Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.
Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.
Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.
Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.
Termin pochodzący od dwu pierwszych liter alfabetu greckiego, oznaczający zasób znaków graficznych, potrzebnych do wyrażenia głosek określonej mowy. W drukarstwie i introligatorstwie dawna miara objętości książki. A. jako jednostka miary obejmował 23 arkusze drukarskie, które były sygnowane kolejnymi literami alfabetu.
Piękne pismo ukształtowane przez renesansowych kaligrafów, wzorowane na rzymskiej kapitale i łacińskiej minuskule, powstałe w drugiej poł. XV w., przechodzące trzy podstawowe fazy: renesansową, barokową i klasycystyczną (od naśladowania w druku pisma kaligraficznego do czcionki o kształcie prostym i chłodnym), będące do dziś podstawą niemal wszystkich krojów pism drukarskich. W znaczeniu potocznym każde pismo drukarskie proste, w odróżnieniu od pochyłego np. kursywy.
Określenie wszelkich druków (poza książkami, czasopismami i broszurami) o charakterze użytkowym i okolicznościowym. Można wśród nich wyróżnić a. manipulacyjne (formularze, ulotki, kwestionariusze, świadectwa ,dyplomy, zaproszenia, zawiadomienia) oraz a. przemysłowe (druki reklamowe, etykiety, cenniki, katalogi, prospekty, opakowania, okładki książek).
Technika graficzna druku wklęsłego; także odbitka wykonana tą techniką; rycina wykonywana jest przez odbijanie wytrawionego rysunku na płycie miedzianej lub cynkowej w prasie miedziorytniczej; wypolerowaną płytę pokrywa się werniksem akwafortowym (wosk, asfalt, żywica); rysunek wykonywany jest igłą – nacinając werniks odsłaniana jest powierzchnia metalu, poczym płyta poddawana jest trawieniu w wodnym roztworze kwasu azotowego lub chlorku żelazowego; od głębokości trawienia – czasu trawienia – zależy natężenie kreski: najciemniejsze – to najdłużej trawione, najdelikatniejsze – najkrócej; kreski mogą być sukcesywnie dorysowywane i wtedy jest to tzw. trawienie stanowe, bądź wykonywana jest całość rysunku, a poszczególne partie po wytrawieniu zakrywa się półpłynnym werniksem; po zakończonym trawieniu werniks jest wymywany, następnie na podgrzaną płytę metalową nakładana jest farba drukarska, która jest wycierana z powierzchni płyty – pozostaje jedynie w głębi wytrawionych krasek; z przygotowanej płyty odbitka wykonywana jest w prasie pod silnym tłokiem, na wilgotnym papierze.
Druk ulotny, jednostronny, zazwyczaj dużego formatu, wykonany na białym lub kolorowym papierze afiszowym, przeznaczony do umieszczania w miejscach publicznych, oknach wystawowych, do nalepiania na murach, słupach ogłoszeniowych. Treścią a. są polityczne lub gospodarcze obwieszczenia i rozporządzenia władz oraz informacje zawiadamiające o mających się odbyć imprezach kulturalnych (teatralnych, muzycznych, literackich).
Podstawowy materiał zecerski w postaci metalowego prostopadłościanu, mający górną część uformowaną w sposób dający w druku odbitkę litery, cyfry, znaku, lub ornamentu. Czcionki, których komplety z czasem produkowane w odlewniach służyły do ręcznego składania tekstu, obecnie zostały zastąpione używaniem składu maszynowego i fotograficznego.
Drukiem nazywany jest każdy ostateczny produkt procesu drukowania np. książka, gazeta, plakat, drzeworyt. Drukarstwo w znaczeniu rzemiosła obejmuje produkcję wszelkich druków: książek, czasopism, akcydensów, opakowań drukowanych do przełomu XIX i XX w., kiedy termin d. wraz z rozwojem technologii poprzez zmechanizowanie i większą automatyzację całego procesu wytwarzania druków przekształca się w poligrafię. Podobna analogia dotyczy drukarni i zakładu poligraficznego. Wyposażenie drukarni składało się zazwyczaj z pewnej ilości kaszt (specjalnych szuflad) z czcionkami do ręcznego sporządzania składu i prasy drukarskiej, na której odbijano druki. Zmechanizowana produkcja we współczesnej drukarni obejmuje dodatkowo czynności związane z oprawą, a więc przejęła także funkcję dawnej introligatorni. Drukarnie dzieli się na d. działowe, specjalizujące się w drukowaniu książek i d. prasowe, drukujące prasę.
