Struktura administracyjna Generalnego Gubernatorstwa i dystryktu lubelskiego (organizacja i osoby odpowiedzialne)

Podział terytorialny ziem pod okupacją niemieckąBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W dniu 1 września 1939 roku nazistowskie Niemcy dokonały agresji na Polskę, a kilkanaście dni później napadł Związek Radziecki. W wyniku walk zakończonych na początku października terytorium państwa polskiego znalazło się pod okupacją. Na mocy traktatu Ribbentrop-Mołotow, zawartego w dniu 23 sierpnia 1939 roku zajęte ziemie polskie zostały podzielone pomiędzy agresorów.

Niemcy wyodrębniły na okupowanych obszarach cztery nowe jednostki administracyjne, z których trzy zostały włączone do III Rzeszy:

• Okręg Rzeszy Gdańsk – Prusy Zachodnie,
• Okręg Rzeszy Kraj Warty,
• Prowincja Górny Śląsk,
• Generalne Gubernatorstwo (GG) – utworzone na mocy dekretu z dnia 12 października 1939 roku, wydanego przez Hitlera. Na czele Generalnego Gubernatorstwa stał Generalny Gubernator dr Hans Frank.

Obszar Generalnego Gubernatorstwa został podzielony na cztery dystrykty: 

• dystrykt krakowski,
• dystrykt lubelski,
• dystrykt radomski,
• dystrykt warszawski,
• dystrykt Galicja – utworzony po napaści Niemiec na ZSRR, w sierpniu 1941 r.

Na czele każdego z dystryktów stał gubernator, który był zwierzchnikiem administracji cywilnej w danym dystrykcie.

Podział władz w Generalnym Gubernatorstwie i ich kompetencjeBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Do połowy października okupowane przez wojska niemieckie tereny znajdowały się pod administracją wojskową Wehrmachtu. Z chwilą utworzenia GG, władzę przekazano administracji cywilnej, którą sprawował Generalny Gubernator i podległy mu rząd na szczeblu centralnym, zaś w poszczególnych dystryktach gubernatorzy. Szczególne miejsce w rządzie GG zajmował Wyższy Dowódca Policji i SS w GG, który pełnił jednocześnie funkcję sekretarza stanu. Oficjalnie był podległy Generalnemu Gubernatorowi, a w rzeczywistości miał szeroką autonomię, co było widoczne w podejmowanych decyzjach. Stanowisko Wyższego Dowódcy Policji i SS w GG zajmowały dwie osoby: Friedrich Wilhelm Krüger i Wilhelm Koppe. Temu urzędowi podlegali Dowódcy Policji i SS w poszczególnych dystryktach.

Aparat biurokratyczny i policyjny, który został stworzony w GG był bardzo rozbudowany. Działania administracji cywilnej, policyjnej i wojskowej przenikały się i w praktyce ich kompetencje były niejednoznaczne. Nadrzędne władze centralne popierały konkretne działania określonych organów i ich plany.

Organy administracji cywilnej były odpowiedzialne m. in. za utrzymanie porządku w GG, tworzenie gett, przejmowanie mienia żydowskiego, wydawanie aktów prawnych, związanych z funkcjonowaniem ludności żydowskiej (np. wprowadzenie oznakowania ludności żydowskiej opaską z gwiazdą Dawida, nakaz pracy przymusowej, zakaz poruszania się poza wyznaczonym miejscem zamieszkania, zakaz wykonywania niektórych zawodów, etc.). Do 1941 roku administracja cywilna decydowała w większym stopniu o wykorzystaniu Żydów w pracy przymusowej niż poszczególni Dowódcy Policji i SS. Gdy zaczęto wykluczać pośrednie rozwiązania kwestii żydowskiej i pojawiła się koncepcja biologicznej eksterminacji, rola organów policyjnych i SS systematycznie rosła.

