Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Rynek 8 w Lublinie

Kamienica numer 8 przy ulicy Rynek w Lublinie jest zabytkiem pod wieloma względami wyjątkowym. W jej wnętrzach, w piwnicy i w sali na parterze, zachowały się unikatowe XVI-wieczne polichromie będące rzadkim na terenie Polski przykładem kultury mieszczańskiej epoki renesansu.

Kamienica Rynek 8 w Lublinie
Kamienica Rynek 8 w Lublinie, 1936 rok, rys. Czesław Doria-Dernałowicz, archiwum rodziny autora

Spis treści

[RozwińZwiń]

LokalizacjaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kamienica Rynek 8, zwyczajowo nazywana kamienicą Lubomelskich, usytuowana jest na północnej pierzei rynku, w sąsiedztwie budynków Rynek 7 oraz Złota 2. Do kamienicy przylega niewielkie podwórze ograniczone dwiema oficynami.

Dane adresowe:

Dawny numer policyjny: brak

Numer hipoteczny: 4

Numer przed 1939: Rynek 8

Numer po 1944: Rynek 8

Numer obecny: Rynek 8

FunkcjeBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Obecnie [2012 – red.] kamienica jest siedzibą Oddziału Miejskiego PTTK w Lublinie. Ponadto jest tam zlokalizowana kancelaria Prezydenta Miasta Lublina, Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli EDUCOM sp. z o.o., kawiarnia Zadora oraz Galeria Sztuki Sceny Plastycznej KUL.

HistoriaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W miejscu, gdzie obecnie znajduje się kamienica Rynek 8, zabudowa istniała prawdopodobnie już pod koniec XIV lub na początku XV wieku. Był to jednak zapewne dom drewniany. W źródle pisanym pojawiła się dopiero w 1522 roku, już jako budynek murowany znajdujący się w posiadaniu Jana Lubomelskiego, piastującego funkcję rajcy lubelskiego. Ciekawą datą jest 1540 rok, kiedy to najprawdopodobniej Jan Lubomelski zlecił przeprowadzenie szeroko zakrojonego remontu. Datę, wraz z gmerkiem Lubomelskich, jak również skrótem „Jan Lubom” możemy dzisiaj oglądać na zachowanym fragmencie kamiennego portalu, znajdującym się przy drzwiach wejściowych do sieni. Po śmierci Jana własność, w postaci trzech kamienic (obecne Rynek 8, Grodzka 3 oraz Złota 6), została podzielona między jego potomków, z których tzw. kamienicę przednią wraz ze stajniami otrzymała córka, Urszula z Lubomelskich Zaborowska oraz jej mąż, Gabriel. Do 1559 roku Urszuli i Gabrielowi Zaborowskim udało się połączyć w swoim ręku dwa obiekty: Rynek 8 oraz Grodzką 3. Zaczęły one funkcjonować w źródłach pisanych pod wspólną, zwyczajową nazwą jako kamienica Lubomelskich. Już w 1573 roku posiadane przez nich dobra przeszły na własność brata Urszuli, Erazma Lubomelskiego.

Z wymienioną wyżej trójką ostatnich właścicieli próbowano utożsamiać powstanie polichromii znajdujących się we wnętrzu kamienicy Rynek 8. Ciężko stwierdzić, czy wielki pożar z 1575 roku zniszczył kamienicę w znacznym stopniu. Pierwsza wizja budynku pochodzi dopiero z 1595 roku. Wówczas, co prawda, odnotowuje się zniszczenia spowodowane pożarem, ale równie dobrze mógł być to lokalny wypadek, nie zaś ubytki sprzed dwudziestu lat. Dowiadujemy się również, że kamienica była już budynkiem dwupiętrowym, podpiwniczonym. Następcy Erazma Lubomelskiego podzielili kamienice między siebie. Jako całość zostały znowu złączone w rękach Katarzyny oraz Andrzeja Zborowiczów w 1627 roku.

Kilkadziesiąt lat później od wdowy po Andrzeju, Katarzyny odkupił ją Michał Schierer wraz z żoną Elżbietą, od nazwiska których zaczęła być nazywana kamienicą Szererowską. Wdowa oraz córki odsprzedały niepodzieloną wciąż posiadłość Antoniemu oraz Elżbiecie Szuartom, którzy następnie zapisali ją jako posag swojej córce i jej przyszłemu mężowi, Janowi Makarewiczowi. Istniejąca już od ponad półtora wieku w stanie niepodzielonym dawna kamienica Lubomelskich po śmierci Makarewiczów przeszła w posiadanie ich spadkobierców. Wówczas to nastąpił ostatecznie podział na dwa odrębne obiekty: kamienicę przyrynkową, którą otrzymał Franciszek Ksawery Makarewicz oraz kamienicę przy ulicy Grodzkiej 114 (obecna Grodzka 3). Po rodzinie Makarewiczów drogą dziedziczenia kamienicę Rynek 8 dostała do podziału spowinowacona z Makarewiczami rodzina Chruścielewskich. Dopiero gdy została ona wystawiona na publicznej licytacji w 1873 roku, w całości kupił ją Jan Chruścielewski, który jednak szybko ją odsprzedał i aż do początku XX wieku dwukrotnie zmieniała właścicieli.