Najstarsza technika graficzna artystycznego druku wypukłego znana w starożytności, a także odbitka uzyskana tą techniką, polegająca na tworzeniu rysunku na desce z drewna (różnych gatunków) i usuwaniu dłutem tła, tworząc w ten sposób kontury drzeworytniczego negatywu, które powleczone farbą graficzną (drukarską) i przyłożone do papieru dają odbitkę. Wyróżnia się różne rodzaje drzeworytów w zależności od wycinania rysunku wzdłuż (d. wzdłużny lub langowy) lub w poprzek słoi (d. poprzeczny lub sztorcowy). D. był stosowany do druku tkanin, stempli, tekstu, ilustracji. Drzeworyt w Polsce rozwinął m.in. Władysław Skoczylas.
Nazwy używane na określenie działalności wydawniczej, związanej z przygotowaniem do drukowania dzieła stworzonego przez autora zgodnie z jego intencją. Wszystkie egzemplarze druku odbite z tego samego składu w jednym lub kilku nakładach nazywamy edycją (wydaniem).
Znak własnościowy i element ozdobny książki, zwykle w postaci kartki z wyobrażeniem graficznym zazwyczaj symbolizującym zawód lub zamiłowanie właściciela oraz jego nazwiskiem, inicjałami lub nazwą instytucji. E. wklejany jest do książki na wewnętrznej stronie przedniej okładziny dla zadokumentowania przynależności egzemplarza do księgozbioru
Łac. errata – błędy; wykaz błędów w treści publikacji poligraficznej (najczęściej w książkach), które zostały zauważone dopiero po wydrukowaniu nakładu; ma ona formę luźnej kartki z układem tabelarycznym, na którym oprócz błędów znajduje się dokładne ich umiejscowienie oraz sprostowanie; erratę wkładano miedzy kartki publikacji, lub drukowano na ostatniej stronie.
Zestaw elementów drukujących i niedrukujących umieszczony na wspólnym nośniku, przystosowany do przenoszenia w procesie druku farby drukowej na odpowiedni materiał, np. papier.
Wymiar arkusza papieru, o harmonijnym wzajemnym stosunku boków, podobnym do uzyskiwanego przy złotym podziale 8:5. W Polsce f. p. oparty jest na wymiarach arkusza, w którym stosunek boków równa się stosunkowi boku kwadratu do jego przekątnej, co odpowiada w przybliżeniu stosunkowi 5:7 i powoduje, iż stosunek wielkości boków pozostaje niezmieniony przy złożeniu arkusza na połowę, co jest zasadniczą cechą f.p.
Technika druku płaskiego polegająca na fotograficznej metodzie przenoszenia sposobem bezpośrednim lub pośrednim rysunku na litograficzną formę druku. Fotolitografia stosowana jest od końca XIX wieku, początkowo dla celów reprodukcyjnych, obecnie w grafice artystycznej.
Skład wykonany na materiale światłoczułym na fotoskładarce (np. komputerze), naświetlany na błonie i skierowany do kopiowania na płyty fotopolimerowe lub blachy offsetowe.
Inaczej – krajarka. Maszyna do krojenia papieru metodą nożową, przeznaczona do obcinania lub rozcinania stosu arkuszy oraz do przecinania arkuszy przy oprawie w introligatorstwie.
Jeden z podstawowych działów sztuk plastycznych, obejmujący techniki warsztatowe pozwalające na powielanie rysunku na papierze lub tkaninie z uprzednio przygotowanej formy druku (np. płyty metalowej, klocka drzeworytniczego, linoleum, płyty kamiennej). W zależności od funkcji, rozróżnia się grafikę artystyczna i użytkową. Ta ostatnia znajduje zastosowanie w drukarstwie poprzez projektowanie szaty graficznej książek, czasopism, plakatów, znaczków pocztowych, banknotów oraz w informacji wizualnej poprzez projektowanie znaków drogowych, tablic edukacyjnych czy znaków firmowych G. u. związana zwłaszcza z rozwojem reklamy, wykształciła swoisty typ estetyki opartej na operowaniu skrótem pojęciowym i umownym znakiem plastycznym.
Waga jednego metra kwadratowego wytworu papierniczego wyrażona w gramach (g/m2), decydująca o wielkości powierzchni wyprodukowanego papieru. W zależności od g. wyróżnia się następujące typy wytworów papierniczych: bibułka, papier, karton, tektura.
Hollender to urządzenie służące do mielenia surowca przeznaczonego na papier do postaci pulpy. Rozdrabnianie włókien umożliwiały noże maszyny umieszczone w kadzi – nożowisko denne i walec mielący. Maszyna ta została wprowadzona do produkcji papieru w 1670 r. i spowodowała ogromny wzrost wydajności w porównaniu do stępy stosowanej przed wynalezieniem urządzenia. Był to znaczący postęp w procesie przeróbki szmat.
