Stefan Kiełsznia – charakterystyka archiwum fotografii

Charakterystyka zasobu. Technika wykonania

Obecnie znamy 145 fotografii Stefana Kiełszni z motywami pięciu lubelskich ulic: Nowej, Lubartowskiej, Świętoduskiej, Kowalskiej i Szerokiej. Kiełsznia utrwalał zawsze tylko ich jedną, nasłonecznioną stronę.

Większość zdjęć zachowała się w postaci negatywów: w sumie jest ich 107 (w tym jeden fragment). Ponadto istnieje 11 odbitek małoformatowych, wykonanych przez samego fotografa prawdopodobnie w latach 70. (tzw. reprinty): są to odbitki żelatynowo-srebrowe na papierze barytowym formatu 13 × 18 cm, z pieczęcią autorską na odwrocie.

28 kolejnych motywów zachowało się wyłącznie jako współczesne odbitki wznowione (tzw. współczesne reprinty), również żelatynowo-srebrowe na papierze barytowym, wykonane w formacie od około 23,3 × 36,7 cm do około 29,5 × 40,2 cm. Powstały one z dużym prawdopodobieństwem w latach 90. z okazji wystawy w Teatrze NN z istniejących jeszcze wówczas, a dzisiaj zaginionych, negatywów. Na ich odwrocie widnieją dwie pieczęcie autorskie.

Wśród tych współczesnych reprintów zachowało się w całości ujęcie ulicy Szerokiej 12, którego negatyw istnieje jedynie we fragmencie.

Wszystkie znane negatywy Stefana Kiełszni z dzielnicy żydowskiej w liczbie 107 są utrwalone na błonach małoobrazkowych (24 × 35 mm) firmy Mimosa bądź Gevaert Belgium. Pozostałych 28 spośród 145 zdjęć zachowało się tylko we wspomnianych reprintach współczesnych z lat 90.

Pochodzenie negatywów i miejsce przechowywania

Gromadząc fotografie, Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN” utrzymywał intensywne kontakty z najważniejszym kolekcjonerem zdjęć żydowskiego Lublina, Symchą Wajsem z Warszawy. Jeszcze za jego życia pracownicy Teatru NN w celach użytkowych zdigitalizowali kolejno wszystkie oryginalne materiały oraz wykonali ich reprodukcje w formie odbitek i diapozytywów. Po śmierci Symchy Wajsa jego kolekcja fotografii Kiełszni – 72 negatywów (ulice Lubartowska i Świętoduska), a także 11 małoformatowych reprintów z ulicy Nowej – przeszła w całości w posiadanie Teatru NN, gdzie stanowi trzon archiwum Stefana Kiełszni.

Drugi obszerny zbiór negatywów i reprintów współczesnych znajduje w rodzinnej kolekcji, nad którą pieczę sprawuje dziś syn fotografa, Jerzy Kiełsznia. Obejmuje ona 35 negatywów (łącznie z fragmentem), w tym 23 ujęcia ulicy Kowalskiej oraz kolejnych 12 zdjęć ulicy Szerokiej.

Archiwum Cyfrowe Stefana Kiełszni

Opracowanie i digitalizacja wszystkich dostępnych i znanych fotografii Stefana Kiełszni były ważną częścią polsko-niemieckiego projektu Bławatne z Lublina w latach 2009–2010, sfinansowanego przez Kulturstiftung des Bundes [Federalna Fundacja Kultury – red.]. Zwieńczeniem projektu jest Archiwum Cyfrowe Stefana Kiełszni, będące katalogiem zasobów, przechowywanym i udostępnianym przez Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”.

Podstawą dygitalizacji były negatywy – o ile się zachowały – które uprzednio zostały oczyszczone i poddane zabiegom konserwatorskim. W przypadku braku negatywu sporządzano skan z pozytywu, tj. z większych współczesnych reprintów z lat 90. Jeśli ich brakowało, skanowano reprinty małoformatowe z lat 70. W wyniku dygitalizacji błon fotograficznych powstały skany o wysokiej rozdzielczości, które wykonał Carsten Humme z Lipska za pomocą wirtualnego skanera bębnowego (Imacon Flextight); dostępne pozytywy zostały opracowane skanerem płaskim (Microtek 1000XL). Niektóre zdjęcia ze względów konserwatorskich nie mogły być przetransportowane do Lipska, stąd zostały zeskanowane w Lublinie bądź Warszawie.

Opracowanie: Silke Wagler

Pełny tekst pod tytułem:
O archiwum fotografii Stefana Kiełszni: rodzaje zdjęć i konteksty ich powstania
został opublikowany w wydawnictwie:
Ulica Nowa 3. Stefan Kiełsznia. Historyczne zdjęcia ulic dzielnicy żydowskiej w Lublinie,
Wydawca Ulrike Grossarth dla Państwowych Zbiorów Sztuki w Dreźnie
oraz Miejskiej Galerii Sztuki Współczesnej w Dreźnie, Lipsk 2011
(publikacja w języku polskim, niemieckim i angielskim)