W 1904 roku połowa kamienicy została przeznaczona na użytek Towarzystwa Pomocy Ubogim Dziewczętom Żydowskim, a część z niej należała do Gminy Żydowskiej. W czasie II wojny światowej władze okupacyjne zainteresowały się kamienicą, głównie ze względu na znajdujące się w piwnicy Pod Fortuną polichromie zawierające niemieckojęzyczny napis. Wówczas piwnice kamienicy Rynek 8 zostały poddane konserwacji. Po wojnie kamienica przeszła w posiadanie Skarbu Państwa, a w 1954 roku przeprowadzono remont elewacji. W latach 1959–1960 miały miejsce znacznie szerzej zakrojone prace renowacyjne kamienicy. W latach 1996–2000 przeprowadzono generalny remont obiektu, obejmujący między innymi konserwację elewacji oraz prace renowacyjne związane ze sklepieniem przykrywającym niegdyś pochodzące z XVI wieku polichromie.

Mieszkańcy

Lokatorzy według wyznania, płci i wieku w 1941 roku [Inspekcja Budowlana, sygn. 4070]

Ogólna ilość mieszkańców: 83 (chrześcijanie: 5, żydzi: 78; mężczyźni: 24, kobiety: 29, dzieci do lat 6: 9, dzieci w wieku 7–18).

KalendariumBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1522 – właścicielem jest Jan Lubomelski;

1540 – prawdopodobny remont kamienicy;

1556 – podział spadku pomiędzy potomków Jana Lubomelskiego;

1559 – Gabriel i Urszula Zaborowscy nabywają kamienicę przy ulicy Grodzkiej;

1573 – obie kamienice przejmuje Erazm Lubomelski;

1575 – wielki pożar miasta;

1595 – pierwsza wizja budynku;

1627 – cała kamienica Lubomelskich zostaje połączona w rękach Katarzyny i Andrzeja Zborowiczów;

1661 – Katarzyna Zborowiczowa odsprzedaje kamienicę Michałowi Schiererowi;

1679 – po Michale dziedziczą wdowa Katarzyna oraz córki;

1711 – właścicielki sprzedają kamienicę Antoniemu i Elżbiecie Szuartom;

1728 – Szuartowie zapisują własność jako posag dla córki Anny;

1775 – podział majątku po Annie i Janie Makarewiczach, w czasie którego następuje ostateczny podział na dwa odrębne obiekty, przy ulicy Rynek oraz Grodzkiej;

1873 – kamienicę przy Rynku 8 nabywa na publicznej licytacji Jan Chruścielewski;

1875 – od Jana Chruścielewskiego odkupuje budynek Emil Bóbr;

1901 – na publicznej licytacji kamienicę nabywają Mendel i Balia Borengurowie;

1904 – w części kamienicy rozpoczyna funkcjonowanie Towarzystwo Pomocy Ubogim Dziewczętom Żydowskim;

1954 – remont elewacji kamienicy;

1959–1960 – przeprowadzenie szerokich prac konserwacyjnych;

1996–2000 – remont generalny obiektu.

ArchitektBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Nieznany

StylBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kamienica renesansowa przebudowana w stylu klasycystycznym.

Opis budynkuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kamienica Rynek 8 jest budynkiem dwupiętrowym o układzie trójdzielnym, dwutraktowym. Przykryta jest dachem kalenicowym, dwuspadowym. Pod nią znajdują się ponadto trzy kondygnacje piwnic.

Elewacja frontowa jest dwupiętrowa, ozdobiona attyką, czteroosiowa. Lico trzech kondygnacji zdobione jest boniowaniem. Ponad parterem znajduje się mocno profilowany gzyms, przykryty dachówką. Gzymsy wyższych kondygnacji są znacznie mniej zdobione, dopiero gzyms wieńczący również jest przykryty dachówką. Powyżej znajduje się attyka zdobiona przypominającymi balustradę tralkami. Na parterze otwór wejściowy przesunięty jest nieznacznie względem osi wyższych kondygnacji, prostokątny, zwieńczony łukiem odcinkowym. Od strony wschodniej przyozdobiony fragmentem zabytkowego portalu, na którym znajduje się gmerk rodziny Lubomelskich, skrót „Jan Lubom” oraz data 1540. Otwory okienne na parterze również zakończone łukowo. Na wschód od otworu wejściowego znajduje się zejście do piwnic. Okna wyższych kondygnacji są prostokątne. Jedynie trzy niewielkie otwory doprowadzające światło na poddasze są półokrągłe, a także przesunięte względem osi.

