Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Rynek 10 w Lublinie

Pierwsza wzmianka na temat budynku pod adresem Rynek 10 pojawiła się w 1521 roku. W tekstach źródłowych kamienica występuje pod nazwą Gambalińskiej, Naborowskiej i Nossadyniowskiej.

Kamienica Rynek 10 w Lublinie
Kamienica Rynek 10 w Lublinie (Autor: Zętar, Joanna (1975- ))

Spis treści

[RozwińZwiń]

LokalizacjaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kamienica usytuowana we wschodniej pierzei rynku, ograniczona z obu stron oficynami, dodatkowo od południa murem granicznym kamienicy Rynek 11. Z tyłu budynku znajduje się trzecia oficyna.

Dawny numer policyjny: brak

Numer hipoteczny: 8

Numer przed 1939: Rynek 10

Numer po 1944: Rynek 10

Numer obecny: Rynek 10

FunkcjeBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Obecnie [2012 – red.] budynek nie spełnia żadnej funkcji użytkowej ze względu na niedawno ukończony remont generalny.

HistoriaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Po raz pierwszy kamienica pojawiła się w źródłach w 1521 roku. Wówczas jej właścicielem był niejaki Gambala. Prawdopodobnie już wówczas, lub kilkanaście lat później, budynek był murowany. Od swojego pierwszego, znanego źródłowo właściciela dom zwany był Gambalińskim. Kolejnym właścicielem został Jerzy Purbach, rajca warszawski. Pod datą 1550 widnieje następna wzmianka dotycząca właściciela. Odnosi się do Jana Burbacha. Niewielka zmiana w brzmieniu nazwiska prawdopodobnie oznacza, że był to przedstawiciel tej samej rodziny. W rękach rodziny Burbachów kamienica pozostawała do roku 1563, kiedy to spadkobiercy Jana sprzedali dom Andrzejowi Kłoczowskiemu. Nowy właściciel szybko pozbył się świeżo nabytej nieruchomości i odsprzedał ją Gothardowi i Katarzynie Wonraithom. Kolejnym właścicielem został Filip Schlichting. Wówczas po raz pierwszy w źródłach budynek zostaje odnotowany jako murowany. W ciągu kilku lat poprzedzających wielki pożar z 1575 roku kamienica często zmieniła swoich właścicieli. Ciężko powiedzieć, jakim dokładnie uszkodzeniom uległa w czasie pożaru. Należała wówczas do Wincentego Matyasowicza, który podejmował różnorakie prace budowlane. Jednym z efektów było powstanie muru granicznego dzielącego kamienice Rynek 10 i 11. Wiadomo, że za czasów spadkobierców Wincentego kamienica posiadała już pierwsze piętro oraz strych. Od nazwiska jednej z córek Wincentego, Zuzanny Naborowskiej, od lat 20. XVII wieku aż do początków kolejnego stulecia, budynek występował pod nazwą kamienicy Naborowskiej. Nazwa funkcjonowała nawet po zmianie właściciela w roku 1659. Dopiero w wieku XVIII zaczęto ją nazywać kamienicą Nossadyniowską od nazwiska nowych posiadaczy, Antoniego i Anny Nossadynich. Przez kolejne sto lat nie wiadomo, jak zmieniali się właściciele budynku, ponieważ nie ma w aktach miejskich żadnych wzmianek na ten temat, jak również nie istnieją informacje dotyczące stanu budynku, czy przeprowadzanych remontów. Dopiero w 1820 roku kamienica pojawia się w źródłach jako budynek w stanie bardzo zaniedbanym, z przyległym do niego placem, który został wykupiony przez Marcina Kobylińskiego, a następnie odsprzedany rodzinie Pruszyńskich. Nowy właściciel, Józef Pruszyński, zaciągnął wysoką pożyczkę na odbudowę kamienicy. Nowy wygląd obiektu został dokładnie opisany w 1845 roku, podczas oszacowywania wartości, w związku z objęciem go obowiązkowym ubezpieczeniem. Była to kamienica murowana, trzypiętrowa, posiadająca cztery kondygnacje piwnic. Wówczas przylegały już do niej dwie oficyny. Z powodu niepłacenia długów, spadkobiercy Józefa Pruszyńskiego zostali wywłaszczeni i w 1852 roku budynek został poddany licytacji, kiedy to wykupił go krewny Jakub Prószyński. Od końca lat 90. XIX wieku aż do wojny kamienica znajdowała się w posiadaniu rodzin pochodzenia żydowskiego, głównie Mendelsbergów ( m.in. Tauby i Beli ) oraz Finkelsztainów (Fajwla), ale także Lama Manesa. Po wojnie kamienica, w bardzo złym stanie, została oddana rodzinom przedwojennych właścicieli. W 1954 roku przeprowadzono dokładne prace remontowe. W ostatnich latach kamienica została ponownie poddana kapitalnemu remontowi.

Lokatorzy według wyznania, płci i wieku w 1940 roku [Inspekcja Budowlana, sygn. 4742]

Ogólna ilość mieszkańców: 108 (chrześcijanie: 4, żydzi: 104; mężczyźni: 36, kobiety: 43, dzieci do lat 6: 13, dzieci w wieku 7–18: 16).

KalendariumBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1521 – właścicielem budynku jest Gambala;

1550 – kamienica należy do Jana Burbacha;

1563 – od spadkobierców Jana dom nabywa Andrzej Kłoczowski, który wkrótce odsprzedaje go Gothardowi i Katarzynie Wonraithom;

1575 – pożar Lublina;

1669 – kamienica staje się własnością Antoniego i Anny Nossadynich;

1820 – budynek zostaje wykupiony przez Marcina Kobylińskiego;

1845 – przeprowadzenie wizji kamienicy przy okazji obowiązkowego ubezpieczenia;

1852 – podczas licytacji budynek kupuje Jakub Prószyński;

1954 – generalny remont obiektu;

2001 – wymiana pokrycia dachowego budynku;

2002 – rozpoczęcie prac renowacyjnych wewnątrz budynku;

2005 – renowacja elewacji z odtworzeniem dekoracji sgraffitowej z 1954 roku.

ArchitektBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Nieznany

StylBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kamienica renesansowa z zatartymi cechami stylistycznymi.

OpisBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kamienica trzypiętrowa posiadająca trzy kondygnacje piwnic. Dwie oficyny boczne scalone z bryłą główną budynku. Do ramienia oficyny północnej przylega trzecia, mała oficyna. Dach kamienicy jest dwuspadowy, kalenicowy.

Elewacja frontowa budynku jest czterokondygnacyjna, na parterze oskarpowana. Kondygnacje: druga i trzecia oddzielone identycznie zaprojektowanymi gzymsami, zdobionymi ornamentem w postaci kimationu jońskiego. Trzecie piętro wydziela mocno profilowany gzyms przykryty dachówką. W górnych kondygnacjach fasada posiada zdobienie w postaci pochodzącego z 1954 roku sgraffita, autorstwa M. Rostkowskiej i J. Strzałeckiego. Portal wejściowy do sieni znajduje się na drugiej osi od północy, w czwartej osi natomiast kolejny, dostępny po pięciostopniowych schodach. Otwory okienne pierwszego i drugiego piętra rozmiarem nie odstają od wielkości okien znajdujących się na paterze jednak rozmieszczone są niesymetrycznie. Nad otworami znajdują się pasy fryzu, przyozdobionego dekoracją sgraffitową.

Elewacja tylna trójosiowa na parterze i pierwszym piętrze, powyżej czteroosiowa, pozbawiona dekoracji architektonicznych. Jedyną ozdobą jest gzyms przebiegający ponad piętrem drugim. Na parterze znajdują się dwa otwory wejściowe. Otwory okienne na wszystkich kondygnacjach, niegdyś zróżnicowane pod względem wielkości, zostały ujednolicone.

WnętrzeBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Układ parteru jest trójdzielny, wielotraktowy z sienią przelotową. Układ pomieszczeń pierwszego piętra odpowiada układowi parteru; trójdzielny, trzytraktowy. Piętro drugie z pewnymi zmianami wewnątrz pomieszczeń w wyniku postawienia nowych ścianek działowych. Trzecie piętro jest niższe od pozostałych kondygnacji. Pomieszczenia mieszkalne znajdują się od frontu i w trakcie tylnym. Strych jest jednoprzestrzenny, znajduje się ponad całością kamienicy.

PiwniceBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Budynek jest podpiwniczony trzema kondygnacjami piwnic.

I kondygnacja piwnic występuje w układzie trójdzielnym, dwutraktowym. Dostępna jest zejściem z tylnego traktu parteru i rozciąga się pod całym budynkiem. Pod traktem tylnym, w osi północnej budynku, znajduje się korytarz z którego kamienne schodki prowadzą do drugiej kondygnacji piwnic.

II kondygnacja piwnic tylko częściowo znajduje się pod kamienicą. Obejmuje ona trakt frontowy w osi północnej i wybiega ku Trybunałowi. Przedłużenie drugiego poziomu piwnic stanowią piwnice III kondygnacji. Z piwnic dostępna jest część korytarza, z którego dłuższego boku, za pomocą muru ceglanego, wyodrębniono dwa pomieszczenia.

Oficyna północna posiada dwie kondygnacje piwnic. Piwnice usytuowane są pod pomieszczeniami w osi zachodniej i środkowej. Zejście do nich znajduje się od strony podwórza i prowadzi schodkami do pomieszczenia, które wymiarami odpowiada rozmiarom wnętrza znajdującego się nad nim. Do II kondygnacji prowadzą ceglane schody. Drugi poziom piwnic oficyny obejmuje częściowo pomieszczenia znajdujące się w północno wschodnim narożniku budynku. Kondygnację tworzy jedno pomieszczenie na planie wydłużonego prostokąta.

Materiały ikonograficzneBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Fotografie z okresu PRL-u

Rysunki, szkice, grafiki

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  • Kamienica Rynek 10 w Lublinie. Dokumentacja naukowo-historyczna opracowana na zlecenie Miejskiego Zarządu Budynków Mieszkalnych w Lublinie, kwerenda źródeł rękopiśmiennych: Ewa Mińska, tekst: Izabela Mazur, zdjęcia: Lidia Haras, Lublin 1980, sygn. 696.
  • Karta ewidencyjna zabytków, mps archiwum WOUZ w Lublinie, sygn. 306.
  • Mińska E., Mazur I., Kamienica Rynek 10 w Lublinie. Dokumentacja naukowo-historyczna opracowana na zlecenie Miejskiego Zarządu Budynków Mieszkalnych w Lublinie, mps archiwum WUOZ w Lublinie, sygn. 696, Lublin 1980.
  • Teodorowicz-Czerepińska J., Dekoracja fasad kamienic staromiejskich z 1954 r. Rozpoznanie historyczne i wnioski konserwatorskie na zlecenie Lubelskiej Fundacji Ochrony Zabytków, mps archiwum WUOZ w Lublinie, sygn. 1220, Lublin 1991.

Powiązane artykuły

Powiązane miejsca

Zdjęcia

Inne materiały

Słowa kluczowe