Hydropulper to maszyna służąca do wirowego rozwłókniania mas celulozowych, makulatury. Pełni istotną rolę przy wytwarzaniu papieru – rozdrabnia surowiec włóknisty przeznaczony na papier.
Związane z treścią książki i czasopisma uzupełnienie w postaci oryginalnego lub zreprodukowanego rysunku, ryciny, obrazu lub fotografii. W szerszym znaczeniu także ornament zdobiący kartę tekstu w formie inicjału, bordiury, ramki, nagłówka, finalika, winiety czy karty tytułowej treścią odpowiadający charakterowi książki. I. ma na celu a) upiększenie (ilustracja zdobiąca) b) wyjaśnienie treści (ilustracja interpretacyjna i dokumentalna np. w podręczniku) c) zobrazowanie treści (ilustracja ekspresywna np. w powieści) d) zastąpienie treści (ilustracje autoteliczne np. w książkach naukowych). Ważną kategorią jest również i. dziecięca i młodzieżowa wzbogacona elementami fantazji lub uproszczeniami ułatwiającymi młodemu czytelnikowi zrozumienie tekstu.
Wyróżniona wielkością, kolorem i kształtem ozdobna pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, ujęta w określone pole lub zamykająca w sobie ilustrację i ornament. I. dostosowywał swą formę i treść do stylu panującego w danej epoce.
Wytwór sztuki drukarskiej pochodzący sprzed 1500 r., który krojem liter, stosowaniem zdobnictwa ręcznego i układem karty tytułowej naśladował księgi rękopiśmienne. Nazwa inkunabuł używana była także na określenie pierwocin grafiki i kartografii.
Do poł. XIX w. rzemiosło artystyczne, a obecnie dział przemysłu poligraficznego zajmujący się wytwarzaniem opraw i oprawianiem druków (książek, czasopism, broszur) według projektów dostarczanych przez wydawnictwo. Oprawianie polega na przekształcaniu przez falcowanie, szycie i oprawę wydrukowanych arkuszy w gotowe książki.
Druk o charakterze okolicznościowym opublikowany jeden raz przez zespół osób dla upamiętnienia jakiegoś wydarzenia (np. jubileuszu szkoły). Zwykle ma postać gazety lub czasopisma, ale poprzez jednorazowy charakter nie może być zaliczona do wydawnictw ciągłych.
Rodzaj materiału zecerskiego w postaci prostopadłościennej płytki metalowej bez oczka; stosowany do wypełniania odstępów miedzy wyrazami, wierszami i innych miejsc w celu uzyskania wymaganego formatu składu.
Sztuka artystycznego i wyraźnego pisania kultywowana w całym cywilizowanym świecie i nauczana w specjalnych szkołach już w starożytności i w średniowieczu, z czasem stając się jednym z obowiązkowych przedmiotów szkolnych aż do pocz. XX w. K. przeżywała swój największy rozkwit wśród ludów Arabii, Turcji i Persji a także w Chinach i Japonii, gdzie była traktowana na równi z innym sztukami pięknymi.
Specjalna szuflada podzielona na przegródki (króbki) zawierające czcionki tego samego stopnia (np. czcionki jednej litery, cyfry, znaku) ułożone w sposób odpowiadający częstości używania w składzie poszczególnych liter, po to aby usprawnić i ułatwić pracę w zecerni.
Forma drukowa, za pomocą której uzyskuje się ilustracje . K. d. sporządzana jest z blach metalowych lub tworzyw sztucznych powleczonych światłoczułą warstwą, na którą nanosi się metodą fotograficzną (poprzez raster) obraz, a po wywołaniu go trawi w kwasie, co powoduje wytrawienie wszystkich miejsc nietworzących obrazu, dzięki czemu nie dają one żadnego śladu na papierze w procesie drukowania. Obecnie klisze do reprodukcji ilustracji barwnych wykonuje się skanerem.
W książce rękopiśmiennej układ graficzny tekstu złożony z następujących po sobie wierszy równej długości. W drukarstwie płaszczyzna zajęta przez skład tekstu na stronicy książki lub czasopisma, a także odbitka tego składu na papierze. K. składa się z wierszy i klisz ułożonych na jednakową dla całej książki, czasopisma lub gazety szerokość i wysokość.
Nanoszenie poprawek na odbitce ze składu przy użyciu znormalizowanych znaków korektorskich; wyróżnia autorską lub wydawniczą przeprowadzoną przez autora lub pracownika wydawnictwa, oraz korektę własną, przeprowadzoną w drukarni.
