wojsławice, praca magisterska napisana pod kierunkiem dra prof. Mieczysława Żywczyńskiego, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Katedra Historii Kościoła, Lublin 1960, mps Archiwum KUL.

Opracowania archeologiczne

  • Nosek S., Materiały do badań nad historią starożytną i wczesnośredniowieczną międzyrzecza Wisły i Bugu, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”, sec. F, vol. IV (1951), 1957.
  • Skibiński S., Zabytki powiatu chełmskiego Katalog – inwentarz. Część I – Archeologia, Chełm 1964.
  • Informator o badaniach archeologicznych w województwie chełmskim, wydawnictwo Muzeum Ziemi Chełmskiej z lat 1986–1992 Andrzeja Kokowskiego i Mariana Pokropka, Bug – rzeka, która łączy. Dzieje rolnictwa Pobuża, Chełm 2005.
  • Luźne znaleziska zabytków archeologicznych z Obniżenia Dubienki w posiadaniu Muzeum Chełmskiego i z kolekcji pozamuzealnych, [w:] J. Libera (red.), Pradziejowe i wczesnośredniowieczne materiały z Obniżenia Dubienki, „Lubelskie Materiały Archeologiczne”, t. XVI, s. 225–323.
  • Bronicki A., Późnoneolityczne i wczesnobrązowe toporki kamienne z obszaru woj. chełmskiego, [w:] J. Gurba [red.], Schyłek neolitu i wczesna epoka brązu w Polsce środkowowschodniej, „Lubelskie Materiały Archeologiczne”, t. VI, Lublin 1991, s. 297–340.
  • Libera J., Krzemienne formy bifacjalne na terenach Polski i zachodniej Ukrainy (od środkowego neolitu do wczesnej epoki żelaza), Lublin 2001.
  • Mazurek W., Krzemienne wkładki sierpowe typu Szuminka, [w:] J. Lech, D. Piotrowska [red.], Z badań nad krzemieniarstwem epoki brązu i wczesnej epoki żelaza, Warszawa 1997.
  • Taras H., Kultura trzciniecka w międzyrzeczu Wisły, Bugu i Sanu, Lublin 1995.
  • Mazurek W., Niepublikowane materiały związane z kulturą pomorską z województwa chełmskiego, [w:] S. Czopek [red.], Ziemie polskie we wczesnej epoce żelaza i ich powiązania z innymi terenami, Rzeszów 1992, s. 241–263.
  • Czopek S., Grupa czerniczyńska – prezentacja i analiza źródeł, „Prace i Materiały Zamojskie”, t. I, 1991, s. 45–143.
  • Bronicki A., S. Gołub, Kultura wielbarska na terenie województwa chełmskiego w świetle badań powierzchniowych metodą AZP, [w:] Kultura wielbarska w młodszym okresie rzymskim, t. I, Lublin 1988, s. 259–272.
  • Mitrus E., Okupny B., Wstępna inwentaryzacja kurhanów województwa chełmskiego, t. I–III, Lublin 1984.
  • Cichomski J., Wczesnośredniowieczne osadnictwo obronne na terenie województwa chełmskiego, t. I–II, Lublin 1980.
  • Gajewski L., Turowiec, comm. de Wojsławice, dep. de Chełm, Pologne, „Inventaria Archaeologica”, Fasc. 46, 1984, pl. 280.

Kartografia

  • „Plan gruntów kościoła św. Michała” w Wojsławicach z 1815 roku.
  • „Mapa ogólna Dóbr Woysławickich” Feliksa Gąsiorowskiego z 1833 roku
  • Arkusz 9. Carte von West-Gallizien: welche auf allerhöchsten Befehl Seiner Kaiserlich Oesterreichischen und Königlich Apostolischen Majestät in den Jahren von 1801 bis 1804 unter der Direction des dermahligen General Majors, und General Quartiermeisters Anton Mayer von Heldensfeld [...] durch den Kaiserl. Königl. Generalquartiermeisterstaab militärisch aufgenommen worden... / gezeichnet, und gestochen von Hieronimus Benedicti
     http://bcul.lib.uni.lodz.pl/dlibra/docmetadata?id=1272&from=publication

Powiązane artykuły

Powiązane miejsca

Zdjęcia

Audio

Historie mówione

Inne materiały

Słowa kluczowe