Elewacja tylna jest dwupiętrowa z poddaszem użytkowym, z gankami częściowo przechodzącymi na oficyny.

WnętrzeBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Parter jest trójdzielny, dwutraktowy, z przestronną sienią przelotową łączącą Rynek Starego Miasta z podwórzem. Po obu stronach sieni znajdują się pomieszczenia użytkowe. W najstarszej części kamienicy, między parterem a pierwszym piętrem, pod dobudowanym późniejszym sklepieniem znajdują się pochodzące z połowy XVI wieku polichromie. Przedstawiają one panoramę miasta obrazującą Lublin. Na drugim przedstawieniu znajduje się Matka Boska z dzieciątkiem.

Pierwsze piętro zachowuje układ panujący na niższej kondygnacji, z tą różnicą, że w miejsce sieni pojawia się pomieszczenie mieszkalne.

Drugie piętro różni się pojawieniem nowych ścianek działowych, które zmieniły początkowy układ pomieszczeń.

Strych usytuowany jest ponad całością budynku.

W jednej z piwnic pierwszej kondygnacji, w tzw. piwnicy pod Fortuną, lub inaczej winiarni znajdują się polichromie o treści bakchicznej pochodzące najpewniej z drugiej połowy XVI wieku.

PiwniceBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kamienica posiada trzy kondygnacje kamienno-ceglanych piwnic występujących pod całością budynku, dostępnych z rynku i od podwórza.

I kondygnacja występuje w układzie czterodzielnym. Tworzą ją cztery piwnice frontowe, prostopadłe do rynku, dwie piwnice wschodnie tworzące z piwnicą tylną dwutrakt odpowiadający podziałowi parteru, i piwnice zachodnie dostępne z korytarzyka wzdłuż ściany północnej. Piwnicę skrajną pokrywa renesansowa polichromia.

II kondygnacja piwnic występuje jedynie pod dwiema wschodnimi piwnicami frontowymi i tworzą ją dwa pomieszczenia o wielkościach zbliżonych do wielkości piwnic pierwszego poziomu. Piwnice dostępne są od strony północno wschodniej, z piwnicy I kondygnacji. Z obydwu piwnic wyprowadzono odrębne zejścia do pomieszczeń III kondygnacji. Jedna z piwnic III poziomu znajduje się w granicach pierwszego traktu, dwie pozostałe, w układzie amfiladowym, wyprowadzone są poza obrys budynku – ku ratuszowi.

Ściany wschodniej frontowej piwnicy w I kondygnacji pokrywała renesansowa polichromia figuralna o tematyce alegoryczno-mitologicznej, która powstała na podłożu z wcześniejszych malowideł. Z uwagi na napis w języku niemieckim, występujący w jednym z przedstawień, polichromią w czasie wojny zainteresowały się władze okupacyjne. W latach 1942-43 przeprowadzono prace adaptujące piwnice na „Rats keller”. Oczyszczono wówczas malowidła, w piwnicy przyległej do „Winiarni” położono nowe tynki, wyremontowano schody do piwnicy trzeciej kondygnacji. Piwnice połączono schodami z parterem, wydzielono sanitariaty i oświetlono kondygnacje użytkowe.

W latach 70. XX w. adaptowano kondygnacje piwniczne na galerię malarstwa współczesnego „Labirynt”.

Informacje o piwnicach w materiałach archiwalnychBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Feria sexta ante Dominicam Palmarum 1595 /piątek 17.III/

Widzieliśmy na przodku w kamienicy piwniczę jedną od Pana Kraiewskiego fundament w ścianie murowanej której się wali i psuje i już dziura jest w murze. A także i w drugiej piwnicy od Pana Hornysza. W ścianie dziura wielka bo kamienie wypadły. Także widzieliśmy i w trzeciej piwnicy i w sklepie sam Żyd Józef wskazował czo podle drzwi wielkich na przodku i rysa wielka w sklepie pod wierzchem, przez wszystkie sklep1.

Sabbato post SS. Trium Regum 1600 /sobota 8 I/

Do tego piwnica z izdebką, którą pan Cellary trzyma. (...)

Do tego sklep albo piwnica pod wielkim sklepem podle kamienicze Pana Lisowskiego (...).

Do tego piwnicze wszystkie pod sklepy gdzie Pan Cellary trzyma które są pod jednem zamkiem (...).