Kozo to włókno uzyskane z łyka białej morwy japońskiej wprowadzone do wschodniego papiernictwa w XII wieku. Charakteryzuje się najdłuższymi stosowanymi w japońskim papiernictwie włóknami. Papier wykonany z kozo ma znakomite właściwości użytkowe – jest bardzo trwały, miękki, elastyczny i odporny na pękanie podczas składania.
Charakterystyczny obraz optyczny znaku litery, cyfry i alfabetu pisma drukarskiego o jednolitych cechach takich jak: styl rysunku, oczka i duktu, wymiary, oś nachylenia, stopień rozjaśnienia i zaczernienia znaku, jego szeryfy, akcenty, zestawy słowne. Do najpopularniejszych obecnie krojów pisma zalicza się m.in. Times New Roman.
W potocznym znaczeniu dokument w postaci zespołu kart (najczęściej w formie kodeksu) zawierających tekst przeznaczony do upowszechniania zarówno w formie rękopiśmiennej jak i drukowanej. Obecnie k. zalicza się do wydawnictw zwartych (powyżej 64 stron) w przeciwieństwie do czasopisma. Długa i bogata tradycja rozwoju książki związana z historią pisma i druku pozwala wyróżnić wiele jej odmian w zależności od funkcji, przeznaczenia, techniki wykonania, kultury, w której powstała np. książka chińska, książka dla dzieci i młodzieży, książka dla niewidomych, książka drzeworytnicza, książka rękopiśmienna, książka popularnonaukowa itd.
Technika graficzna druku płaskiego, a także odbitka wykonana tą techniką, w której rysunek przeznaczony do odbicia ryciny wykonuje się na kamieniu litograficznym tłustym tuszem lub tłustą kredką, miejsca niezarysowane pokrywa się gumą arabską, a całość farbą graficzną (drukarską) pokrywając tylko miejsca zarysowane, a następnie wykonuje się odbitki na przyłożonych do negatywu arkuszach papieru. L. jako technika wynaleziona w 1796 r., stała się bardzo popularna w ilustracji książkowej i czasopiśmienniczej XIX w. W Polsce mistrzem litografii był m.in. Leon Wyczółkowski.
Maszyna skonstruowana w 1866 r. przez Ottmara Mergenthalera, dzięki której pracownik obsługujący l. składa tekst za pomocą klawiatury przypominającej maszynę do pisania. Wysuwając odpowiednie czcionki składa cały wiersz, dzięki czemu praca zostaje usprawniona i przyspieszona do 6000-25000 znaków na godzinę. L. jest wykorzystywany do niezbyt skomplikowanych tekstów ze względu na konieczność odlania całego wiersza w przypadku jednej, błędnie złożonej litery.
Łam to wiersze składu drukarskiego ułożone jeden pod drugim na ustaloną wysokość i szerokość, z których formowane są kolumny (stąd kolumny 1-, 2- lub wielołamowe). Łamanie to formowanie przez skład zecerski kolejno następujących po sobie wierszy tworzących tzw. szpalty, czyli dowolnie długie partie tekstu, które następnie łamie się czyli dzieli na kolumny tworzące stronice książki lub czasopisma i uzupełnia ilustracjami. Czynność ta wykonywana jest przez łamacza na podstawie wskazówek zapisanych w maszynopisie, a także makiety, na której dokładnie zaznaczone są miejsca włamania ilustracji oraz ilość i szerokość wierszy tekstu.
Wszelkie urządzenia służące do drukowania tekstów na papierze, folii, kartonie, tekturze, blasze z uprzednio przygotowanych form. Ze względu na technikę druku m.d. dzieli się na: typograficzne, offsetowe, wklęsłodrukowe, ze względu na kształt formy drukowej na : płaskie i rotacyjne, zaś ze względu na rodzaj użytego papieru na: arkuszowe i rolowe.
Maszyny doprowadzające do powstania wkładu książki (gilotyny, maszyny do szycia drutem, nićmi, bezszwowe), maszyny wytwarzające okładki łącząc je z wkładem (trójnoże, maszyny do zaciągania broszur, wyrobu okładek, zawieszania wkładów) oraz maszyny pomocnicze (zbierające arkusze, zaokrąglające grzbiety, tłoczące rowki) oraz linie potokowe czyli maszyny spełniające wszystkie wymienione funkcje, które sprzężone ze sobą dają produkt finalny w postaci gotowej książki lub broszury.