Podział władzy w dystrykcie lubelskimBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Struktura administracyjna w dystrykcie lubelskim była zbliżona do tej w Generalnym Gubernatorstwie. Naczelnym organem był gubernator, któremu podlegały urzędy oraz lokalne jednostki administracyjne. Podstawą działania było wykonywanie decyzji najwyższych władz III Rzeszy, choć niejednokrotnie administracja cywilna, jak również policyjna podejmowały działania we własnym zakresie. Władze w dystrykcie lubelskim były formalnie podległe władzom GG i realizowały otrzymane od nich nakazy, ale zależność ta nie wykluczała podejmowania oddolnych inicjatyw.

Współpraca pomiędzy centralnymi władzami cywilnymi GG a administracją cywilną w dystrykcie lubelskim układała się poprawnie. Podobne relacje panowały pomiędzy Wyższym Dowódcą Policji i SS a Dowódcą Policji i SS w dystrykcie lubelskim, Odilo Globocnikiem. Miał on bowiem szczególnie uprzywilejowaną pozycję wśród przedstawicieli władzy w GG. Wynikało to z jego ambitnych planów oraz bliskiej przyjaźni z Heinrichem Himmlerem.

Ambitne koncepcje Globocnika zakładały germanizację dystryktu lubelskiego, a z czasem rozrosły się na teren całej Generalnej Guberni. Pełne poparcie swoich działań Dowódca Policji i SS w dystrykcie lubelskim miał ze strony Himmlera. Aby realizować swoje plany, Globocnik dysponował odpowiednimi środkami i coraz większymi kompetencjami w obszarze podejmowania decyzji.

Ze względu na zakres realizowanych działań pozycja Globocnika była coraz silniejsza i wyróżniała się względem pozostałych Dowódców Policji i SS w poszczególnych dystryktach. Stało się to powodem konfliktu z administracją cywilną, której reprezentantem był gubernator dystryktu.
Konflikty pojawiały się między Dowódcą Policji i SS w dystrykcie i cywilnymi władzami GG na poziomie centralnym oraz na poziomie dystryktu.

Podział zadań władz w dystrykcie lubelskim w obrębie realizacji „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Zmieniająca się na niekorzyść III Rzeszy sytuacja na froncie wschodnim, deportacje Żydów z okupowanych państw a przez to zagęszczenie ludności w GG i coraz gorsze warunki życia – były istotnymi czynnikami mającymi wpływ na podjęcie decyzji o eksterminacji Żydów. Realizacja tego planu wymagała doskonałej współpracy poszczególnych władz – formacji policji, administracji cywilnej i wszystkich władz na niższych szczeblach.

Na terenie GG stworzono trzy obozy zagłady: Bełżec, Sobibór i Treblinka II. W każdym z nich służyło kilkunastu funkcjonariuszy przynależących do formacji SS oraz około 130 członków formacji pomocniczych Hiwis. Specyficznym obozem był KL Majdanek, w którym oprócz więźniów żydowskich przebywali również więźniowie innych narodowości.

Sam proces eksterminacji ludności żydowskiej w Lublinie został zaplanowany, wdrożony i kontrolowany przez podległych Odilo Globocnikowi funkcjonariuszy, tworzących sztab akcji „Reinhardt” z siedzibą przy ulicy Spokojnej (obecnie wydział prawa KUL). Na jego czele stał Herman Höfle.
W realizację „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej” zaangażowane były władze cywilne i policyjne, które jednocześnie rywalizowały o ludność żydowską, jako siłę roboczą.

Proces eksterminacji ludności żydowskiej podzielony został na etapy. Odpowiedzialność za ich realizację spadała na łańcuch osób powiązanych rożnymi zależnościami, począwszy od funkcjonariuszy władz nazistowskich, poprzez maszynistów obsługujących pociągi kierowane do obozów śmierci, a skończywszy na samych ofiarach polityki eksterminacyjnej.