Do tego dwie piwniczy albo sklepy od kamienicze Pana Harnysza na przodku kamienicze podle sobie będące z rynku drzwi i chodzenie do nich (...).

Do tego trzy sklepy jeden podle drugiego minąwszy wschod na górę po lewej stronie idocz ku tyłowi podle kamienicze pana Harnysza. Do tego dwie piwniczy albo sklepy od kamienicze Pana Harnysza na przodku kamienicze podle sobie będące z rynku drzwi i chodzenie do nich. (...) Do tego piwnicza pod trzemy sklepy w której teraz Aptekarskie rzeczy chowają. (...)

Do tego sklep na zadzi gdzie teraz Apteka okno z niego na Grodzką ulicę ku Paniej Florianowej. Do tego piwnica pod sienią zadnią dla chowania piwa i inszych potrzeb domowych. Do tego piwnica pod sklepem w którym Apteka jest chodzenie do niej z ulicze Grodzkiej ku Paniej Florianowej. Do tego piwnica albo sklep pod wielkim sklepem na rynek z niej drzwi i chodzenie podle drzwi wielkich kamiennych idąc do kamienicze w rynku po prawej stronie2.

 

Sabbato post Omnium Sanctorum proxima 1610 /sobota 6.XI/

Dział czwartej części kamienicy Lubomelskiej (...)

Do tego piwnica pod sklepem wielkim na rynek z niej drzwi i chodzenie podle drzwi wielkich kamiennych idąc do kamienicze z rynku po prawej stronie w stayni na tyle sklepik (...).

Do tego izba z kuchniej na pierwszym piętrze na zadzie kamienicze Paniej Itamilej nad sklepem, który teraz Simon Żyd trzyma Lubelski, do tego izdebka z sionką na pierwszem piętrze po bok od Pana Lisowskiego okna z niej na podworze do tego piwnica a pod sklepem gdzie teraz Szymon Żyd trzyma na zadzie. Druga piwnica wielka i  z ziemianką do szynku pod sienią tylną. Do tego piwnica pod Apteką schodzenie do niej z ulicze ku Paniej Florianowej w stajni na tyle komora kędy konie stawiają. (...)3.

 

Feria quinta ante festa Natalis Domini proxima 1610 /czwartek 23.XIII/

Dział kamienicy Lubomelskiej /dział obejmuje pomieszczenia w kamienicy Rynek 8 Grodzka 3/ (...)

Item piwnicza od Pana Harnysza. Item kamień ma którym Pan Endrych złotnik wykłada i przedaje srebro w jarmarki (...).

Do tego piwnica z rynku pod kamieniem gdzie P. Endrych złotnik przedaje srebro w jarmarku4.

Materiały ikonograficzneBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

FotografieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Szkice, rysunki, grafikaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

 

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  • Gerłowska K., Kamienica Rynek 8. Dokumentacja naukowo-historyczna opracowana na zlecenie Miejskiego Zarządu Budynków Mieszkalnych w Lublinie, mps archiwum WUOZ w Lublinie, sygn. 673, Lublin 1974.
  • Inspekcja Budowlana, sygn. 4070.
  • Ilustrowany Przewodnik po Lublinie, Lublin 1931.
  • Karta ewidencyjna zabytków, mps archiwum WUOZ w Lublinie, sygn. 304.
  • Kamienica Rynek 8 w Lublinie, Dokumentacja naukowo-historyczna opracowana na zlecenie Miejskiego Zarządu Budynków Mieszkalnych w Lublinie, opracowanie: Krystyna Gerłowska, fotografie: Alicja Krzak, Tadeusz Ptasiński, Lublin 1974, syg. 673.
  • Landecka H., Konstrukcyjny i konserwatorski problem ekspozycji XVI wiecznej polichromii ściennej w kamienicy Rynek 8 w Lublinie, „Wiadomości Konserwatorskie Województwa Lubelskiego” 2000, nr 2.
  • Stolarz B., Prace konserwatorskie przy wystroju malarskim tzw. Winiarni kamienicy Rynek 8 w Lublinie, „Wiadomości Konserwatorskie Województwa Lubelskiego” 2000, nr 2.

PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  1. Wróć do odniesienia APL, Akta miasta Lublina 1465-1810, sygn. 19 s. 11-13.
  2. Wróć do odniesienia APL, Akta miasta Lublina 1465-1810, sygn. 20.
  3. Wróć do odniesienia APL, Akta miasta Lublina 1465-1810, sygn. 24, s. 642-643.
  4. Wróć do odniesienia APL, Akta miasta Lublina 1465-1810, sygn. 24.

Powiązane artykuły

Powiązane miejsca

Zdjęcia

Historie mówione

Inne materiały

Słowa kluczowe