Wszystkie elementy, z których powstaje skład: czcionki, linie, ornamenty dające na papierze dobitkę (tzw. materiał z oczkiem) oraz justunek nie pozostawiający na papierze żadnego znaku (tzw. materiał ślepy).
Tworzywa takie jak: tektura, karton, papier, skóra, nici, sznurek, drut, gaza taśma, kleje, złoto, farba potrzebne do szycia i oklejania wkładu książki, do wytworzenia okładki oraz do połączenia ich w całość.
Forma do odlewania czcionek z metalu lub kopia wykonana z oryginalnej formy typograficznej o lustrzanym układzie elementów drukujących przeznaczona do odlewu stereotypów – form metalowych, gumowych lub z masy plastycznej stanowiących odbicie składu typograficznego służącego do druku wielkich nakładów na maszynach drukarskich.
Najstarsza technika graficzna druku wklęsłego na metalu, stosowana już w XV w., charakteryzująca się cienką, suchą, ostro zakończoną kreską, polegająca na ryciu rysunku stalowymi rylcami lub wybijaniu go puncami. Farba wtarta w bruzdy metalu i wilgotny papier dają dzięki prasie odbitkę miedziorytniczą, mającą oprócz funkcji ilustracji, szczególne zastosowanie w wytwarzaniu map, albumów geograficznych i przyrodniczych, atlasów zwłaszcza w XVII i XVIII w. Miedzioryty wykonywał m.in. Albrecht Dűrer.
Iluminacja, malowana bądź rysunkowa ilustracja zdobiąca rękopis, malowana farbami kryjącymi – woskowymi, temperą – lub wodnymi, a rysowana: piórem, srebrnym sztyftem, cienkim pędzelkiem. Miniatury znane były już w starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie, szczególny ich rozwój przypada na IV wiek wraz z rozpowszechnieniem kodeksu. Malowane miniatury były ozdobą przede wszystkim ksiąg o treści religijnej, natomiast rysunkowe – pomalowane farbami wodnymi – przeważały w pismach świeckich.
Pismo składające się z małych liter różnej wysokości wykształcone stopniowo w miarę rozpowszechniania się pisma na materiale miękkim (papirusie, pergaminie) np. minuskuła karolińska z IX w. W druku są to tzw. małe litery dające się wpisać między cztery równoległe linie poziome: a b c d e f g.
Poligraficzna maszyna odlewnicza wynaleziona w1897 roku przez amerykańskiego urzędnika Colberta Lanstona; służyła do składu tekstu przez automatyczne odlewanie go w postaci pojedynczych czcionek ułożonych w takiej kolejności jak w tekście; obsługa odbywała się przy pomocy pulpitu podobnego do maszyny do pisania.
Neri to klejąca, gęsta substancja przedłużająca odpływ wody z „sugety” stosowana do wytwarzania papieru w technice japońskiej. Stosowana była w celu zaklejenia włókien celulozowych w masie i uzyskania lepszych właściwości arkuszy. Uzyskiwana była z rozmrożonego i ubitego na miazgę korzenia malwy japońskiej – „tororo-aoi”. Neri stosowane było od IX wieku. Obecnie w użyciu jest syntetyczna substancja, która zachowuje właściwości „neri”.
Koszulka służąca ochronie i ozdobie okładki książki, nakładana poprzez zagięcie obu jej brzegów do wewnątrz, wykonana z grubszego, lakierowanego, barwionego papieru i zaprojektowana przez artystę grafika. Obecnie o. pełni także funkcję informacyjno-reklamową poprzez umieszczanie na jej zakładkach tekstów dotyczących książki lub jej autora.
Najbardziej rozpowszechniona obecnie technika druku płaskiego, o szerokim zastosowaniu dzięki łatwemu zadrukowaniu różnych gatunków papieru, polegająca na przeniesieniu przez obracające się cylindry farby z płyty na powłokę gumową, a następnie na papier. O. jest techniką stosowaną szczególnie w drukach wielobarwnych (reprodukcjach obrazów, map, okładek książek).
Odmiana techniki druku płaskiego, polegająca na dwukrotnym przenoszeniu obrazu (z formy drukowej na gumowy cylinder, a z niego na zadrukowywane podłoże) oraz zwilżaniu formy drukowej specjalnym roztworem; formy drukowe offsetowe mają tak przygotowaną fotochemicznie powierzchnię, że znajdujące się na jednakowej płaszczyźnie elementy drukujące stają się – po zwilżeniu – oleofilowe (hydrofobowe) i przenoszą farbę drukową, elementy niedrukujące stają się oleofobowe (hydrofilowe) i nie przenoszą farby.