Podczas deportacji do obozów śmierci, w mechanizmie zagłady brały udział jednostki Służby Bezpieczeństwa, Policji Bezpieczeństwa, Policji Porządkowej, Waffen-SS oraz jeńcy wojenni szkoleni w obozie w Trawnikach, zwani Hiwis. Członkowie jednostek Hiwis szkoleni byli również do służby wartowniczej w obozach zagłady. Bezpośrednimi ich zwierzchnikami na terenie obozów zagłady byli Niemcy, specjalnie wyselekcjonowani do realizacji zadania.

Oprawcy w proces zagłady włączyli również same ofiary. W gettach to na Judenratach ciążył obowiązek przygotowania imiennych list osób przeznaczonych do deportacji, zaś na terenach obozów zagłady wyselekcjonowani więźniowie żydowscy byli zmuszeni uczestniczyć w rozładunku transportów, przyjmowaniu i segregowaniu żydowskiego mienia, goleniu i strzyżeniu, a na końcu opróżnianiu komór gazowych i grzebaniu ciał. Często podjęcie się tych prac wiązało się z możliwością, przynajmniej tymczasowo, ocalenia własnego życia.

Organizacja administracji cywilnej oraz SS i Policji w Generalnym GubernatorstwieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Generalny GubernatorBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

siedziba: Kraków – zamek na Wawelu.

• dr Hans Frank – minister Rzeszy, Reichsleiter Urzędu Prawa Rzeszy, prezydent Akademii Prawa Niemieckiego, MdR Mitglied des Reichstags (deputowany do Reichstagu)

ZastępcyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Siedziba: Kraków, budynek rządu Außenring 46

• Artur Seyß-Inquart – sekretarz stanu (do 24.05.1940), potem komisarz Rzeszy w Holandii
• dr Josef Bühler – sekretarz stanu
• Friedrich Wilhelm Krüger i Wilhelm Koppe – sekretarz stanu, zastępcy w dziedzinie SS i policji

Pełnomocnik Generalnego Gubernatora w BerlinieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Siedziba: Berlin W35, Standartenstr. 14

• Wilhelm Heuber

Rząd Generalnego GubernatorstwaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

• dr Josef Bühler – sekretarz stanu
• dr Ernst Boepple – zastępca, sekretarz stanu (od 1.09.1941)

Sekretariat PaństwowyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

a) kancelaria generalnego gubernatora

• dr Franz Keith
• dr Max Meidinger (od 19.02.1943)

b) kancelaria rządu

• Ferdinand Wolsegger
• Emil Gassner, rzecznik prasowy rządu

Referaty: sprawy rządowe, kształcenie i szkolenie, statystyka etc.

c) urzędy sekretariatu państwowego

• dr Albert Weh, ustawodawstwo

Ponadto: kształtowanie cen, planowanie przestrzenne, dział personalny, oddział drogowy, archiwa, handel zagraniczny

Wydziały główne i Prezydenci WydziałówBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

a) administracja wewnętrzna

• Eberhart Westerkamp
• dr Ludwig Siebert (SS-Oberführer, 1944 zastępca Gauleitera)
• dr Ludwig Losacker (SS-Obersturmbannführer)
• Harry Georg von Crausshaar (SS-Brigadeführer)

Wydział zdrowia (zwalczanie tyfusu plamistego w gettach)

• dr Jost Walbaum

Inne wydziały, m.in.: sprawy policyjne, Sonderdienst, służba budowlana

Referat: sprawy żydowskie

b) finanse

• dr Alfred Spindler
• dr Hermann Senkowsky (SS-Oberführer)

