Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Trybunał Koronny – Sąd Najwyższy

Rok 1578 zaznaczył się w dziejach Polski wydarzeniem dużej wagi – powstał sąd najwyższej instancji, zwany Trybunałem Koronnym, Iudicium Ordinarium Generale Tribunalis Regni. Pełnił on funkcję sądu odwoławczego od wszelkich sądów szlacheckich, a także sądu sejmowego i królewskiego.

Trybunał Koronny w Lublinie
Trybunał Koronny w Lublinie (Autor: Zętar, Joanna (1975- ))

Spis treści

[RozwińZwiń]

KalendariumBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1578 – utworzenie Trybunału Koronnego
1581 – utworzenie Trybunału Wielkiego Księstwa Litewskiego z siedzibą w Wilnie
1589 – poszerzenie kompetencji Trybunału Koronnego na Ukrainę
1794 – ostatnia sesja trybunału

Lublin trybunalskiBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Trybunał był sądem złożonym z deputatów wybieranych na sejmikach wojewódzkich szlacheckich. Na siedzibę sądów trybunalskich wyznaczono Piotrków i Lublin. W Piotrkowie sądzono sprawy z terenu Wielkopolski i Mazowsza, tj. z województw: poznańskiego, kaliskiego, sieradzkiego, łęczyckiego, brzeskiego, inowrocławskiego, mazowieckiego, płockiego, rawskiego, oraz z ziemi wieluńskiej i dobrzyńskiej. W Lublinie orzekano sprawy z województw małopolskich: krakowskiego, sandomierskiego, ruskiego, podolskiego, podlaskiego, wołyńskiego, bełskiego, lubelskiego, a w latach następnych: z kijowskiego, bracławskiego i czernichowskiego.

Trybunał działał przez cały rok, rozpoczynając kadencję w jesieni w Piotrkowie, a kończąc w Lublinie. W 1581 roku dla Litwy utworzono trybunał pod nazwą Trybunału Wielkiego Księstwa Litewskiego z siedzibą w Wilnie. W trybunale rozpatrywano sprawy cywilne rozsądzane w sądach ziemskich, grodzkich, podkomorskich, komisarskich i wiecowych, sprawy karne według kompetencji sądów grodzkich, a także sprawy starostów i urzędników grodzkich winnych naruszenia prawa przy wykonywaniu wymiaru sprawiedliwości. W kompetencji sądów królewskich, tj. zadwornego i sejmowego, pozostały sprawy dóbr ziemskich królewskich, miast królewskich oraz skarbu.

Sesja lubelska trybunału rozpoczynała się tuż po Świętach Wielkanocnych. Zjeżdżali na nią wszyscy deputaci. Trwała aż do wyczerpania spraw, które w danym roku znalazły się na wokandzie sądowej. Z czasem spraw przybywało i Trybunał Lubelski obradował coraz dłużej. Od 1669 roku sędziowie przebywali w Lublinie od Wielkiej Nocy aż do Bożego Narodzenia.

Na siedzibę trybunału został wyznaczony ratusz lubelski, był to bowiem budynek najbardziej w mieście okazały i dzięki swemu położenia w rynku szczególnie odpowiedni. Na czas trwania obrad trybunalskich rajcy przenosili się do jednej z kamienic, a następnie do tzw. Małego Ratuszka przy ulicy Archidiakońskiej 5.

Organizacja trybunałuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Sprawiedliwość w trybunale wymierzali sędziowie wybierani corocznie na sejmikach szlacheckich. Obradom przewodniczył marszałek, wybierany spośród sędziów, deputatów, przeważnie z kręgów magnaterii. Otwarcie sesji obchodzono bardzo hucznie. Towarzyszyły mu zawsze uroczyste wjazdy sędziów i magnatów, przyjęcia oraz bale.