Okładka stale połączona z wkładem książki dzięki różnym zabiegom introligatorskim, służąca ochronie i ozdobie. Wyróżnia się różne jej rodzaje m.in. o. miękką, twardą, bezszwową, spiralną, pergaminową, płócienną, sakwową. Niegdyś proces wykonywany ręcznie, dziś kierowany przez maszyny introligatorskie.
Ozdoba ukształtowana przez ułożenie pewnych motywów zdobniczych wg zasady: powtarzania, alternacji, odwrócenia, zmiany rytmu i wielkości. O. mogą stanowić figury geometryczne, motywy zwierzęce lub roślinne, fantastyczne przekształcenia powyższych lub elementy abstrakcyjne. Różne o. były charakterystyczne dla różnych stylów. Wśród najczęstszych można wymienić następujące.: akant, arabeska, banderola, floratura, groteska, maszkaron, meander, palmeta, plecionka, rocaille, o. małżowinowo-chrząstkowy, o. okuciowy, o. secesyjny i wiele innych.
Obecnie materiał wykonywany ze sprasowanych, bezładnie ułożonych, wzajemnie ze sobą połączonych włókien roślinnych, substancji klejących, wypełniających i barwiących, formowany w kształt arkuszy lub ciągłej wstęgi, służący do pokrywania go znakami pisarskimi, a także do celów techniczno-przemysłowych. Ze względu na własności, gramaturę i przeznaczenie papieru najczęściej wyróżnia się następujące rodzaje p.: bibuła, celofan, p. bezdrzewny, p. czerpany, p. drukowy, p. gazetowy, p. kredowany, p. welinowy, p. szlachetny, karton, tektura i inne.
System znaków wzrokowych lub dotykowych (znaków symbolicznych, obrazkowych, wyrazowych, sylabowych i alfabetycznych) będący podstawą rozwoju wyższych form cywilizacji i kultury ludzkiej, służący przedstawieniu, utrwaleniu lub zastąpieniu języka mówionego, wynikający z potrzeby przekazania innym ludziom myśli na odległość w przestrzeni i w czasie.
Zbiór otrzymanych w procesie drukowania odbitek wszystkich liter alfabetu, cyfr i innych znaków (interpunkcyjnych, diakrytycznych, matematycznych) oraz zestaw czcionek, z których otrzymywane są odbitki. P.d może mieć różne wielkości (stopnie np. średnian, tercja), może być proste (antykwa), pochyłe (kursywa), zwykłe, pogrubione, o różnym kroju (np. times, modena).
Artystyczny gatunek grafiki użytkowej, spełniający funkcję informacji, reklamy, propagandy i agitacji, charakteryzujący się oszczędnością środków wyrazu plastycznego, dążnością do umowności i metaforyki oraz intensywnością układów kolorystycznych. P. jest drukiem ulotnym, jednostronnym, o dużym formacie, najczęściej umieszczanym na słupach ogłoszeniowych lub w witrynach.
Jego nazwa pochodzi od matrycy powleczonej nośnikiem białkowym (wadą tych matryc było szybkie rozkładanie się warstwy białkowej, szczególnie, jeśli były to matryce produkcji polskiej, w omawianym okresie występowały też matryce amerykańskie, duńskie, francuskie i chińskie – bardzo cenione). Tekst do powielenia przepisywano na pojedynczą matrycę, używając maszyny bez taśmy, na matrycy powstawały otwory w kształcie liter, przez które farba przesączała się na papier. Stosowano podkładkę z papieru, która oderwana od matrycy stanowiła podstawę do korekty tekstu. Do powielania stosowano (1) powielacze płaskie i (2) powielacze bębnowe. (1) Powielacz płaski, tzw. ramkę, można było zbudować samemu, składała się z ciężkiej deski o grubości kilku centymetrów, niewiele większej od kartki papieru i drewnianej ramki. Pod spód deski przyklejano gumę, a na wierzchu filc, przy krótszych bokach deski mocowano zawiasy, a na nich ramkę, na której rozpinano na flaneli tkaninę stilonową lub jedwabną. Pod spodem ramki mocowano matrycę. Na desce pod ramkę układano do 150 kartek papieru. Na flaneli rozsmarowywano równą warstwę farby. Ramkę dociskano do papieru, przejeżdżano wałkiem po flaneli, farba przez matrycę przesączała się na papier. Ramkę podnoszono i wyciągano kartkę, po czym ramkę ponownie opuszczano w dół, aby zadrukować następną kartkę. Zamiast wałka stosowano też raklę (właśc. rakiel, patrz: Słowniczek) – podłużny kawałek gumy w drewnianej oprawce, niekiedy dorabiano do niego rączkę. Na jednej matrycy można było zadrukować od 500 do 4000 egz. papieru. (2) Powielanie elektryczne, bębnowe – produkowane fabrycznie ręczne lub elektryczne urządzenia do powielania (np. cyklosy, gestetnery). Miały wydajność kilkakrotnie większą niż ramki, ale wydawały hałas, co zmuszało do szukania dla nich specjalnych pomieszczeń lub wyciszania. W powielaczach elektrycznych, oprócz matryc białkowych, można było stosować matryce z tworzyw sztucznych.