Dyrekcja generalna monopoli

c) wymiar sprawiedliwości

• Kurt Wille

Wydziały, m.in.: więziennictwo, sady specjalne

d) gospodarka

• dr Walter Emmerich

Wydziały, m.in.: administracja powiernicza

e) aprowizacja i rolnictwo

• Karl Naumann (SS-Standartenführer)
• Hellmut Körner (SS-Brigadeführer)

f) leśnictwo

• dr Kurt Eissfeldt

g) praca

• dr Max Frauendorf (SS-Obersturmbannführer)
• Alexander Rhetz (kierownik)
• Wilhelm Struve (SA-Oberführer)

h) propaganda

dr Max Du Prel (SS-Sturmführer)

Wilhelm Ohlenbusch

Wydziały, m.in.: rasa, propaganda, kultura, film, radio

i) nauka i szkolnictwo

dr Kajetan Mühlmann (SS-Oberführer)

dr Adolf Watzke

dr Ludwig Eichholz (SS-Obersturmbannführer)

k) budownictwo

Theodor Bauder

Dyrekcja budowlana generalnego gubernatora

l) koleje

Adolf Gerteis

m) poczta (Deutsche Post Osten)

dr Richard Lauxmann

Wyższy Dowódca Policji SS w Generalnym GubernatorstwieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

siedziba: Kraków, budynek rządu Außenring 46

• Friedrich Wilhelm Krüger, sekretarz stanu, SS-Obersgruppenführer, generał policji (sekretarz stanu od maja 1942)
• Wilhelm Koppe, sekretarz stanu, SS-Obersgruppenführer, generał policji (sekretarz stanu od 10.11.1943)

Dowódcy Policji Porządkowej – BdO (generałowie policji)Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

• Herbert Becker
• Karl Riege
• Rudolf Friedrich Müller
• Gerhard Winkler
• Hans Dietrich Grünwald
• Emil Höring

Dowódcy Policji Bezpieczeństwa  i Służby Bezpieczeństwa – BdSBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

• SS-Brigadeführer Bruno Streckenbach
• dr Eberhard Schöngarth
• Walter Bierkamp

Organizacja Generalnego Gubernatorstwa. Personel administracji cywilnej oraz SS i Policji w dystrykcie lubelskimBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

GubernatorzyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

• Friedrich Schmidt (do 20.02.1940)
• Ernst Zörner (do 10.04.1943)
• dr Richard Wendler (od 26.05.1943)

Szefowie urzędówBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

• dr Wilhelm Engler
• dr Fritz Schmiege

Dowódcy SS i Policji Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

• Odilo Globocnik (09.11.1939–1943)
• Jakob Sporrenberg (1943–1944)

Dowódca Policji Porządkowej Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

• Karsemann, podpułkownik policji 

Dowódcy Policji Bezpieczeństwa i SDBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

• dr Alfred Hasselberg
• Johannes Müller
• Walter Huppenkothen

Sztab akcji „Reinhardt” Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

składał się z kilkunastu pracowników

• Herman Höfle, szef sztabu
• Georg Wippern, zarządzał magazynem zrabowanych kosztowności
• Georg Michalsen, zajmował się zrabowanym mieniem
• Christian Wirth, inspektor obozów operacji „Reinhardt”

Obozy akcji „Reinhardt” – komendanciBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Obóz w Bełżcu

• Christian Wirth (listopad 1941 – sierpień 1942)
• Gottlib Hering (sierpień 1942 – czerwiec 1943)

Obóz w Sobiborze

• Franz Stangl (kwiecień 1942 – sierpień 1942)
• Franz Reichleitner (sierpień 1942 – październik 1943)
• Karl Frenzel – (odpowiedzialny za Lager I)

Obóz w Treblince

• Dr Irmfried Eberl (lipiec 1942 – sierpień 1942)
• Franz Stangl (sierpień 1942 – październik 1943)

Obóz na Majdanku

• Karl Otto Koch (wrzesień 1941 – sierpień 1942)
• Max Koegel (sierpień 1942 – październik 1942)
• Herman Florstedt (listopad 1942 – wrzesień 1943)
• Martin Weiss ( listopad 1943 – maj 1944)
• Artur Liebehenshel (maj 1944 – lipiec 1944)