Trybunał Koronny – Sąd Najwyższy
Rok 1578 zaznaczył się w dziejach Polski wydarzeniem dużej wagi – powstał sąd najwyższej instancji, zwany Trybunałem Koronnym, Iudicium Ordinarium Generale Tribunalis Regni. Pełnił on funkcję sądu odwoławczego od wszelkich sądów szlacheckich, a także sądu sejmowego i królewskiego.
Spis treści
[Zwiń]Kalendarium
1578 – utworzenie Trybunału Koronnego
1581 – utworzenie Trybunału Wielkiego Księstwa Litewskiego z siedzibą w Wilnie
1589 – poszerzenie kompetencji Trybunału Koronnego na Ukrainę
1794 – ostatnia sesja trybunału
Lublin trybunalski
Trybunał był sądem złożonym z deputatów wybieranych na sejmikach wojewódzkich szlacheckich. Na siedzibę sądów trybunalskich wyznaczono Piotrków i Lublin. W Piotrkowie sądzono sprawy z terenu Wielkopolski i Mazowsza, tj. z województw: poznańskiego, kaliskiego, sieradzkiego, łęczyckiego, brzeskiego, inowrocławskiego, mazowieckiego, płockiego, rawskiego, oraz z ziemi wieluńskiej i dobrzyńskiej. W Lublinie orzekano sprawy z województw małopolskich: krakowskiego, sandomierskiego, ruskiego, podolskiego, podlaskiego, wołyńskiego, bełskiego, lubelskiego, a w latach następnych: z kijowskiego, bracławskiego i czernichowskiego.
Trybunał działał przez cały rok, rozpoczynając kadencję w jesieni w Piotrkowie, a kończąc w Lublinie. W 1581 roku dla Litwy utworzono trybunał pod nazwą Trybunału Wielkiego Księstwa Litewskiego z siedzibą w Wilnie. W trybunale rozpatrywano sprawy cywilne rozsądzane w sądach ziemskich, grodzkich, podkomorskich, komisarskich i wiecowych, sprawy karne według kompetencji sądów grodzkich, a także sprawy starostów i urzędników grodzkich winnych naruszenia prawa przy wykonywaniu wymiaru sprawiedliwości. W kompetencji sądów królewskich, tj. zadwornego i sejmowego, pozostały sprawy dóbr ziemskich królewskich, miast królewskich oraz skarbu.
Sesja lubelska trybunału rozpoczynała się tuż po Świętach Wielkanocnych. Zjeżdżali na nią wszyscy deputaci. Trwała aż do wyczerpania spraw, które w danym roku znalazły się na wokandzie sądowej. Z czasem spraw przybywało i Trybunał Lubelski obradował coraz dłużej. Od 1669 roku sędziowie przebywali w Lublinie od Wielkiej Nocy aż do Bożego Narodzenia.
Na siedzibę trybunału został wyznaczony ratusz lubelski, był to bowiem budynek najbardziej w mieście okazały i dzięki swemu położenia w rynku szczególnie odpowiedni. Na czas trwania obrad trybunalskich rajcy przenosili się do jednej z kamienic, a następnie do tzw. Małego Ratuszka przy ulicy Archidiakońskiej 5.
Organizacja trybunału
Sprawiedliwość w trybunale wymierzali sędziowie wybierani corocznie na sejmikach szlacheckich. Obradom przewodniczył marszałek, wybierany spośród sędziów, deputatów, przeważnie z kręgów magnaterii. Otwarcie sesji obchodzono bardzo hucznie. Towarzyszyły mu zawsze uroczyste wjazdy sędziów i magnatów, przyjęcia oraz bale.
Prace kancelaryjne spełniali urzędnicy ziemscy lubelscy. Wypisy wyroków sądowych z ksiąg trybunalskich pieczętowano pieczęciami województwa lubelskiego. W pierwszych latach działania trybunału była to pieczęć z napisem: Sigillum terrae Lublinensis, szybko jednak trybunał uzyskał własną pieczęć. Godłem jej był nadal jeleń gotowy do skoku, jednak w otoku znajdował się inny napis: Sigillum Indiciorum Generalium Tribunalis Regni Lublinensis. Dalsza zmiana pieczęci nastąpiła dopiero w II połowie XVIII wieku; miejsce jelenia w środku pieczęci zajęło godło państwa – orzeł.
Ostatnia sesja trybunału odbyła się w 1794 roku. Ponad dwuwiekowe funkcjonowanie lubelskiego sądu najwyższego znacznie przyczyniło się do rozwoju miasta.
Trybunał a miasto
Legendy trybunalskie
Literatura
- Myśliński K., Czasy walki o samorząd, [w:] Dobrzański J., Mazurkiewicz J. [red.], Dzieje Lublina. Próba syntezy, t. 1, Lublin 1965.
- Riabinin J., Materiały do historii miasta Lublina 1317–1792, Lublin 1938.
- Witkowski W., Lublin Trybunalski, [w:] Witusik A.A., Radzik T. [red.], Lublin w dziejach i kulturze Polski, Lublin 2000.
- Stankowa M., Trybunał Koronny w Lublinie, [w:] „Kalendarz Lubelski”, Lublin 1959.