Kalkę hektograficzną (bibułka powleczona cienką warstwą wosku lub inną tłustą substancją połączoną z barwnikiem anilinowym, była możliwa do kupienia w sklepach papierniczych) wkręcano w maszynę do pisania razem ze sztywną kartką papieru, np. półkredowego. Kalka przylegała do kartki tuszem. Czcionki maszyny uderzały w papier, co dawało na klace obraz lustrzany – była to matryca, z której powielano tekst za pomocą (1)szyby lub (2)powielacza hektograficznego. (1) Matrycę należało przykleić na szybie tekstem do góry, na nią kładziono kartkę, na której wcześniej rozprowadzano spirytus (najczęściej denaturat), który rozpuszczał tusz hektograficzny, następnie papier dociskano wałkiem, tekst matrycy odbijał się na kartce. (2) Powielacz miał dwa przylegające do siebie wałki. Napisaną matrycę napinano na jednym z nich, pomiędzy wałki wkładano nasączony spirytusem papier. Kręcenie wałkami powodowało odbijanie się tekstu na nasączonej kartce. Metoda ta pozwalała na wykonanie 50-100 egz. odbitek. Odbity druk był gruby i nierównomierny, miał charakterystyczny, granatowy kolor. Metoda ta była stosowana rzadko – w latach 70-tych i w czasie stanu wojennego.
Wynalazek Jana Gutenberga, wzorowany na prasie do tłoczenia winogron, prasowania papieru i odbijania tkanin, polegający na odbijaniu na papierze tekstu poprzez dociskanie śrubą, zakończoną drewnianą płytą, formy drukowej powleczonej farbą, ułożonej na drewnianej podstawie prasy. Metoda ta funkcjonowała do czasu wynalezienia urządzenia dociskowego (1812 r.) w postaci obracającego się walca, co dało początek rozwojowi maszyn drukujących.
Członek kierownictwa redakcji czasopisma odpowiedzialny za całokształt spraw organizacyjnych związanych z gromadzeniem i oceną materiału oraz redagowaniem i wydawaniem czasopisma.
Sito welinowe
Sito welinowe to narzędzie do czerpania papieru w technice europejskiej wykonane z siatki drucianej o gęstych oczkach. Tak skonstruowane sito było trwale przymocowane do ramy, która posiadała nakładkę ograniczającą niezbędną do uzyskania odpowiedniego formatu i grubości arkusza. Papier czerpany przy pomocy tego narzędzia ma gładszą powierzchnię niż ten z form żeberkowych. Formy welinowe zastąpiły żeberkowe w XVIII wieku.
Sito żeberkowe to narzędzie do czerpania papieru w technice europejskiej, wykonane z ciasno ułożonych drucianych pręcików związanych w regularnych odstępach poprzeczną, osnową z tego samego materiału. Tak skonstruowane sito było trwale przymocowane do ramy, która posiadała nakładkę ograniczającą niezbędną do uzyskania odpowiedniego formatu i grubości arkusza. Forma ta jest podobna do japońskiej „sugety”.
Papiery czerpane na takim sicie mają widoczną w przeźroczu prążkowaną strukturę sita, na którym zostały wykonane.
Technika drukowania bezpośredniego, w której używa się form drukowych z siatki (np. tkaniny z jedwabiu naturalnego, z tworzywa sztucznego); elementami drukującymi są oczka siatki przepuszczające farbę drukową. W sitodruku używano ramki identycznej, jak przy powielaniu białkowym. Na siatkę nakładano w ciemni emulsję światłoczułą (np. ulano). Tekst przeznaczony do powielania fotografowano, by otrzymać na błonie obraz pozytywowy. Taką kliszę przykładano do emulsji i przyciskano szybą, następnie naświetlano emulsję żarówką 500 lub 1000 W. Uczuloną emulsję wypłukiwano wodą i siatkę suszono, po czym wykonywano retusz. Gotową matrycę przymocowywano do ramki i przystępowano do drukowania. Przez wypłukane z emulsji miejsca farba dostawała się na papier. Tym sposobem można było zadrukować do kilkudziesięciu tysięcy sztuk papieru. Sito można było zmyć przy pomocy nadmanganianu potasu, pirosiarczynu sodu i wody i mogło służyć do nowej pracy.
