Umschlagplatz w Lublinie – badania sondażowe (2006)
W dniach 9–10 maja 2006 r. miały miejsce odkrywki sondażowe na terenie byłych Zakładów Mięsnych w Lublinie (dawniej Rzeźni Miejskiej) przy ulicy Turystycznej. Odkrywki nadzorowali Agnieszka Stachyra z Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków i Marcin Fedorowicz z Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN”. Prace odkrywkowe wykonywali pracownicy MPWiK w Lublinie. W badaniach brali również udział Marcin Waciński i Henryk Świerszcz z Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN”. Celem badań było odsłonięcie dawnej nawierzchni placu oraz ustalenie przebiegu pierwotnej bocznicy kolejowej i położonej przy niej rampy.
Spis treści
[Zwiń]Cel badań
Celem badań było odsłonięcie pierwotnej nawierzchni placu między budynkami Rzeźni a murem od strony ulicy Zimnej, oraz ustalenie – w miarę możliwości – przebiegu pierwotnej bocznicy kolejowej i położonej przy niej rampy. Miejsce prowadzenia badań wyznaczono na podstawie analizy przedwojennych planów sytuacyjnych terenu Rzeźni Miejskiej.
Lokalizacja wykopu
Wykop odkrywkowy wykonany przy użyciu koparki miał szerokość ok. 0,60 m i długość 6,70 m. Zlokalizowany został prostopadle do głównego budynku rzeźni w odległości ok. 7 m od jego północno-wschodniej ściany.
Odkrycie pierwotnej nawierzchni placu
Podczas prowadzonych prac dość szybko natrafiono na warstwę bruku, położoną bezpośrednio pod asfaltem, mniej więcej 10- 20 cm poniżej obecnego poziomu placu. Bruk zarejestrowano na długości około 5 m; zaczynał się w odległości 20 cm od krawędzi wykopu czyli około 7 m od ściany budynku.
Odkrycie muru nr 1
W dalszej części odkrywki, ok. 12 m od ściany budynku (ok. 5, 20 m od krawędzi wykopu), w miejscu gdzie kończył się bruk, natrafiono na płyty betonowe, również położone bezpośrednio pod asfaltem i usytuowane prostopadle do krawędzi wykopu. Lokalizacja płyt pokrywała się z przypuszczalnym przebiegiem pierwotnej bocznicy kolejowej na terenie rzeźni, wyznaczonym na podstawie źródeł kartograficznych. Podjęto więc decyzję o poszerzeniu końcowego odcinka wykopu, wyjęciu betonowych płyt i pogłębieniu odkrywki na odcinku około 1,70 m. Po pogłębieniu wykopu natrafiono na relikty muru o grubości około 0,70 m, wykonanego z cegieł łączonych cementową zaprawą (mur nr 1). Obiekt znajdował się na głębokości od 0,66 do 1,20 m i przebiegał wzdłuż linii północ-południe, ukośnie w stosunku do wykopu. Korona muru była zniszczona, natomiast zachowało się otynkowane lico wewnętrzne. Od strony wewnętrznej stwierdzono też odsadzkę fundamentową na głębokości 1,65 m. Nie udało się osiągnąć posadowienia stopy muru, ponieważ natrafiono na rurę sieci kanalizacyjnej, co uniemożliwiło dalsze pogłębianie wykopu. Z układaniem kanalizacji był związany także wkop budowlany, który częściowo zniszczył koronę odkrytego muru. Ślady tej ingerencji były widoczne w ścianie wschodniej wykopu. Wypełnisko w poszerzonej części wykopu stanowiła przemieszana szara ziemia z piaskiem i dużą ilością gruzu ceglano-kamiennego. Przebieg i lokalizacja odkrytego reliktu wskazywały, że może mieć on funkcjonalny związek z dawną bocznicą kolejową.
Odkrycie muru nr 2
W celu weryfikacji tego przypuszczenia podjęto decyzję o pogłębieniu wykopu na całej jego długości, co wiązało się z koniecznością zdjęcia warstwy uprzednio odkrytego bruku. Przed usunięciem bruku wykonano jego dokumentację fotograficzną i rysunkową. W trakcie pogłębiania wykopu natrafiono na kolejny mur ceglany, analogiczny do muru nr 1 (mur nr 2). Uszkodzona korona muru znajdowała się na głębokości 0,48 m. Lico zewnętrzne muru nr 2 zniszczone zostało wkopem budowlanym, związanym z ułożonym kablem energetycznym, który uniemożliwił dalsze pogłębianie tej części wykopu. Mury nr 1 i 2 miały równoległy przebieg, a odległość pomiędzy ich wewnętrznymi, otynkowanymi licami wynosiła 3,60 m. W wypełnisku pomiędzy odkrytymi murami (na odcinku nie zniszczonym przez kanalizację) natrafiono na nawarstwienia, składające się ze żwiru o różnej grubości, żużlu i fragmentów drewna, które można powiązać z przebiegiem w tym miejscu torowiska bocznicy kolejowej.
Wnioski
W wyniku przeprowadzonych prac można uznać, że potwierdziły się wstępne założenia o funkcjonowaniu w tej części placu starszej bocznicy kolejowej i powiązanej z nią rampy. Można przypuszczać, że odkryte mury są pozostałością rampy kolejowej, pomiędzy którą znajdowało się torowisko. Likwidacja torowiska i przeniesienie bocznicy bliżej muru przy ul. Zimnej, nastąpiło nie później niż w latach 50. XX w. Wskazuje na to między innymi fakt ponownego wybrukowania terenu po zasypaniu pozostałości po zlikwidowanym torowisku. Prawdopodobnie z tej właśnie, odkrytej podczas badań rampy, wiosną 1942 r. odchodziły pociągi, którymi wywieziono do obozu zagłady w Bełżcu żydowską społeczność Lublina1.
Przypisy
- Wróć do odniesienia Jest to skrócona wersja "Sprawozdania z prac odkrywkowych przeprowadzonych na terenie byłych Zakładów Mięsnych w Lublinie" z 2006 roku.