Prace kancelaryjne spełniali urzędnicy ziemscy lubelscy. Wypisy wyroków sądowych z ksiąg trybunalskich pieczętowano pieczęciami województwa lubelskiego. W pierwszych latach działania trybunału była to pieczęć z napisem: Sigillum terrae Lublinensis, szybko jednak trybunał uzyskał własną pieczęć. Godłem jej był nadal jeleń gotowy do skoku, jednak w otoku znajdował się inny napis: Sigillum Indiciorum Generalium Tribunalis Regni Lublinensis. Dalsza zmiana pieczęci nastąpiła dopiero w II połowie XVIII wieku; miejsce jelenia w środku pieczęci zajęło godło państwa – orzeł.

Ostatnia sesja trybunału odbyła się w 1794 roku. Ponad dwuwiekowe funkcjonowanie lubelskiego sądu najwyższego znacznie przyczyniło się do rozwoju miasta.

Trybunał a miastoBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Znaczenie Lublina, gdy w XVI wieku stał się siedzibą trybunału, wzrosło ogromnie, głównie pod względem ekonomicznym. Dzięki dużej liczbie przybywających na sądy magnatów i szlachty wzrósł napływ elementu handlowo-rzemieślniczego w mieście. Do Lublina zaczęli przybywać kupcy ze Wschodu, z dalekiej Persji, Turcji, Moskwy, Nowogrodu, a także z Amsterdamu czy Wenecji. Również rozwój przestrzenny miasta wynikał z prowadzonych w mieście obrad. Pałace magnatów, dwory i dworki na Korcach, na Krakowskim Przedmieściu, czy w innych okolicach murowanego miasta, tj. objętego murami, a także przemysł hotelarski, liczne gospody, szynki z rozległym pomieszczeniem dla koni, bryk, wozów, powyrastały i rozrastały się w ciągu następnego stulecia. Ciągnęła też do Lublina szlachta bez ziemi, wszelkiego rodzaju doradcy prawni, patroni, by przy trybunale znaleźć kawałek chleba. Wobec policyjnych obostrzeń na czas trwania trybunału, wzrosło publiczne bezpieczeństwo, co w czasie ówczesnych burd ulicznych, napaści zbrojnych i pojedynków miało niemałe znaczenie. Rozkwitło jednocześnie życie towarzyskie w mieście dzięki wspaniałym uroczystościom i zabawom trwającym przez całą półroczną sesję trybunału.
 
Znalazły się jednak i niedogodności związane z istnieniem w mieście trybunału. Prowadzone w ratuszu obrady sparaliżowały normalne działanie władz miejskich Lublina, zmuszonych niejednokrotnie na czas odbywanych sądów szlacheckich przenosić się do prywatnych mieszkań burmistrza czy wójta. Kolejnym problemem stawały się kwatery dla deputatów. Zważywszy, że było ich około czterdziestu, a każdy przyjeżdżał w licznym otoczeniu pachołków i sług, całość tworzyła pokaźną liczbę przybyszów, którym miasto corocznie przez pół roku musiało dać mieszkanie. Na niebezpieczeństwo były narażone domy w rynku, siłą niemal zajęte przez deputatów na mieszkania.

Legendy trybunalskieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Złe i dobre strony związane z istnieniem trybunału w Lublinie tak zrosły się z naszym miastem, że obecnie, choć sąd ten nie działa od ponad dwustu lat, krążą jeszcze legendy z nim związane, zwłaszcza ta najbardziej popularna o sądzie diabelskim, wywołanym wyrokiem niesprawiedliwych sędziów, czyli o czarciej łapie.

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  • Myśliński K., Czasy walki o samorząd, [w:] Dobrzański J., Mazurkiewicz J. [red.], Dzieje Lublina. Próba syntezy, t. 1, Lublin 1965.
  • Riabinin J., Materiały do historii miasta Lublina 1317–1792, Lublin 1938.
  • Witkowski W., Lublin Trybunalski, [w:] Witusik A.A., Radzik T. [red.], Lublin w dziejach i kulturze Polski, Lublin 2000.
  • Stankowa M., Trybunał Koronny w Lublinie, [w:] „Kalendarz Lubelski”, Lublin 1959.