Zestaw jednolitych wierszy tekstu, może być naświetlony na materiałach światłoczułych (fotoskład) bądź mieć postać wydruku z drukarki komputerowej, maszynopisu.
„Sugeta” to japońska forma do czerpania papieru. „Su” oznacza ruchome sito wykonane z ciasno ułożonych bambusowych pręcików związanych w regularnych odstępach poprzeczną osnową z cienkich nici jedwabnych. „Keta” to połączone zawiasami drewniane ramki między którymi umieszczało się „su”. W celu uzyskania odpowiedniej grubości formę tę zanurzało się wielokrotnie w kadzi, w której znajdowała się zawiesina włókien.
Wykrawanie; czynność introligatorska mająca na celu wykrawanie z arkusza, lub stosu arkuszy papieru, kartonu itp. skomplikowanych kształtów wyrobu papierniczego lub poligraficznego.
Jedna z metod drukowania wypukłego, w której stosowane są formy w postaci składu, klisz i innych, przeznaczonych do drukowania bezpośredniego na podłożu – np. papierze, mazistymi lub półciekłymi farbami drukowymi w maszynach dociskowych, płaskich lub rotacyjnych; wykorzystuje się ją do drukowania jedno i wielobarwnego gazet, czasopism itp.
Najmniejsza jednostka podziału druku w drukarstwie składająca się z szeregu liter, wyrazów lub znaków złożonych w rzędzie obok siebie z materiału zecerskiego na szerokość określoną w miarach drukarskich. Wyróżnia się w. akapitowy - odsunięty w prawo od lewego brzegu kolumny, w. końcowy, inaczej niepełny - odsunięty w lewo nie dochodzi do prawego brzegu kolumny i w. w czasopiśmie - o specjalnym stopniu pisma.
Przyrząd do ręcznego składania wierszy z materiału zecerskiego, składający się z wąskiej płytki metalowej o podłużnej ściance bocznej, ściance poprzecznej nieruchomej i ściance poprzecznej ruchomej z zamkiem do ustawiania wierszy w odpowiednim miejscu.
Pasek tytułowy czasopisma zawierający tytuł, hasło przewodnie, numer datę i cenę. W. jest także zodobą książki lub rękopisu pierwotnie w formie wici winnej, z czasem ornamentalna, często figuralna ozdoba grafiki w postaci bordiury, niekiedy wydzielona ramką, zdobiąca kartę tytułową książki (frontispis), początek (winieta tytułowa) lub koniec rozdziału strony (finalik), a także druków ulotnych np. kalendarza.
Instytucja organizująca proces wydawniczy; – dokument, publikacja samodzielna wydawniczo, to znaczy wydawana jako odrębna jednostka fizyczna lub ich zespół; wyróżnia się wydawnictwa: zwarte, ciągłe, seryjne.
Składacz (zwany z niem. zecerem), pracownik drukarski zatrudniony w zecerni przy wykonywaniu matryc drukarskich. W zależności od tego, czy pracę swą wykonuje ręcznie czy przy pomocy maszyn , nazywa się s. ręcznym lub s. maszynowym
Filigran; znak graficzny – literowy, rysunkowy, godło itp. widoczny na papierze w świetle przechodzącym; powstaje przez odciśnięcie na mokrej wstędze papieru wzoru nalutowanego na eguter, bądź naniesionego na ostatnią prasę maszyny papierniczej; cel nanoszenia znaków wodnych- ochrona przed nadużyciami np. na papierach wartościowych; dekoracja – na papierach drukowych, piśmienniczych wysokiej jakości; znak wodny zastosowano po raz pierwszy w 1280 roku w papierni w Fabiano w północnych Włoszech.
Słowniczek drukarza został sporządzony na podstawie publikacji: Słownik wydawcy, Warszawa 1997. Hasła: „powielanie białkowe”, „powielanie elektryczne, bębnowe”, „powielanie spirytusowe” sporządzono na podstawie publikacji Szczepana Rudki Poza cenzurą. Wrocławska prasa bezdebitowa 1973–1989, Warszawa–Wrocław 2001. Encyklopedia wiedzy o książce, red. Birkenmajer A., Kocowski B., Trznadlowski J., Więckowska A., Pazyra S., Ossolineum Wrocław–Warszawa–Kraków 1971. Mała encyklopedia o książce dla nastolatków, red.Majenowa J., Ossolineum Wrocław 1987. Słownik terminologiczny sztuk pięknych, PWN Warszawa 2002.